Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 6-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
org
123 
қилинган Расулуллоҳ (алайҳис-салом) билан саҳобийлар ўртасидаги суҳбатлар, 
одатда савол-жавоб тарзида бўлган. Расулуллоҳ билганларига жавоб берар, 
билмаганларига Аллоҳ таолодан шу саволга жавобни билдиришни сўрар 
эдилар. 
Фатво бериш ўзига хос илм бўлиб, уни амалга оширишда хотиржамлик ва 
яхшилаб фикрлаб кўриш талаб этилади. Бундан асосий мақсад, бошқа бир 
муқобил жавоб турганда тўғри йўл тута билиш. Жавоб беришга ўч бўлиш 
саҳобалар ва улардан кейинги олимлар тутган йўл эмас, балки улар кўпинча 
ўзларидан билимлироқ деб билган кишига саволни ҳавола этардилар. 
Ислом қоидаларига биноан фатво бериш ҳуқуқи, фақатгина ақида, фиқҳ 
илмида мукаммал даражага етган, Қуръонни тафсирлари ва турли илмлари 
билан тўлиқ ѐд билувчи, қолаверса, «муфтий» (фатво берувчи) мартабасига эга 
бўлган муайян шахсларгагина берилиши маълум.
Киши мужтаҳид бўлмасдан туриб муфтийликка эришмайди. «Мужтаҳид» 
сўзи луғатда – «ҳаракат қилмоқ», «тиришқоқ» деган маъноларни билдиради. 
Шаръий истилоҳда эса, мужтаҳид деб Қуръон, суннат ва бошқа шариат 
манбалари асосида ҳукм чиқара оладиган кишига айтилади.
Шаръий ҳукмлар олинадиган асосий манбалар қуйидагилар: Қуръон, 
суннат, ижмоъ ва қиѐс. Мазкур ҳукм олинадиган тўрт манбалардан ташқари, 
мазҳаблар эътироф этган ва этмаган манбалар ҳам бор.
Аллоҳ таоло Қуръон оятларининг бир қанчасида Пайғамбарга итоат 
этишга буюради. Айтинг: «
Аллоҳ ва Пайғамбарга итоат этингиз!»
5
. Бирор 
ишнинг ҳукми Қуръонда ѐ суннатда бўлмаса ва шу борада ҳукм чиқаришда 
мусулмонлар ўзаро келиша олмасалар, Аллоҳ ва унинг расулининг бошқа 
шунга ўхшаш ҳукмига солиштириб ҳукм чиқаришга буюради.
Суннатдан кейинги манба 
ижмоъ
дир
. Ижмоънинг луғавий маъноси «қасд 
қилмоқ»дир. Усул уламолари истилоҳида ижмоънинг тарифи қуйидагича: 
мусулмонлардан бўлган мужтаҳидларнинг Расулуллоҳ (алайҳис-салом) 
вафотларидан сўнг, бирор даврда, шаръий ҳукмга қилган иттифоқига ижмоъ 
5
Оли Имрон 32. 

---