Konfransinin

QISA BORU KƏMƏRLƏRİNDƏ YERLİ 

MÜQAVİMƏTLƏR VƏ ONLARIN 

İNTERFERENSİYALARININ TƏDQİQİ 

 

Magistr:                                              Elmi rəhbər: 

Talıblı Tural Pərviz oğlu                   ass. Abdurahmanov.S.H 

II kurs, qrup A2137 

 

Mayelərin  və  qazların  qısa  boru  kəmərlərində  hərəkəti 

zamanı  təzyiq  itkiləri  yaranır.  Bu  itkilər  sürtünməyə  sərf 

olunan  müqavimət  və  yerli  müqavimət  nəticəsində  meydana 

çıxır.  Yerli  müqavimətlər  axının  sürəti,  forması  və  istiqaməti 

dəyişdikdə əmələ gəlir. Axının boru kəmərində hərəkəti zamanı 

əsasən  aşağıdakı  hallarda  yerli  müqavimətlər  yaranır:  boru 

kəmərinin  en  kəsiyinin  genişlənməsi  və  ya  daralması,  axının 

istiqamətinin  dəyişməsi,  axının  birləşməsi  və  ya  ayrılması, 

axının qurğulardan (siyirtmə, klapan, diafraqma, ventil, süzgəc 

və s.) keçməsi. 

 

Yerli müqavimətlərin yaranmasına praktikada tez-tez rast 

gəlinir. Axın  yerli müqavimətdən keçdikdə onun sürəti dəyişir 

və  bu  zaman  burulğan  əmələ  gəlir.  Nəticədə  isə  axın  yerli 

müqavimətdən  sonra  divardan  aralanır.  Bu  axının  qapalı  əyri 

trayektoriyalı hərəkətilə xarakterizə olunur. 

Yerli  müqavimətdən  sonra  burulğan  fasiləsiz  olaraq 

---

108 

 

yaranır və bir qədər aralıda sönür. Nəticədə burulğanın enerjisi 

istiliyə  çevrilir  və  ətraf  mühitə  yayılır.  Bu  isə  basqı  itkisi 

yaradır və tam xüsusi mexaniki enerjinin dissipasiyasına səbəb 

olur. 

Yerli  müqavimətlərə  sərf  olunan  xüsusi  enerji  itkisini 

Veysbaxın aşağıdakı düsturu ilə hesablamaq olar: 

 

 

     

 

 

  

 

burada 

   –  yerli  müqavimət  əmsalıdır  və  yerli 

müqavimətin  növündən,  Reynold  ədədindən,  hərəkət 

rejimindən,  səthin  kələ-kötürlüyündən,  yerli  müqavimətin 

xarakterindən  asılıdır.  Yerli  müqavimətin  qiyməti  əsasən 

təcrübədə  təyin  olunur.  Təcrübələrin  aparılması  yerli 

müqavimət  mənbəyinin  qarşısında  və  çıxışında  qoşulan  iki 

manometrin  göstəricilərinin  fərqi  və  ya  differensial 

pyezometrin göstəricisi əsasında təyininə yönəlir. 

Qeyd  etdiyimiz  kimi,  siyirtmə,  klapan,  döngələrdən 

keçən  axında  yaranan  yerli  müqavimətlər  ayrı-ayrılıqda  sadə 

yerli  müqavimətlər  adlanır.  Yerli  müqavimətlərin  daha 

mürəkkəb  halı  isə  həmin  sadə  müqavimətlərin  birləşdirilməsi 

zamanı  meydana  çıxır.  Hidravlik  sistemin  ümumi  yerli 

müqavimətdən  yaranan  təzyiq  itkisini  təyin  etmək  üçün  ayrı-

ayrı  sadə  yerli  müqavimətdən  yaranan  təzyiq  itkilərinin  cəmi 

təyin  olunur.  Bu  üsula  superpozisiya  üsulu  deyilir.  Bu  üsulun 

düzgün  nəticə  verməsi  üçün 

         şərti  ödənilməlidir.  Bu 

şərt  ödənilmədikdə,  yəni  yerli  müqavimətlər  bir-birinə  yaxın 

yerləşdikdə  onların  qarşılıqlı  təsiri  baş  verir.  Buna  yerli 

müqavimətlərin  interferensiyasi  deyilir.  Müəyyən  olunmuşdur 

ki,  bir-birinə  yaxın  dirsəklərdə  yaranan  yerli  müqavimətlərin 

ümumi  qiyməti  onların  ayrı-ayrılıqda  cəmindən  kiçik  olur. 

İnterferensiyanın  təsirindən  iki  və  ya  daha  çox  yerli 

müqavimətin birgə yaratdığı basqı itkisi superpozisiya üsulu ilə 

hesablanmış  ümumi  basqı  itkisindən  həm  çox,  həm  də  az  ola 

bilər. Bu sahə hidravlikada tam öyrənilməmiş qalmaqdadır.