Konstruktsion materiallar texnologiyasi

Po’lat yuzasini azot va uglerodga boyitish. 
Po’lat yuzasini bir vaqtda azot 
va uglerotga boyitish natijasida uning qattiqligi va yemirilishga chidamliligi ortadi.

---

Yuzani uglerot va azot bilan boyitishning ikki usuli mavjud. Birinchi usul 
nitrotsementatsiyalash, ikkinchisi esa sianlashdir. Nitrotsemintatsiyalashda yuza 
uglerod bilan birgalikda azotga ham boyitiladi. Eng muhimi Nitrotsemintatsiya 
temperaturasi semintatsiyalash temperaturasidan 1000C cha kam bo’lib uglerodning 
diffuziyalanish tezligi azot muhitida kata bo’ladi.
Nitrotsemintatsiyaning muhim xususiyati shundaki, jarayon davomida mashina 
vositalari nisbatan kamroq deformatsiyalanadi. Sianlash suyuq muhitda o’tkaziladi. 
Suyuq muhit – sian tuzlaridan iborat bo’lib, jarayon 820 – 860
0
C da olib boriladi. 
Bunda diffuzion qatlam qalinligi 0,15 – 0,35mm ni tashkil etadi. Yuqori 
temperaturali(930 -9500C) sianlashda diffuzion qatlamni 2mm ga yetkazish 
mumkin. Po’latlar sianlash muhiti temperaturasidan to’g’ridan to’g’ri toblanib, 
ularga past temperaturali bo’shatish (180 – 200
0
C) beriladi. Yirik mashina 
vositalarining Qatlam qalinligini oshirish maqsadida yuqori temperaturali (920 – 
930
0
C) sianlash o’tkaziladi. 
Yuzani diffuzion to’yintirish. 
Mashina vositalarining ishchi yuza 
qismlarining ish unumini oshirish uchun u bir qator elementlar (Al, Ti, B, Cr, Zn va 
xokozo) bilan diffuzion boyitiladi. Yuzani bor bilan to’yintirishda yuqori 
temperaturali suyuq, gaz va kukun holdagi bor birikmalaridan foydalaniladi. 
Mashinasozlikda bor elementi bilan yuzani boyitish jarayoni suyuq eritmalarni 
elektroliz qilish usuli bilan olib boriladi. Bunda suyuq eritmaning temperaturasi 920 
-950
0
C ga teng bo’lib, jarayon 2 – 6 soat davom etadi. Boyitilgan yuzaga kukun yoki 
pasta surtib, yetarli darajada qizdirilsa, qisqa vaqt ichida qatlam bor elementiga 
boyiydi. 
Har qanday po’latdan yasalgan mashina vositalarining yuzalari xrom elementi 
bilan boyitilsa, yuqori temperaturada oksidlanib, zangbardoshligi ortadi. Mashina 
vositalarining ichki yuzalarini bir yo’la bir necha elementlar bilan ham boyitish 
mumkin. Masalan, qattiq qotishmadan yasalgan kesuvchi asbobning ishchi yuzasi 
xrom bilan titanga, ishqalanadigan yuzalari esa xrom va kremniyga boyitiladi va 
xokozo. Lekin, bunday boyitish ancha murakkab jarayon bo’lgani uchun 
mashinasozlikda kam qo’llaniladi.