Konchilik ishi va metallurgiya

Abraziv asboblar. Yogoch, metall, plasmassa maxsulotlarining yuzalarini silliklash, ba'zi bir ortikcha joylarini sidirib tozalash, shuningdek kesish asboblarini kayrash, kuyma detallarni tozalashda abraziv asboblardan foydalaniladi. Uni dumalok, to’g’ri turtburchak yoki segment shaklida maydalangan abraziv materiallarni bakelit, vulkanit kabi biriktiruvchi moddalar kushib presslash yuli bilan tayyorlanadi.

Abraziv materiallar tabiiy (korund, kayrok, kum, olmos) va sun'iy (elektrokorund, karborund, oyna changi) turlarga bulinadi.

Bunday moddalar bilan ishlov beriladigan dastgoxlarni abraziv dastgoxlar deb yuritiladi. Ular uch turga bulinadi: charxlovchi, silliklovchi va egiluvchi valli dastgoxlar.

Abraziv silliklash dastgoxlarida ishlaganda ishchi uchun xavfli bo’lgan va jaroxatlanishga olib kelishi mumkin bo’lgan abraziv va metall zarralarning, silliklanayotgan detalning otilib ketishi xam mumkin.

Charxlanayotgan detalni kulda ushlab turib charxlashda kulni charxga tegib ketishi xam jaroxatga olib keladi. Bundan tashkari charxga birmuncha kuch kuyilishi natijasida charx parragining parchalanib otilib ketish extimoli xam yuk emas.

Agar mabodo aylanib turgan charx maydalanib ketsa va yoki muhofaza tusiklari bulmasa, unda uning keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan okibatlarini tasavvur qilish qiyin emas. Albatta bunday parchalanish sabablari turli-tuman bo’lishi mumkin. Masalan, charx aylanmasida darz ketganligi, uning tarkibiy kismida bushliklarning bo’lishi, charx gardishini yasaganda unga begona moddalar kirib kolishi, charxni noto’g’ri ishlatish va uzok ishlash davomida kizib ketishi va boshqalar bo’lishi mumkin.

Abraziv asboblarini xavfsiz ishlatish koida va me'yorlariga asosan belgilangan.

Xavfsizlikni ta'minlash vositalari.

Xavfsizlikni ta'minlovchi asosiy shartlar.

Mashinasozlik va metallurgiya sanoati korxonalarida ishlatiladigan mashina va mexanizmlarga kuyiladigan asosiy talablar, ularning ishchilar uchun xavfsizligi, ishlatishda pishik va mustaxkamligi va ishlatishning osonligi bilan belgilanadi. Ularning xavfsizligi standartlar tizimlari bilan belgilanadi.

Mashina mexanizmlar xavfsizligini ta'minlash uchun uni loyixalashda kanday ish bajarishini xisobga olgan xolda ish bajaruvchi kismlarini joylashtirishni ixcham usullarini topish, unga shakl berish va muhofaza qilish qurilmalarini joylashtirish bilan birga olib boriladi. Mashinaga o’rnatilgan muhofaza vositalari uning asosiy kismi bilan uygunlashib ketishi kerak. Shuni xisobga olish kerakki muhofaza vositalari iloji boricha kuprok masalalarni echishga xizmat kilsin. Masalan stanokka o’rnatilgan xavfizlikni ta'minlash kopkoklari fakatgina xavfli joylar tusigi bo’lib kolmasdan balki shovkinni kamaytiruvchi vosita bo’lib xizmat kilsin. Bunga misol tarikasida asboblarni charxlash qurilmasini kursatish mumkin. Bunda charxning xavfsizligini ta'minlovchi qurilma bir vaktning uzida shamol yordamida charx kirindilarini chikarib yuborishga muljallangan maxalliy shamollatish vazifasini xam bajaradi.

Xavflilik darajasi yuqori bo’lgan jixozlar, masalan, bosim ostida ishlatiladigan kozonlar, kompressorlar, nasoslar va boshqalar ishlatilayotganda Gosgortexnadzorning maxsus talablarini bajarishi shart.

Ma'lumki sanoat korxonalari mashina va mexanizmlari elektr tokining asosiy iste'molchilari xisoblanadi. Bu ularning elektr toki ta'sirini yukotuvchi elektr xavfsizligi masalalarini nazarda to’tish kerakligini takozo kiladi. Shuningdek tsex uchastkalarida o’rnatilgan stanoklar elektromagnit tulkinlari, radioaktiv moddalar ta'sirida bo’lishi mumkin, albatta bulardan saklanish chora-tadbirlari kurilishi uz-uzidan ma'lum. Bu zararliklar va xavfli xolatlarga xavo muxitini zararlantiruvchi va ifloslovchi, bug, changlar va gazlarni xisobga olish kerak bo’ladi.

Mashina va mexanizmlarning xavfsizligi ularni ta'minlashga ishlatiladigan materialning mustaxkamligiga boglik bo’ladi. Shuning uchun xam bunday stanoklarni tayyorlashda ularning ishchi organlariga ishlatiladigan material mustaxkamligiga aloxida axamiyat beriladi. Bundan tashkari xar xil detallarni kirkish, silliklash borasida ularni ushlab turish qurilmalarining pishikligiga va xar kanday favkulotda xolatlarda xam detalni kuyib yubormasligini ta'minlash imkoniyatini berishi kerak. Stanoklarning mustaxkamligi ularni tashkil qilgan kismlar mustaxkamligiga boglik bo’ladi. Masalan xar kanday mexanizmning mustaxkamligini uning biriktiruvchi kismlarining mustaxkamligisiz tasavvur kilib bulmaydi (masalan, gayka, Bolt va boshqalar). Bundan tashkari stanoklarning tashki tomonidan zanglanib, mustaxkamligini yukotib kuyishi mumkin bo’lgan omillarni xisobga olish kerak (masalan, uz vaktida moylash, buyok kuchib ketishi natijasida zanglash va xokazo).

Mashinasozlik va metallurgiya sanoat korxonalarida ishchilarning charchashiga fakatgina jismoniy va asabiy charchashgina ta'sir kilib kolmasdan balki ma'naviy charchash xam kushilib ketishi mumkin. Shuning uchun tsexlarda o’rnatilgan mashina-mexanizmlarini xar xil ranglarga buyash, korxona devorlarini mashina ranglari bilan mutanosib buyashga erishish katta axamiyatga ega ekanligi aniqlangan.

Saqlovchi muhofaza vositalari.

Saqlovchi muhofaza qurilmalari asosan mashina va mexnaizmlarda zo’riqish vujudga kelganda yoki ishlayotgan ishchi Hayoti va sog’lig’iga putur etkazadigan vaziyat vujudga kelganda mashina va mexanizmlar xarakatini tuxtatib kuyishga xizmat kiladigan qurilmadir. Zo’riqish xodisasi ishlayotgan stanokka lozim bo’lganidan kuprok kuch bilan ta'sir qilishida vujudga keladi, masalan kirkish stanogiga o’rnatilgan jismning yunish kirkimi mumkin bo’lgan darajadan ancha katta bulsa, bu kirkimni kuchirish uchun stanokning kuchi etmasligi mumkin, buning natijasida stanokni xarakatlantiruvchi elektr motori kuyib ketishi mumkin yoki kirkuvchi vosita sinib ketishi xam extimoldan xoli emas, bunday xollarda stanokka o’rnatilgan saqlovchi qurilma stanok elektromotoriga kelayotgan elektr tokini uzib kuyadi. Buning bilan stanokka etkaziladigan zararni oldini oladi.

Gaz bilan payvandlash ishlarini amalga oshirishda foydalaniladigan atsetilen xosil qilish generatorlarida portlash xavfini oldini olishda ishlatiladigan alangani shlanglar orkali generatorga kaytishini bartaraf kiluvchi suvli zatvorlardan va kaytish klapanlaridan foydalaniladi.

Kompressor qurilmalari rezervurlarida kisilgan xavo miqdori ruxsat etilgan chegaradan ortib ketsa va bu portlash xavfini tugdirsa, unda xavo kisilishi natijasida xosil bo’ladigan issiqlik ta'sirida ishlaydigan issiqlik relelaridan foydalanib, ortikcha xavoni chikarib yuborishga erishiladi. Kuchsizlantirilgan kismlarga kesilib ketishi muljallangan shkift va shponkalar, kushish muftalari, ishkalanishga asoslangan sirganuvchi muftalar, elektr qurilmalarida erib ketuvchi saqlovchi qurilmalar, katta bosim ostida ishlaydigan idishlarda sitilib ketuvchi membranlar va boshqalar kiradi. Kuchsizlantirilgan kismlar asosan ikki turga bulinadi: birinchisi uzatilayotgan kuch munofiklashgandan keyin avtomatik ravishda (inson ishtirokisiz) ish bajarishni davom ettiradigan qurilmalar (masalan sirganuvchi muftalar) va ikkinchisi ishdan chikkan kuchsizlantirilgan kismni almashtirish yuli bilan ishlatiladigan turlari mavjud, masalan sitilib ketuvchi membrana, erib ketadigan saqlovchi qurilma va boshqalar.

Signal tizimlari.

Ba'zi bir xavfli vaziyatlarda ogoxlantirish vositasi sifatida signal tizimlaridan foydalaniladi. Bajaradigan vazifasiga kura signal vositalari amaliy ogoxlantiruvchi va belgilovchi turlarga bulinadi. Bundan tashkari tovushli va kurinadigan bo’lishi mumkin. Tovushli signal tizimiga sirena kungirok, gudok va boshqalar kiradi. Kurinadigan turlariga xar xil yoruglik tarkatuvchi vositalari yordamida qizil, sarik, Kuk va boshqa ranglar yordamida xavf darajalarini belgilash va ularga kerakli bo’lgan xarakatlari bilan javob berish tartibi belgilangan. Tovush yordamida beriladigan signal sanoat korxonasi muxitida bo’lishi mumkin bo’lgan xar kanday tovush va shovkinlardan farkli iloji boricha kuyi chastotadagi (2000 Gts gacha) tovushdan tashkil topgan bo’lishi va tsexning xar bir nuktasida keskin eshitilishni ta'minlashi kerak. Bunday signal vositalarini u erda ishlayotgan kishilarning xolatlari kanday bo’lishidan kat'iy nazar eshitadilar.

Yoruglik signali keng tarkalgan vositalar katoriga kirsa xam, uning asosiy kamchiligi signal berilayotgan tomondan karamakarshi tomonga karab turgan odam bu vositalarni kurmay kolishi mumkin. Shuning uchun xam yoruglik signallari doimiy kuzatib turuvchi operator bo’lgan vaktda yaxshi natija beradi. Yoruglik signallari asosan ikki yoki uch xil rang beruvchi lampalar yordamida bajariladi. Bunda masalan qizil va yashil ranglardan foydalanish mumkin. Qizil rang xavfni, yashil rang xavfsizlikni anglatadi, agar mabodo ikkala rangli lampa xam yonmayotgan bulsa, unda signal tizimi ishlayotganligini anglatadi.

Uch xil qizil, yashil va sarik ranglardan iborat lampalar o’rnatilgan vositalardan xam keng foydalaniladi. Masalan, kucha xarakatini tartibga keltiruvchi svetoforlarni misol tarikasida keltirish mumkin.