Konstruksiyalar

113. Nima uchun oraliqda uziladigan armaturani nazariy uzilish 
nuqtasigacha kiritish zarur?
Oldingi savolning javobidan ko‘rinib turibdiki, armatura-
ning nazariy uzilish nuqtasi normal kesimlar mustahkam-
ligi shartidan aniqlanadi. Aslida ham buzilish qiya kesimlar 
bo‘yicha ro‘y beradi, tayanchga yaqinlashgan sari ko‘ndalang 
kuchlar 
ning ta’siri sezilarli bo‘ladi. Qiya kesim yuqorisidagi 
M
2
 moment nazariy uzilish nuqtasini aniqlashda foydalanil-
gan M
1
 momentdan katta bo‘ladi. (54-a rasm). Oldigi savollar-
ga (108-savolga) javobdan ma’lumki, qiya kesimlarga qo‘yilgan 
eng kuchli armatura ham bo‘ylama aramtura o‘rnini bosa ol-
maydi: M
sw
= q
sw
 c
2
/2 ning epyurasi egilgan parabola shaklida 
bo‘lib, u doimo bo‘rtib chiqqan (egri yoki siniq) M epyura bilan 
kesishadi, ya’ni bunday kesimning yuk ko‘tarish qobiliyati (M
u1
 
+ M
sw
) doim yetarli bo‘lmaydi (54-rasmdagi shtrixlangan).
54-rasm.
Bundan kelib chiqadiki, armaturaning uzilish nuqtasi-
ni tayanchga yaqin bo‘lgan joylarga siljitish lozim, u hol-
da (M
u1
+M
sw
) parabola M epyuraning tashqarisidan o‘tadi va 
mustahkamlik ta’minlanadi (54-b rasm). Ushbu siljishning qiy-
mati: ω = Q/2q
sw
 + 5d
s
, bu yerda: d
s
 – S
2
 armaturaning dia-
metri. Bu yerdagi ω masofa quyidagicha aniqlanadi. 

---

82
Yuk ko‘tarish qobiliyati yetarli bo‘lgan qiya kesimning proek-
siyasi s ni aniqlaymiz: d(M
u1
 + M
sw
 – M
1
)/dc = 0, bu yerda: 
dM
u1
/dc= 0 (chunki M
u1
= const); dM
sw
 /dc = d(q
sw
c
2
/2)/dc = 
=q
sw
c; dM
1
/dc = Q
1
. 
Natijada q
sw
c = Q
1
 ekanligini aniqlaymiz. Q
1
 ≈ Q, bo‘lgani 
uchun Q
1
 ni Q ga almashtiramiz (bu yerda: Q – nazariy uzi lish 
nuqtasi mavjud bo‘lgan kesimdagi ko‘ndalang kuch). U holda: 
q
sw
c = Q hamda c = Q/q
sw
 (1).
Lekin hali qiya kesimning boshlanish holati ma’lum emas, 
uning holati esa ω ga mos keladi. Moment M
sw
 = ∆M ham-
da ∆M = M
1
–M shuningdek, biroz noaniqliklar bilan bo‘lsa da: 
∆M = Q (c –ω), to q
sw
 c
2
/2 = Q (c –ω) (2).
(1)-tenglikni (2) ga qo‘ysak, ω = Q / 2q
s
w, aniqlaymiz un-
ga yana 5d
s
 ni qo‘shamiz (tasodifiy noaniqliklardan saqlanish 
uchun, masalan S
2
 armaturani o‘rnatishdagi noaniqlik) va oxir-
gi formulaga ega bo‘lamiz: ω=Q/2q
sw
+5d
s
.