Konchilik ishi va metallurgiya“ fakulteti "metallurgiya" kafedrasi

Yirik changning tarkibi
Kimyoviy tarkibi quyidagicha, kg hisobida: Cu – 0,063; Zn – 0,011; Pb – 0,005; Fe – 0,275; S – 0,046; O₂ – 0,021; C – 0,281; SiO₂ –0,170; Al₂O₃ – 0,038; CaO – 0,062; hokazo – 0,030.
Barcha qabul qilingan birikmalarni qo‘shib chiqsak, jami 1 kg bo‘ladi. Uning ratsional tarkibi, kg: Cu₂S–0,054; ZnS–0,018; ZnO–0,06; Fe–0,165; FeS–0,065; FeO–0,088; SiO₂–0,175; Al₂O₃– 0,047; CaO–0,053; C–0,270; Pb⁰–0,003; PbS – 0,006; hokazo–0,050. Yirik chang tarkibidagi barcha minerallarning qo‘shilgan jami ratsional tarkibi 1kg bo‘ladi.
C hangdan 27,00,010,3=0,081 kg uglerod oksidlanadi va undan
o ksidlanishi natijasida
kg SO₂ hosil bo‘ladi.
Uglerodning yonishidan so‘ng 1,00 – 0,081 = 0,919 kg yirik chang qoladi.

4.2-jadvaal Qaytar chang qorishmasidagi klinkerning tarkibi va miqdori Jami 7,536 2,331 1,00 0,24 0,45 16,2 6,918 8,72 17,0 3,9 6,5 27,0 2,205 100,0 Hokazozo 2,205 2,205 CaO 6,5 6,5 Al2O3 3,9 3,9 SiO2 17,0 17,0 C 27,0 27,0 O2 0,125 1,97 2,095 S 2,036 0,706 0,090 2,868 5,7 Fe 16,2 4,05 6,75 27,0 Pb 0,24 0,36 0,6 Zn 1,625 0,875 2,5 Cu 5,5 5,5 Birikmalar Cu2S ZnS ZnO Pb^o PbS Fe^o FeS FeO Sio2 Al2O3 CaO C Hokazo Jami 4.1-jadval Klinkerning ratsional tarkibi Jami	%	7,544	2,453		0,861	0,238	0,440	16,20	6,918	8,736	17,0	3,9	6,5	27,0	2,205		100
	kg	7,469	2,429		0,852	0,236	0,436	16,04	6,849	8,649	16,83	3,861	6,435	26,73	2,183	99
Hoka- Zo															2,183	2,183	2,205
CaO													6,435			6,435	6,5
Al2O3												3,861				3,861	3,9
SiO2											16,83					16,83	17
C														26,73		26,73	27,0
O2				0,115						1,959						2,074	2,095
S		2,024	0,692				0,078		2,849							5,643	5,7
Fe								16,04	4,00	6,69						26,73	27,0
Pb						0,236	0,358									0,594	0,6
Zn			1,737	0,737												2,475	2,5
Cu		5,445														5,445	5,5
Birikma- Lar		Cu2S	ZnS	ZnO		Pb^o	PbS	Fe^o	FeS	FeO	Sio2	Al2O3	CaO	C	Hokazo	Jami, kg, %

Qaytar changning tarkibi
Kimyoviy tarkibi: Cu – 0,0336; Zn – 0,096; Fe – 0,224; SiO₂–0,136; Al₂O₃– 0,0336; CaO – 0,0480; C – 0,157; Pb – 0,0048; O₂ – 0,168; hokazo– 0,04. Jami 0,7394 kg bo‘ladi.
Vositasiz erish jarayonida shixta, asosan, dastlabki boyitmadan (0,1% changni qo‘shmaganda) va qaytar changdan tarkib topgan (4.2-jadval) bo‘ladi. Pechga keluvchi shixta tarkibi amalda klinkerning ratsional tarkibidan farq qilmaydi (4.1-jadvalga qarang). Bu Vanyukov pechi jarayoniga kelmaydigan (umumiy barcha changdan 20% gina) yo‘qotishdir.
Shteynning miqdori va tarkibini hisoblash
Sanoatda tajriba sinovlari shuni ko‘rsatdiki, klinker asosida shixtani har xil tarkibdagi misli shteyn olish uchun qayta ishlash dastlabki xomashyoning miqdoriga bog‘liq. Shteyndagi mis tarkibining o‘zgarishi uning boshlang‘ich tarkibidagi qisqartirish darajasi 8...10 barobar kattalikdan ortmasligi kerak. Aksincha, misning toshqol bilan pechdan chiqib ketib yo‘qolishi anchaga oshib ketadi. Hisobni to‘g‘ri va qulay olib borish uchun metallurgiya sanoatidagi ayrim ko‘rsatkichlar quyidagicha qabul qilinadi:
- misning shteyndagi miqdori – 35,0%;
- misning shteynga ajralishi – 98,0%;
- ruxning shteynga ajralishi – 3,0%;
- qo‘rg‘oshinning shteynga ajralishi – 30,0%;
- Fe₃O₄ ko‘rinishda kislorodning shteyndagi miqdori – 4,1%;
- hokazolarning shteyndagi miqdori – 0,6 %.
R ux va qo‘rg‘oshin shteynda ZnS va PbS ko‘rinishda bo‘ladi.
Shteyn miqdori: kg.
Shteynning tarkibini hisoblash
1 . Bizga yaxshi ma’lumki, shteyn tarkibida mis asosan Cu₂S sun’iy mineral holida bo‘ladi.
Cu₂S miqdori: kg.
Shteyndagi mis 15,246  0,35=5,3361 kg.
Cu₂S miqdori: kg.
Qolgani 6,6823–5,3361=1,3462 kg oltingugurt (S)
2 . ZnS. Shteyndagi rux 2,475  0,03=0,07425 kg.
ZnS miqdori: kg.
(0,07425 kg Zn; 0,03645 kg S)
3 . PbS. Shteyndagi qo‘rg‘oshin 0,594  0,3=0,1782 kg.
PbS miqdori: kg.
(0,1782 kg Pb; 0,0276 kg S)
4. Fe₃O₄ Shteyndagi magnetitning tarkibidagi kislorod:
15,246  0,041=0,6251 kg.
Fe₃O₄ miqdori: kg.
(1,6365 kg Fe; 0,6251 kg O₂)
5. Hokazolar: 15,246∙0,006=0,091 kg.
6. FeS: 15,246–0,1107–6,6823–0,2058–2,2616–0,091=5,8946 kg.
(3,7449 kg Fe; 2,1497 kg S).
Hisoblash natijalari 4.3-jadvalga kiritilgan.