Konstruksiyalar

168. Zo‘riqtirilgan ko‘ndalang va qiya armaturalar nima  
maqsadda qo‘llaniladi?
Bunday armaturalar ko‘ndalang qisilish hosil qiladi, σ
y
 
kuchlanishni oshiradi, o‘z navbatida σ
mt
 ni kamaytirib, natija-
da qiya kesimlarning darzbardoshligini oshiradi. Undan tash-
qari qiya armatura urinma kuchlanish τ
xy
, ning qiymatini ham 

---

125
kamaytirib, darzbardoshlikka ijobiy ta’sir qiladi. Bunday ar-
maturalarsiz birinchi kategoriya talablari qo‘yilgan qiya kesim-
larning darzbardoshligini ta’minlash qiyin. 
169. darzlar yopilishi bo‘yicha hisoblashning ma’nosi nima?
Darzbardoshlikning ikkinchi kategoriyasi talablariga javob 
beradigan elementlarda me’yoriy yuk ta’sir qilganda kesimlarda 
zo‘riqishlar hosil bo‘ladi (masalan, egilishda M
tot
, 82-a rasmga 
qaralsin), natijada ochilish eni bo‘yicha chegaralangan darz lar 
ochilishiga yo‘l qo‘yiladi. Qisqa muddatli yuklar oli nib, faqat 
doimiy va uzoq muddatli yuklar qoldirilsa, zo‘riqishlar ka-
mayadi (82-b rasmdagi M
l
) va darzlar yopiladi. Uning ishon-
chli yopilganligiga ishonch hosil qilish uchun M
1
 zo‘riqish va 
qisuvchi kuch R
2
 larning (barcha yo‘qotishlarni hisobga olib, 
tortish aniqligi koeffitsienti γ
sp
=1 bo‘lganda) birgalikda ta’siri-
da hosil bo‘ladigan zo‘riqishlar yordamida cho‘ziluvchi qismini 
σ
b
 kuchlanish yordamida siqilishga ishlashini ta’minlash kerak. 
Me’yorlarda σ
b 
ning minimal qiymati 0,5 bo‘lishi belgilangan. 
a)
b)
 
82-rasm.
Ikkinchi majburiy sharti: to‘la me’yoriy yuk (M
tot
) ta’sir qil-
ganda armaturadagi kuchlanish po‘latning elastik ishlash che-
garasidan chiqmasligi kerak (proporsionallik chegarasidan), 
bunga esa (σ
sp
+σ
s
) ≤ 0,8R
s,ser
 shart bajarilganda erishiladi. Agar 
mazkur shart bajarilmasa, armaturada qaytmas (plastik) defor-
matsiyalar paydo bo‘ladi va darzlar yopilmaydi. Bu yerda: σ
sp 

---

126
– barcha yo‘qotishlar va boshlang‘ich darzlar mavjud bo‘lganda 
pasaytiruvchi koeffitsientlarni hisobga olingan oldindan zo‘ri-
qishning qiymati (165-savolga qaralsin), σ
s 
– tashqi yuk qo‘yil-
gandan keyingi kuchlanishning o‘sishi (171- va 173-savollarga 
qaralsin).