Konchilik ishi va metallurgiya

Turar joylarida yorug’likni inobatga olgan xolda qurilish materiallarini tanlash

2.1 Turar uy-joy o’zining vazifasiga ko’ra o’z ko’rinishiga ega bo'lishi kerak. Qurilishda turar uy-joyining bolaklari (detali) inson olchoviga hamo-hang bo'lishi kerak. Bu vazifa past qavatli uy-joylarda osonroq hal qilinadi. Kop qavatli turar joy uylarining tashqi korinishini tanlashda memorlarni ancha qiyinroq vazifalami yechishiga togriIangan. Hozir yog'och deraza panjaralari ro'mida chirimaydigan, ko'rkam plastmassa derazalari keng tarqalmoqda.Hozirgi memorchilikda struktura elementlari oralig'ini to'ldiruvchi oynaband devorlar, yaxlit panellar va yaxlit devorlar keng ko'lamdaqo'llanilmoqda. Lekin binolarda oynalanish darajasi qancha katta bo'lsa, shuncha ko'p issiqlik yo'qotiladi, yozning issiq kunlarida esa bino ichida harorat ko'tarilib ketishi mumkin. Amaliyotda vitrajlarni qo'llash ko'proq uchramoqda. Ular bir qavatli,ikki va uch qavatli oynalardan iborat bo'ladi.

Vitrajlar butun bino devorlarini almashtirishi mumkin. Ular vertikal va gorizontal lentasimon ko'rinishga ega bo'ladi. Vertikal vitraj binodan bo'rtib chiqqan yoki bino devori sathida joylashgan bo'lishi mumkin. Vitrajlar oynasi vertikal yoki qiya qilib or'natiladi. Ular ancha mustahkam bo'lishi bilan birga issiqlik va havo o'tkazmaslik xususiyatlari ham bor. Vitrajlar qurilish maydonchalarida yig'iladi.

Oxirgi 10-14 yil ichida imoratlarga munosabat keskin o'zgardi.Respublikamizga chet ellardan keltirilgan turli-tuman loyihalar asosida katta va noyob imoratlar qurilishi avjiga chiqib ketdi. Ularning aksariyati har tomonlama mukammal, chiroyli va zamonaviy materiallar, konstruksiyalar asosida qurilmoqda. Ko'pincha, quyma-monolit temir-betondan devorlar, konstmktiv eiementlar, o'ta antiqa zinalar, eshik va derazalar,turli-tuman pollar va, ayniqsa, hashamatli lift konstruksiyalari joriy..... Derazalar va ularning konstruktiv yechimlari. Xona ichiga tabiiy deraza o'rni orqali tushadi. Tabiiy yoritish tashqi tosiq konstruksiyalarga ornatilgan o'rinlar orqali amalga oshiriladi. Tabiiy tizimning yon tomondan, tepadan va aralash yoritish usullari mavjud. Aniq ishlarni bajarishda tabiiy yorug Tikdan foydalanish davomiy-

ligi kamayadi. Bir, ikki va uch smenali ish tashkil etilganda tabiiy yorugTikdan foydalanish 50, 30 va 25 %ni tashkil etishi mumkin. Demak, tabiiy yoritish bor joyda suniy yoritishning bolishi ham zarur. Bundan tashqari, tabiiy yoritish tizimini tashkil etishda tomda fonuslarni ornatish ham kerak boladiki, bu yechimni hal etish

qoshimcha mablag1 (bino umumiy narxidan 7 % miqdorida) talab qiladi.

Shuningdek, fonuslarning borligi bir tomondan, ekspluatatsiya

xarajatlarini (tozalab turish uchun) talab etsa, ikkinchi tomondan, qish davrida binodan issiqlikning yoqotilishiga, yozda esa binoni isishiga ham sabab boladi.

Takidlangan holatlardan kelib chiqadigan xulosa shuki, ishlab chiqarish binolarini loyihalaganda bu masalalarga jiddiy etibor berish va konstruktiv yechimini asoslishlab chiqmoq zarur. Bazi hollarda esa ishlab chiqarish binolarini tabiiy yoruglikdan foydalanmaydigan va fonarsiz qilib qurish maqsadga muvofiq bo’lmoqda. Shu bilan bir qatorda, faqat suniy yoruglikdan foydalanish ham

ozining salbiy tomonlarini ko'rsatdi. Bular jumlasiga sanitariya-gigiyenik shartlarini tola qondirmaslik, ranglarni va soyalarni ajratish kabi masalalarni keltirish mumkin. Tabiiy yoritish mavjud bolmagan holarda xonalarda ultrabinafsha nur chiqaruvchi lampalami omatmoq zarur. Hali yoruglikning kishilar asabiga tasiri tola organilmagan. Shunga qaramay, dastlabki tadqiqotlar natijasidan malumki,

kishilarning deraza orqali tashqi muhit bilan uzviy aloqada bolib turishlari ularning asab tizimlariga ijobiy tasir etadi. Amaliyotda har ikkala yoritish tizimini tanlashda ishlab chiqarish xonalaridagi ish tartiblari chuqur organiladi va shu asosda tabiiy yoritish usuli qollanib kelinadi. Bazi hollarda, ayniqsa kop issiqlik ajralib chiqadigan sexlarda imoratlarni zamonaviy ko'rinishda fonarsiz qurish maqsadga muvofiq bolmay qoladi, chunki qimmat hisoblangan suniy shamollatishni tashkil etish bunday binolarda o'zini oqlamaydi. Yoritish tizimini tanlash masalasi hal etilar ekan, bunda iqtisodiy masalalami chetlab otib boImaydi. Agar tabiiy yoritishda deraza va

fonuslar uchun ekspluatatsiya (tozalash, tamirlab turish) xarajatlari sarf etilsa, suniy yoritishda bundan tashqari lampalami yonib turishi va shamollatish tizimini ishlatish uchun katta miqdordagi elektr energiyasi sarf bo'ladi.

Deraza konstruktiv yechimlari:

Derazalar fuqaro binolari uchun sanitar-gigienik, tashqi interyer va ichki eksteryer nuqtai nazardan muhim ahamiyat kasb etadi. Sababi bino ichiga tabiiy yorug‟likning tushishini tashqi devordagi vertikal yoki tomlardagi gorizontal yo‟nalishda joylashgan ochiq joylar ta‟minlaydi. Xonaning tabiiy yoritilganlik darajasi qurilish me‟yoriy qoidalari asosida belgilanadi. Fuqaro binolari xonalari yetarlicha tabiiy yoritilgan bo‟lishi uchun deraza o‟rni yuzasi xona polining maydonining 1/8 dan 1/5 bo‟lagiga teng bo‟lishi kerak . Fuqaro binolarining deraza konstruksiyasi materialiga ko‟ra: yog‟och, metall, plastmassalarga bo’linadi. Deraza ochilib-yopilish usuliga va konstruktiv yechimiga ko‟ra: tavaqali (bir, ikki, uch tavaqali), ochilmaydigan, surilib ochiladigan, tavaqalari yuqoriga yoki pastga ilingan, jalyuzali va boshqa turlari mavjud. Deraza bir necha qavat oynadan tashkil topishi mumkin. Ya’ni bir, ikki va uch qavat oynalangan bo‟ladi. Bir qavat oynalangan derazalar issiq iqlimli tumanlarda qo’llaniladi. Iqlimi yumshoq tumanlardagi fuqaro binolarida ikki qavat oynalangan derazalar qo‟llanilib, odatda ikki oyna orasida havo qatlami bo‟ladi. Iqlimi juda sovuq tumanlarda esa uch qavat oynalangan derazalarni qo‟llash maqsadga muvofiq 71 % Deraza o‟lchamlari unifikatsiya qoidalariga asosan davlat standartiga mos ravishda yasaladi. Deraza balandligi odatda bino qavat balandligidan 1100-1300 mm kichik qilib olinadi. Bunda bir tavaqali deraza eni kamida 600 mm, ikki tavaqali 900, 1100, 1300 mm va uch tavaqali deraza uchun 1600-1800 mm qilib olinadi. Derazalar uch turdagi konstruktiv elementlardan tashkil topadi. Bularga deraza romi (kesakisi), panjarasi va deraza osti taxtasi kiradi. Deraza romi yog‟och g‟o‟la va taxtalardan yasalib, ularga deraza panjaralari mahkamlanadi. Fuqaro binorlari derazalari odatda yog‟och materialidan ishlanadi. Yog‟ochli derazalarning o‟lchamlari, seriyasi va markasi haqida ma‟lumot keltirilgan. Hozirgi kunda derazalarni yangi zamonaviy konstruksiyasi, ya‟ni bir qavatli oyna paketlari keng qo‟llanilmoqda. Bu kabi oyna paketlar orasida havo qatlami bo‟lgan ikkita yonma-yon joylashgan va rezina yoki plastmassa yordamida ramkaga olingan oynalardan tuzilgan bo‟ladi. Oyna romining mustahkamligini oshirish maqsadida po‟lat qo‟ymalar ko‟rinishidagi po‟lat karkas bilan jihozlanadi.

Deraza konstruktiv yechimlari Derazalar fuqaro binolari uchun sanitar-gigienik, tashqi interyer va ichki eksteryer nuqtai nazardan muhim ahamiyat kasb etadi. Sababi bino ichiga tabiiy yorug‟likning tushishini tashqi devordagi vertikal yoki tomlardagi gorizontal yo‟nalishda joylashgan ochiq joylar ta‟minlaydi. Xonaning tabiiy yoritilganlik darajasi qurilish me‟yoriy qoidalari asosida belgilanadi. Fuqaro binolari xonalari yetarlicha tabiiy yoritilgan bo‟lishi uchun deraza o‟rni yuzasi xona polining maydonining 1/8 dan 1/5 bo‟lagiga teng bo‟lishi kerak 70 . Fuqaro binolarining deraza konstruksiyasi materialiga ko‟ra: yog‟och, metall, plastmassa va h.k. bo‟ladi. Deraza ochilib-yopilish usuliga va konstruktiv yechimiga ko‟ra: tavaqali (bir, ikki, uch tavaqali), ochilmaydigan, surilib ochiladigan, tavaqalari yuqoriga yoki pastga ilingan, jalyuzali va boshqa turlari mavjud. Deraza bir necha qavat oynadan tashkil topishi mumkin. Ya‟ni bir, ikki va uch qavat oynalangan bo‟ladi. Bir qavat oynalangan derazalar issiq iqlimli tumanlarda qo‟llaniladi. Iqlimi yumshoq tumanlardaga fuqaro binolarida ikki qavat oynalangan derazalar qo‟llanilib, odatda ikki oyna orasida havo qatlami bo‟ladi. Iqlimi juda sovuq tumanlarda esa uch qavat oynalangan derazalarni qo‟llash maqsadga muvofiq

1-rasm. Ochilishiga ko‟ra deraza turalari: a–yuqoriga surib ochiladigan; b–yoniga surilib ochiladigan; v–tavaqali; g–tavaqalar yuqoriga ilingan; d–ochilmaydigan; ye–jalyuzali oyna; j–tavaqalari pastga ilingan; z–tavaqalari yuqoriga ilingan yer osti qavatining derazasi; i–tavaqasi o‟rtaga ilingan deraza.

h b		OS12-15V		1481
		OS15-12V	1462	1131
		OS15-14V		1331
		OS15-15V		1481
	1.136-3	OS12-21A	1162	2071
		OS15-21A	1462
	1.136-3	BS22-07	2197	698
		BS22-09		873
		BS22-14		1321
		BS22-15		1471

5-rasm.Oyna paketidan iborat deraza ko'rinishi
Deraza o’lchamlari uni fikatsiya qoidalariga asosan davlat standartiga mos ravishda yasaladi.Deraza balandligi odatda bino qavat balandligidan1100-1300 mm kichik qilib olinadi.Bunda bir tavaqali deraza enikamida 600mm, ikki tavaqali 900,1100,1300 mm va uch tavaqali deraza uchun1600-1800 mm qilib olinadi.

Derazalar uch turdagi konstruktiv elementlardan tashkil topadi.Bularga derazaromi(kesakisi),panjarasi va deraza ostitaxtasi kiradi.Deraza romi yog’och g’ola va taxtalardan yasalib,ularga deraza panjaralari mahkamlanadi.

Hozirgi kunda derazalarni yangi zamonaviy konstruksiyasi, ya’ni bir qavatli oynapaketlari keng qo‟llanilmoqda.Bu kabi oyna paketlar orasida havoqatlami bo‟lgan ikkita yonma-yon joylashgan varezina yoki plastmassa yordamida ramkaga olingan oynalardan tuzilgan bo‟ladi. Oyna romining mustahkamligini oshirish maqsadida po’lat qo‟ymalar ko’rinishidagi po’lat karka sbilan jihozlanadi.