Конспект 5340600«Финанслар», 5340900«Бухгалтериялық есап ҳәм аудит»

7.2-сүўрет. Нормал товарлар ушын дәрамат нәтийжеси.
8-тема. Базар ҳәм тәўекелшилик (2 саат)

1. 
   Базар экономикасы даврида тәўекелшилик ҳәм оның пайда болыўы.
   
2. 
   Тәўекелшиликти өлшеў.
   
3. 
   Тәўекелшиликке болған қатнасықлар.
   
4. 
   Тәўекелшиликти пәсейттириў жоллары.
   

Тәўекелшиликти өлшеў. Тәўекелшиликти өлшеўдиң тийкары итимал түсиниги менен байланыслы. Америкалы алым Ф.Найт (1885-1974) итималды еки түрге бөледи: математикалық, яғный алдыннан анықлаў мүмкин болған итимал ҳәм статистикалық итимал.
Күтилетуғын муғдар - бул мүмкин болған барлық нәтийжелердиң орташа өлшенген қунлары. Бул жерде ҳәр бир нәтийжениң итималы усы сәйкес қунлардың қайталаныўы частотасы яки өлшеми.
,
бул жерде - мүмкин болған нәтийже;
- усы нәтийжениң пайдо бөлиў итималы, .
Шетлениў - бул ҳақыйый нәтийже менен күтилетуғын нәтийже ортасындағы парық болып, ол тәўекелшиликтен (жоғалтыўдан) дерек береди. Усы парық қанша үлкен болса жағалтыў, яғный тәўекелшилик ҳам сонша жоқары болады.
Тәўекелшиликлерди қойыў - усы усыл тосаттан жоғалтыўларды өзгермес қәрежетлерге айландырыў арқалы тәўекелшиликти кемейтириўге қаратылған. Белгили, мүлктиң урланыўы, шахстың кесел болып жумысқа шықпаўы, табийий апатлардың болыўы тосаттан болып олар жуда үлкен қәрежетлерге алып келиўи мүмкин. Усы қолайсыз ўақыялардың ақыбетлерин кемейтириўде қамсызландырыўдың әҳмийети үлкен.
Тәўекелшиликти бөлистириў - усы усылға көре зыян кириў итималы менен байланыслы болған тәўекелшилик менен қатнасыўшы субъектлар ортасында сондай бөлистириледи, ақыбетинде ҳәр бир субъекттиң күтилетуғын жоғалтыўы салытырғанда киши болады.
Асимметрик мағлыўматласқан базар. Асимметрик мағлыўмат - бул сондай жағдай, базардағы базар субъектлери ортасында болатуғын саўда сатық олардың бир бөлими керекли, керекли мағлыўматқа ийе, қолган бөлими болса ийе емес.
Базар сигналлары. Базарда сатылатуғын товар ҳаққында, товарды ислеп шығарыўшы фирманың аты ҳаққындағы мағлыўматлар, товар маркасы, фирма белгиси, фирманың абырайы, товар сапасы ҳәм кепиллиги ҳаққындағы мағлыўматлар базар сигналлары болып хызмет етеди ҳәм бул сигналлар товар сатып алыўдағы тәўекелшиликти кемейтиреди. Мәселен, сиз сатып алмақшы болған товар сиз билген, сапалы өним ислеп шығаратуғын фирманың өними болса, сиз өнимди жоғатыўысыз сатып аласыз.
Аукционлар. Аукционлар ҳам мағлыўматлардағы асимметрияны жоғалтатуғын базар есапланады. Қайталанбас санаат үлгисине, тез бузылатуғын өнимлерге (палыз, мийўе, балық) баҳалар сатыў ўақтында орнатылады. Аукционлардың тийкарынан еки тури бар: Инглиз ҳәм Голланд аукционлары.
Инглиз аукционы - бул аукционда ставка төменнен жоқарына қарап асып барады ҳәм бул асыў усынылған максимал баҳада товар сатылғанға шекем даўам етеди. Усы аукционда тийкарынан санаат үлгилери, зийнетлер ҳәм басқалар сатылады.
Голланд аукционында ставкалар жоқарыдан төменге қарап, токи товар минимал мүмкин болған баҳада сатылғанға шекем түсип барады. Усы аукционда ўақыт керекли әҳмийетке ийе, не ушын дегенде аукционда тийкарынан тез бузылатуғын товарлар сатылады: гуллар, палызлар, мийўелер, балық ҳәм басқаларлар сатылады.