Konfransinin

NEFT-MEXANİKA” BÖLMƏSİ 

 

 

QAYNAQ METALININ KİMYƏVİ TƏRKİBİNİN 

QAYNAQ KEYFİYYƏTİNƏ TƏSİRİ 

Magistr: 

 

 

 

 

Elmi rəhbər: 

Bağırov İmran Elman oğlu (məruzəçi)         dos. A. Ə. Quliyev 

II kurs,qrup A4217 

 

Qaynaq  metalının  tərkibində  kimyəvi  tərkibi  böyükdür 

kristallaşdırma  çatışmazlığına  qarşı  müqavimətinə  təsir 

göstərir.  Qaynaq  metalının  bir  hissəsi  olan  bütün  elementlər 

şərti olaraq üç qrupa aid edilə bilər. 

Birinci 

qrup, 

qaynaq 

metalının 

kristallaşdırma 

çatlamalarına qarşı müqavimətini azaldır. Bu elementlər zərərli 

deyilir. 

İkinci  qrup,  onların  birləşməsinə  və  konsentrasiyasına 

əsasən,  qaynaq  metalının  kristallaşdırma  çatlamalarına  qarşı 

müqavimətinə  müsbət  (faydalı  qidalar)  və  ya  mənfi  (zərərli 

təsirlər) təsir göstərən elementlərdən ibarətdir. 

Üçüncü 

qrup, 

mövcudluğu, 

qaynaq 

metalının 

kristallaşma  çatlamalarına  qarşı  müqavimətini  təsir  etməyən 

elementlərdən ibarətdir. 

Kükürd  zərərli  elemetdir.  Qaynak  metalında  kükürdün 

miqdarının  artması  kristallaşdırma  çatışmazlığına  qarşı 

müqavimətini  kəskin  azaldır.  Kükürd  qatı  dəmirdə  praktiki 

olaraq  həllsizdir  və  buna  görə  qeyri-metal  sulfid  birləşmələri 

şəklində  olur.  Kristalizasiya  çatışmazlığının  kükürddən 

meydana 

gəlməsinin 

birbaşa  səbəbi  qaynaqlı  metal 

kristalitlərinin  sərhədləri  boyunca  yerləşən  aşağı  temperaturlu 

sulfid birləşmələridir. 

İqtisadi  səbəblərdən  qaynaq  materiallarında,  xüsusilə  də 

qaynaq  birləşmələrində  kükürdün  miqdarının  azaldılması  daha 

məqsədə uyğundur. Qaynaq birləşmələrində kükürdün miqdarı 

---

207 

 

0.04-0.02%  tərkibinində  məhdudlaşdırır.  Ərintilərin  bəzi 

növlərində bu limit 0.015% təşkil edir. Elektrod örtüklərində və 

qaynaq axınındakı kükürdün miqdarı ciddi şəkildə məhduddur. 

Fosfor 

tez-tez 

qaynaq 

metalının 

kristalizasiya 

çatlamalarına qarşı müqaviməti üçün zərərli bir təsirə malikdir 

və  xüsusilə  aşağı  temperaturda  metalın  sərtliyində  kəskin 

azalmaya  gətirib  çıxarır.  Fosfor  konsentrasiyası  nə  qədər 

yüksəksə və bərk metal halında onun həllolma səviyyəsi aşağı 

olur. 

Austenitdə  fosforun  ferritin  həllolmağına  nisbətən  daha 

az  həll  olduğundan,  fosfordan  kristallaşdırma  çatışmazlığının 

meydana  gəlməsi  riski  daha  çoxdur.  Metalın  kristallaşmasının 

erkən  mərhələlərində,  austenitlə  yanaşı  ferrit  də  meydana 

gətirərsə,  krekinq  riski  əhəmiyyətli  dərəcədə  azalır,  fosforun 

əksəriyyəti metalda həll olunur. 

Fosfor,  qaynaq  metalınına  elektrod  metallarından  və 

örtükləridən  daxil  edilir.  Qaynaq  metalında  fosfor  tərkibinin 

0,05% -dən çox olmamasına, legirli poladlarda isə 0,03% -dən 

çox olmamasına icazə verilir. ГОСТ 2246–70-ə əsasən qaynaq 

birləşmələrində fosfor tərkibi 0,04% -dən çox olmamalıdır. 

Karbon,  qaynaq  metalının  əhəmiyyətli  element  sayılır. 

Eyni  zamanda,  qaynaq  metalının  kristalizasiya  çatlamalarına 

qarşı müqavimətinə kəskin mənfi təsir göstərir. Karbon kükürd 

və  fosforun  zərərli  təsirlərini  artırır.

 

Karbon  qaynaq  metalını 

bazadan, elektroddan və ya doldurucu metallardan daxil edilir. 

Qaynaq  metalında  karbon  tərkibinin  azaldılması  qaynaq 

birləşməsinin keyfiyyətini artır. 

Karbonun  ekvivaletinin  miqdarından  asılı  olaraq  poladın 

qaynaq edilmə qabiliyyəti aşağıda göstərilmişdir: 

1.  C

ekv

<0.2-dən  az  olduqda  poladın  qaynaq  edilmə  qabiliyyəti 

yaxşıdır; 

2.  Karbon  ekvivalentliyinin  qiyməti    0.2-dən  çox,  0.35-dən  az 

olduqda poladın qaynaq edilmə qabiliyyəti qənaətbaxş hesab olunur; 

3.  Karbon  ekvivalentliyinin  qiyməti    0.35-dən  çox,  0.45-dən  az 

olduqda poladın qaynaq edilmə qabiliyyəti məhdud ölçüdə olur; 

---

208 

 

4.  Bu  qiymət  0.45-dən  yüksək  olarsa,  poladın  qaynaq  edilmə 

qabiliyyəti zəifləyir.