Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 6-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
org
174 
jarayonlarda, yaʼni qurt boqish, pilla yetishtirishdan boshlab, pillani saralash, 
chuvishga tayyorlash, chuvish va xom ipak ishlab chiqarish, ipakni eshish, toʻqish, 
hattoki kiyim tikish texnologik jarayonlarda ham paydo boʻladi. Bularning har biri 
juda murakkab, koʻp oʻtimli chiqindilar xosil qiluvchi jarayonlar hisoblanadi. 
Shuning uchun ham har bir oʻtimlardan, texnologik jarayonlarda paydo boʻladigan 
ipakning tolali chiqindilari har turli xususiyatlarga ega boʻladi *2+.
Tolalar massasidan tarkib topgan barcha chiqindilarni ikki turkumga guruhlash 
mumkin: boy tolaliklar-tarkibida 60-100 % tola boʻlgan yaroqsiz (dukurma, ilma-
teshik, ustki dogʻlik, nuqsonli) pillalar, uzuq-yuluqlar, labaratoriya qoldiqlari, 
qirqimlar, pilla tori (struna) va boshqalar; kalta tolaliklar-tarkibidagi tolalar massasi 
miqdori asosan 60 % dan oshmaydi (qorapoʻchoq, dastadagi loslar kabilar). Hozirgi 
kunga kelib, ipakchilik tarmogʻida nuqsonli piilalardan koʻp qismini yigirilgan ipak 
iplari olinmoqda bu yuz foiz tabiy ipak yigirilgan ipak hisoblanadi. Lekin, 
qoʻshimcha sifatida paxta tolasini qoʻshilsa maxsulot turi koʻpayishi tabiiy tolalardan 
boʻlgan mahsulotlar ortishiga olib keladi.
Tolalarni uzunligi boʻyicha: uzun tolaliklar (150 mm dan yuqori), oʻrta tolaliklar
(50-150 mm gacha). Kalta tolaliklar esa 50 mm gacha boʻladi. Aralash 
tolaliklarda barcha uzunlikdagi tolalar aralashmasidan iborat.
Bizga malumki mamlakatimizda yetishtirilgan paxta tolalarining koʻp qismini 
oʻrta tolali paxta tolasini tashkil etadi. Shu sababli biz ipak chiqindilarini oʻrtatolali 
paxtalr uchun sarlashimiz va paxta tolasi ipak tolasini yigiruvchanligini hisobga olib 
va oʻrta tolali paxtalar uchun ipak chiqndilarini tayѐrlashimiz kerak boʻladi . 
Ipak chiqindilarni tashqi koʻrinishiga qarab hoʻl, quruq, namroq, qayta ishlashni
talab qiluvchi holatlarda boʻladi.
Shunung uchun ham ipakning tolali chiqindilarini saralab, shtapellab yigirishga 
tayѐrlash muhim ahamiyatga ega. Ipak chiqindilaridan ishlab chiqilgan, yigirilgan 
iplarni jahon bozoridagi narxi, pillalardan ―A‖ sinfiga mansub chuvib olingan xom-
ipakni narxi bilan bir hil yuradi. Yigirilgan ipak ishlab chiqarishda yana ikkilamchi 
chiqindilar paydo boʻladi. Hozirgi kunda bunday ipakning ikkilamchi chiqindilari 

---