Конференция материаллари Самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти Илмий-техник кенгашининг қарори асосида нашрга тавсия этилди. Баённома №10

Абдухамидов А.Я.(СамДАҚИ доценти, т.ф.н.),
Абдихолиқов Ж. (СамДАҚИ магистранти),
Яхшибоева М.А. (СамДАҚИ талабаси) 
 
Фаол инвестиция сиёсати барқарор иқтисодий тараққиётга эришишнинг 
энг муҳим шартларидан биридир. Шу боис давлатимиз раҳбари ташаббуси 
билан 2019 йил мамлакатимизда “Фаол инвестициялар ва ижтимоий 
ривожланиш йили”, деб эълон қилинди. 2019 йилги Инвестиция дастурига 
16,6 миллиард долларлик 3 мингдан зиёд лойиҳа киритилган. Бу 2018 йилга 
нисбатан 16 фоиз кўпдир. Жумладан, жорий йилги Инвестиция дастури 
доирасида умумий қиймати 3,2 миллиард доллар бўлган 140 та ишлаб 
чиқариш қувватини фойдаланишга топшириш режалаштирилган. Бу ерда 
кўчмас мулкга киритиладиган инвестициялар хам ўз аксини топган. 

---

247 
Кўчмас 
мулкга 
киритиладиган 
инвестициялари 
самарадорлигини 
баҳолашнинг ҳалқаро амалиёти пулнинг вақт бўйича концепцияси ва 
қуйидаги тамойилларга кўп жиҳатдан таянади:
1. 
Инвестиция капитали самарадорлигини баҳолаш пул оқимларини 
(cash flow) таққослаш орқали амалга оширилиб, бу инвестиция лойиҳасини 
реализация қилиш ва бошланғич инвестициялаш жараёнларида содир бўлади. 
Агарда бошланғич сумманинг қайтиши ва капитал қўйган инвесторнинг талаб 
қилган даромадилиги таъминланса, инвестиция лойиҳасининг самарадорлиги 
тан олинади.
2. 
Инвестицияланган капитал ва пул оқимлари бошлангич даврга ёки 
аниқ 
ҳисоб 
йилига 
тенглаштириб 
олинади 
(одатда, 
инвестиция 
киритилишининг бошланғич даврига келтирилади).
3. 
Капитал қўйилмалар ва пул оқимларини дисконтлаш жараёни 
турли 
дисконтлаш 
ставкаларида 
амалга 
оширилиб, 
у 
инвестиция 
лойиҳасининг муҳимлигига боғлиқ ҳолда танланади. Дисконт ставкасини 
аниқлашда 
инвестиция 
таркиби 
ва 
капиталнинг 
алоҳида 
ташкил 
этувчиларининг қиймати ҳисобга олинади.
Баҳолашнинг барча усуллар қуйидаги оддий схемага асосланилади: 
Қандайдир инвестиция лойиҳасини амалга оширишда бошлангич инвестиция 
CF
1
, CF
2
, ... , CF
n
пул оқимларига генерация қилинади. Инвестиция самарадор 
ҳисобланилади, агарда бу оқимларда қуйидагилар етарли бўлса:
 
Бошланғич капитал қўйилмалар қайтиши;
 
Қўйилган капиталнинг кўпайиши таъминланса;
Капитал қўйилмаларнинг қуйидаги самарадорлик кўрсатгичлари энг кўп 
тарқалган:
 
Дисконтланган капитал қайтиш муддати (DPB); 
 
Инвестиция лойиҳасининг ҳозирги соф қиймати (NPV); 
 
Ички даромадлик нормаси (даромадлилиги, рентабеллиги) (IRR); 
Бу кўрсатгичлар ва унга мос усуллар қуйидаги икки вариантда 
фойдаланилади:

---

248 
 
Бир-бирига боғлиқ бўлмаган инвестиция лойиҳаларини аниқлашда, 
қачонким, лойиҳани қабул қилиш ёки рад этиш бўйича хулоса қилинади, 
 
Бири-бирини рад этувчи инвестиция лойиҳаларининг самарадорлигини 
аниқлаш учун, қачонким, бир нечта муқобил лойиҳалардан қайсисини танлаш 
керак деган хулоса қилинади.
Қоплаш муддатини дисконтлаш усули- бу усул инвестор ёки мулкдор 
учун кўчмас мулкга сарфланилган инвестициянинг қайтиш муддатини 
аниқлаб беради. 
Ҳозирги соф қиймат усули (NPV - метод) -  бу усул ҳозирги соф 
қиймат (Net Present Value) тушунчасига асосланган.
, 
Бу ерда CF
i
 – соф пул оқими,
r – инвестиция лойиҳасига жалаб қилинган капитал қиймати.
Усулининг моҳиятига кўра, лойиҳани реализация қилиш учун 
мўлжалланган капитал қўйилмалар кирувчи пул оқимларнинг ҳозирги қиймат 
чиқувчи пул оқимларининг ҳозирги қиймати билан таққосланилади. Биричиси 
ва иккинчиси ўртасидаги фарқ соф ҳозирги қийматдир. Унинг ўлчамига қараб 
қарорлар қабул қилинади.