Konfransinin

Ədəbiyyat siyahısı 

1.  H.F.  Mirələmov,  Q.Q.  İsmayılov  «Neftin,  qazın  boru      kəmərləri  ilə 

nəqli», (dərslik), NQETLİ, Bakı-2010. 

2.

https://neftok.ru/transportirovka/perevozka-nefteproduktov.html 

3.

 http://www.findpatent.ru/patent/219/2198110.html 

 

 

 

 

---

39 

 

KİMYƏVİ TƏHLÜKƏLİ OBYEKTLƏRDƏ TOKSİKİ 

ZƏDƏLƏNMƏ RİSKİNİN 

QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNİN  YENİ STRATEQİYASI 

 

Magistr:                                                    Elmi rəhbər:                                                                    

Cəfərova Xədicə Tacəddin qızı                Dos.B.Ş Şahpələngova  

II kurs A2347                                                   

 

Neft  kimya  sənaye  sahələrində  qəza  zamanı  kimyəvi 

təhlükəli  obyektlərdə  toksiki  zədələnmə  riskinin  riyazi  modeli 

işlənib  hazırlanmışdır.  Riyazi  model  insanların  toksiki 

zədələnməsinin  parametrik  və  kordinat  qanunlarına  istinadən 

yaradılmışdır.  Texnosferin  təhlükəsizliyi  elmi  və  normativ 

ədəbiyyat dəlillərində geniş qeyd edilir. Bu problem fövqəladə 

təhlükələrdən  insanların  müdafiəsi  kimi  təhlil  edilmişdir. 

Müasir  dövrdə  mürəkkəb  texniki  sistemlərin  yaradılması  və 

sənaye  miqyasında  tətbiqi  son  dərəcə  təhlükəli  qəza  riskinin 

meydana  gəlməsinə  səbəb  olur.  Bununla  bağlı  insanların 

təhlükəsizlik  dərəcəsinin  müəyyən  edilməsi  üçün  bilavasitə 

təsir  göstərən  son  dərəcə  təhlükəli  inteqral  riskindən  istifadə 

olunmuşdur. Bu da gözlənilən zərər formasında: 

 

R(y

 )=R(Y

C

)+R(Y

M

)+R(Y

E

) 

 

son  güman  edilən  effekti  xarakterzə  edir  və  vahid  dəyər 

ekvivalentində  sosial  R(y

C

),  madii  R(y

M

)  və  ekoloji  R(y

E

) 

zərərləri 

özündə 

birləşdirir. 

İnteqrallaşmış 

riskin 

göstəricilərinin hesablanması zamanı güman edilən zədələnmə 

dairəsi  həddində  potensial  risk sahəsinin  ərazisi üzrə  potensial 

riskinin  paylanması  əsas  götürülür.  Güman  edilən  zədələnmə 

dairəsi  həddində  təhlükəli  istehsalat  obyektləri  ətrafında 

potensial  risk  sahəsi  həm  təhlükənin  tipindən,  həm  də  orada 

olan  insanların  sayından  asılıdır.  Bu  halda  insanların 

zədələnmə  ehtimalı  hesablamalarda  qəbul  edilən  və  prosesin 

---

40 

 

xarakterindən  və  zədələyici  amillərdən  asılı  olan  parametrik 

zədələnmə qanununa uyğun müəyyən edilir.  

Neft  emalı  sahəsində  kimyəvi  təhlükəli  obyektlərdə 

qəza  baş  verərkən  toksiki  zədələnmə  hallarında  insanların 

ölümü ilə nəticələnən sosial riskin miqdarca qiymətləndirilməsi 

üzrə mümkün olan qəzaların ardıcıllığı nəzərdən keçirilmişdir. 

Bu 

mərhələdə 

göstərilən  potensial  riskin  miqdarca 

qiymətləndirilməsi  qəza  zamanı  zədələyici  amillərin  insanlara 

təsiri  ilə  bağlı  kəskin  təsir  zonası  həddindəki  hadisələr 

nəzərdən keçirilir. Kimyəvi  təhlükəli obyektlərdə  qəza zamanı 

toksiki  zədələnmə  əlamətlərini  meydana  gətirən  zəhərli 

maddələrin toksodozası PC

T

 – doza miqdarı nəzərdən keçirilir. 

Zəhərli 

dozanın  miqdarı  ≥  PC

T

 

olduqda  insanların 

orqanizmlərində  dönməyən dəyişikliklərin baş vermə ehtimalı 

mümkündür ki, bu da həmin insanların göstərilən ərazidə həyat 

fəaliyyətini  dərhal  dayandırmağı  tələb  edir.  Göstərilən  ərazidə 

insanlara toksiki maddələrin təsiri müxtəlif ola bilər.  

Gözlənilən sosial zərər vektor kəmiyyəti olub, aşağıdakı 

toksiki  zədələnmə  kateqoriyaları  ilə  müəyyən  edilir:  Ölümlə 

nəticələnən  (ağır,  orta  və  yüngül  dərəcəli  zədələnmə  halları)  - 

bu halda müxtəlif toksiki təsirlərin miqdarca xarakteristikasına 

güman  edilən  müvafiq  zədələnmə  səviyyəsinin  baş  vermə 

ehtimalı  kimi  baxılır;  insanların  müxtəlif  dərəcəli  toksiki 

zədələnmə  ehtimalı  -hesablamalarda  zədələnmənin  parametrik 

qanunları kimi qəbul edilən toksodozanın qiyməti ilə müəyyən 

edilir.   Kimyəvi  təhlükəli  obyektlərdə  qəza  zamanı  insanların 

toksiki  zədələnməsinin  parametrik  qanunu  əsaslandırılmış  və 

qəbul  edilmişdir.  Bu  halda  üç  parametrli  paylanma  qanunu 

qəbul edilmişdir.