Konchilik ishi va metallurgiya” fakul`teti “umumkasbiy va iqtisodiy fanlar” kafedrasi

Notijorat tashkilotlar
Bozor iqtisodiyoti sharoitida foyda olishga intilmaydigan, faol iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanadigan bir nechta korxonalar mavjud. Bunday notijorat tashkilotlari tarkibiga iste’mol kooperativlari, jamoat va diniy tashkilotlar, jamg‘armalar, uyushmalar va boshqalar kiradi.
Iste’mol kooperativlari o‘z a’zolarining moddiy ehtiyojlarini qondirish maqsadida aksiyaviy badallarni birlashtirish orqali tashkil etiladi. Kooperativ tomonidan olingan daromad ustavga muvofiq taqsimlanadi, kooperativ a’zolari qo‘shimcha aktsiyalar orqali qo‘shimcha yordam berishadi. Bunday kooperativning nomi uning faoliyatining asosiy maqsadi, shuningdek "kooperativ" yoki "iste’molchilar jamiyati" so‘zlarini o‘z ichiga olishi kerak.
Jamoat va diniy tashkilotlar umumiy manfaatlar, ilmiy va diniy qarashlar asosida tuziladi. Ular tadbirkorlik faoliyatini faqat o‘zi yaratgan maqsadga erishish uchun amalga oshirish huquqiga egadirlar. Ishtirokchilar berilgan mulkka va a’zolik badallariga bo‘lgan mulk huquqlarini saqlab qolmaydilar va jamoat va diniy tashkilotlarning majburiyatlari bo‘yicha javob bermaydilar.
Jamg‘armalar - bu fuqarolar, yuridik shaxslar tomonidan ijtimoiy, madaniy, xayriya, ma’rifiy va boshqa maqsadlarni amalga oshirish uchun ixtiyoriy mulkiy badallar asosida tuzilgan, a’zoligi bo‘lmagan notijorat tashkilotlari. Korxonalar tomonidan fondga berilgan mol-mulk fondning mulki hisoblanadi. Ta’sischilar fondning majburiyatlari bo‘yicha va fond o‘z ta’sischilari majburiyatlari bo‘yicha javob bermaydi. Jamg‘arma maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanish, shuningdek tadbirkorlik subektlarini tashkil etish va ularda ishtirok etish huquqiga ega. Jamg‘arma o‘z mol-mulkidan foydalanish to‘g‘risida yillik hisobotlarni e’lon qilishga majburdir.
Uyushmalar (yoki birlashmalar) tijorat tashkilotlari tomonidan ularning biznes faoliyatini muvofiqlashtirish, umumiy mulkiy manfaatlarning vakili va himoyasi uchun tuziladi. Uyushma a’zolari o‘z mustaqilligini va yuridik shaxs huquqlarini saqlab qoladilar, garchi ular o‘z majburiyatlari uchun ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda yordamchi javobgar bo‘ladilar. Uyushma nomi "uyushma" yoki "birlashma" so‘zini o‘z ichiga olgan holda uning a’zolari faoliyatining asosiy mavzusini ko‘rsatishi kerak.
Tijorat tashkilotlarining jamg‘armalar va birlashmalarda ishtirok etishining samaradorligi shundan iboratki, ular uchun qulay asoslar mavjud. Iqtisodiyotda firmalar bilvosita reklama, o‘qitish va boshqalarni amalga oshiradilar.