Konstitutsiyaviy

5-§.  Saylov  jarayoni  va  unda  ishtirok  etuvchi  sub-

yektlar

Saylov,  ya’ni  hokimiyatining  vakillik  organlarini  shakllanti

-

rish  tartibi  siyosiy-huquqiy  mexanizm  shaklida  namoyon  bo‘lib, 

bunday mexanizmni bir vaqtda saylov huquqi va saylov jarayoni 

tashkil etadi. Bunda saylov huquqi, bir tomondan, saylangan va

-

killarning hokimiyat vakolatlariga ega bo‘lishlariga tegishli bo‘lib, 

jamiyat va davlat faoliyatining ayrim jihatlarini batafsil ifoda etsa, 

ikkinchi tomondan, saylov jarayoni unda subyektiv siyosiy huquq

-

ni  amalga  oshirishning  shakli  sifatida  saylovchilarning  hokimi

-

yatni amalga oshirishdagi ishtiroki texnologiyasini aks ettiradi.

Demokratik  saylov  jarayoni  –  bu  mamlakatda  o‘rnatilgan 

siyosiy  jarayon  va  rejimning  bir  qismi  bo‘lib,  u  fuqarolar  say

-

lov huquqlari amalga oshirilishining ijtimoiy-siyosiy va ijtimoiy-

madaniy  infratuzilmasini  tashkil  etuvchi  demokratik  institutlar 

rivojlanishining umumiy shartlari bilan bevosita bog‘liqdir. Bun

-

dan tashqari, saylov kampaniyasini boshlashdan oldin bir qancha 

muhim  harakat  va  protseduralar  amalga  oshirilishi  talab  etila

-

di.  Ularga  ko‘ra,  saylov  jarayoni  nafaqat  ovoz  berishni  tashkil

-

lashtirishning  yuridik  texnikasi  bo‘lib,  balki  u  hokimiyatning 

siyosiy  barqarorligi  va  uzluksizligi,  xalqchilligi  va  qonuniyligini 

ta’minlovchi muhim huquqiy institut sifatida namoyon bo‘ladi.

O‘zbekiston Respublikasida saylov jarayoni har qanday mam

-

lakatlardagi kabi bir-birini to‘ldirib va almashtirib boruvchi bir qan

-

cha bosqichlardan iborat. Bunda saylov jarayonining bosqichlari 

---

293

deganda, saylovlarni tashkil etish va o‘tkazish uchun belgilangan 

davrlar  tushuniladi.  Ular  doirasida  qonunlarda  ko‘zda  tutilgan 

saylov harakatlari, shuningdek saylovchilar va saylovning boshqa 

ishtirokchilari huquqlari amalga oshirilishini ta’minlovchi saylov 

tartib-taomillari amalga oshirilib boriladi.

Odatda,  har  qanday  saylov  jarayoni  quyidagi  asosiy  bos

-

qichlardan  tashkil  topadi:  birinchi,  saylov  kampaniyasi  bosh

-

langanligini e’lon qilish yoki saylovlarni tayinlash, ikkinchi, say

-

lov  okruglari  va  saylov  uchastkalarini  tuzish;  uchinchi,  saylov 

komissiyalarini tuzish; to‘rtinchisi, nomzodlar ko‘rsatish va ularni 

ro‘yxatga  olish;  beshinchi,  saylovoldi  tashviqoti;  oltinchi,  say

-

lovchilar ro‘yxatini tuzish; yettinchi, ovoz berishni tashkil etish 

va  saylov  natijalarini  aniqlash;  sakkizinchi,  saylov  yakunlarini 

e’lon  qilish  va  deputatlarni,  senatorlarni,  Prezidentni  ro‘yxatga 

olish. Zarurat tug‘ilsa, takroriy ovoz berish hamda takroriy say

-

lov  o‘tkaziladi.  Bular  qo‘shimcha  bosqichlardir.  Bo‘shab  qolgan 

o‘rinlarga deputatlar saylovlarini, navbatdan tashqari yangi say

-

lovlarni  o‘tkazish  kabi  jarayonlar  har  qanday  mamlakatlarning 

saylov tizimida mavjud bo‘ladi.

Saylov jarayoniga oid bosqichlarning funksional vazifasi xilma-

xil saylov harakatlari va tadbirlarni amalga oshirishda vaqt jihatdan 

ketma-ketlik  va  mantiqan  bosqichma-bosqichlikni  ta’minlashdan 

iborat. Ular saylovlarni va tegishli saylanuvchi shaxslarning say

-

lanishida legitimlik jihatlarini belgilashga ko‘maklashadi.

Saylov  jarayonida  jarayon  ishtirokchilari  –  subyektlarni 

aniqlash zarur.

Saylov jarayoni subyektlari bu saylovni turli bosqich va tad

-

birlarida ishtirok etadigan va o‘zlarining alohida vazifasi va o‘rni 

mavjud ishtirokchilardir.

Saylov jarayoni subyektlari quyidagilardan iborat: