Kon korxonalari boshqa ishlab chiqarish ob’ektlari hamda inshootlardan farqli tabiiy texnologik majmua(kompleks) hisoblanadi

MUNDARIJA

KIRISH. 1
1.2.Tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlash usulini tanlash. 5

KIRISH.

Kon korxonalari boshqa ishlab chiqarish ob’ektlari hamda inshootlardan farqli tabiiy texnologik majmua(kompleks) hisoblanadi. Kon korxonalarini iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlari va o’lchamlari asosiy tabiiy jarayonlari va ularni atrof muhitga ko’rsatadigan ta’sir omillari hamda texnikani talab etilgan darajasi uchun aniqlanadi. Boshqa tabiiy texnik komplekslardan farqli, u bir qancha o’n yillar ichida vaqt davomida va ochiq maydonlarda rivojlangan dinamik ob’ekt hisoblanadi.
Qazib olishning ochiq usuli yer osti usuliga taqqoslaganda qo’yidagi belgilari bilan xarakterlanadi.

• 
  Kareyerdan sezilarli xajmdagi qoplovchi jinslarni olib tashlash zarurligi (karyer konturiga siljitish), qazib olishda asosiy harajat asosan ko’mir hamda ruda karyerlarida foydali qazilmani qazib olishga ketadigan umumiy harajatni asosiy qismini tashkil qiladi.
  
• 
  Qatlamlarni qazib olishning aniq ketma ketligini nazorat qilish lozimligi (tog’ jinsi qatlamining quyi qismini qazib olish yuqori qatlamda yotgan jinslarni qazib boshlash vaqtidan ba’zida qolib ketishi bilan boshlash mumkin)
  
• 
  Yuqori unumdorlikka ega bo’lgan yirik o’lchamli uskunalarni qo’llash amaliyotda chegaralanmagan,ular juda yuqori texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarni ta’minlab berish qobiliyatiga ega.
  

Ochiq usulda qazib olish qulayliklari yer osti usuliga qaraganda qo’yidagicha: kon ishlarini juda yuqori darajada kompleks mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish imkoniyatiga egaligi, juda yuqori mehnat unumdorlikga ega (3-5 martaga )va mahsulot tannarxining pastligida, mehnat sharoitining gigienik jixatdan ta’minlanganligi hamda yuqori xavfsizligi, foydali qazilmani to’liq sifatli qazib olinishi hamda kapital harajatlarning kamligidadir.
Ochiq usulda qazib olishning kamchiliklari: ba’zi iqlim sharoitlarga bog’liqligi, yer osti suvlarining balansini buzilishi va katta yer maydonlarini sezilardi buzilish zarurligi. Ochiq kon ishlarini iqtisodiy samaradorlik darajasi karyerni foydali qazilma va ochish ishlari bo’yicha yillik ishlab chiqarish unumdorligi,foydali qazilma tanasini joylashish sharoitlari, qazib olinishi rejalashtirilayotgan tog’ jinslarini fizik mexanik xususiyatlari, qazib olinadigan xududni iqlim sharoitlariga bog’liq.
Draglayn hamda mexanik kuraklar qazib oluvchi uskuna sifatida keng qo’llanilib kelinmoqda. Kam xollarda zemsnaryadlar, frontal yuklagichlar, bulьdozerlar va g’ildirakli skreperlar qo’llaniladi. Juda keng qo’llanilib keluvchilari ekskavatsiyalovchi ishchi uskunaga ega bo’lgan suzuvchi mashinalar, ular orasida keng tarqalgani greyferli snaryadlar hisoblanadi. Xorijda faoliyat ko’rsatayotgan karyerlarda shu bilan birga kanatli skreperlar hamda minorali ekskavatorlar qo’llaniladi.
Qazib olish ishlarida juda keng tarqalgan transport turi avtomobil va konveyer transporti hisoblanadi. Bir qator xollarda keng va tor koleyaga ega bo’lgan relьsli transport turi qo’llaniladi. Ba’zi karyerlarda ikki xil transport turi ekspluatatsiya qilinadi (odatda avtomobil va temir yo’l transportlari).
Ochish ishlarida kam quvvatli qoplovchi jinslarni olib tashlashda g’ildirakli skreperlar va bulьdozerlar juda keng qo’llaniladi (50% dan ko’p karyerlarda). Deyarli uchdan bir karyerlarda avtomobilь transportlari qo’llaniladi. Juda qulay sharoitlarga qaramasdan ichki ag’darmalarga qoplovchi jinslarni ko’ndalang ravishda ko’chirish kompleks mexanizatsiya sxemasi kam sonli korxonalarda tadbiq etilmoqda. Aloxida karyerlarda kon ishlari “’ekskavator-karyer” sxemasi bo’yicha olib boriladi, bunda asosan draglaynlar, mexanik kuraklar va minorali ekskavatorlar qo’llaniladi. So’nggi yillarda bir qancha operatsiyalarni bajaradaigan mashinalarni tayyorlashga bo’lgan intilish oshib bormoqda. Bularga ikki amalni bajaruvchi zanjirli ekskavatorlar kiradi. Bu turdagi ekskavatorlar ikkita kovshli zanjir bilan ta’minlangan bo’lib, bir vaqtni o’zida ochish ishlarida va foydali qazilmani qazish ishlarida qo’llaniladi.

I. Konchilik qismi

1.1. Karyerlarda ish olib boriladigan va ish olib borilmaydigan bortlar va pog’onalarning qiyalik burchaklarini tanlash va asoslash. Karyerni bortlarga ajratish.
Tog’ jinslarining turg’unlik darajasi bo’yicha ularni zaif bo’lgan(oquvchan va sochiluvchan qumlar ), turg’un bo’lgan (glinalar,qumoq tuproqlar) va juda turg’un bo’lgan (oxaktoshlar va boshqa qoyali jinslar)turlarga ajratiladi. Tog’ jinslarini turg’unligi ularningt tabiiy qiyalik burchagi bilan xarakterlanadi. Pog’onalarning turg’un qiyalik burchagi karyerlarda kon ishlarini xavfsiz olib borilishini ta’minlaydi. Pog’ona qiyaliklarini o’pirilishi va buzilishi butun texnologik jarayonni buzilishiga olib keladi. Pog’ona qiyaligi deformatsiyalanishi pog’ona qiyalik burchagining qazib olinadigan tog’ jinslarini tabiiy qiyalik burchagiga mos kelmasligini keltirib chiqarishi mumkin. Qiyalik turg’unligini buzilishi qoplovchi va bo’sh jinslarning xajmini oshib ketishiga olib keladi, bundan tashqari “qo’shimcha” ekskavatsiyalanishga ketadigan sarf harajatning oshishiga,karyerda ishlash rejimining buzilishiga, kon transport uskunalarining to’xtab qolishi va avvariya xolatiga kelishiga, hamda juda katta moddiy zarar keltirishi mumkin.
Karyer borti va pog’onaning tanlab olingan ishlaydigan va ishlamaydigan qiyalik burchagi, ular avvalambor, kon ishlarini xavfsiz olib borilish talabalarini ta’minlashi lozim, bortlarni turg’unligi va bortlarda zarur bo’lgan maydonchalar hamda transport kommunikatsiyalarini xavfsiz joylashtirish shartlarini ta’minlashi ham shart.
Tanlab olamiz:pog’onalar uchun ishlamaydigan qiyalik burchak ,
Pog’onalar uchun ishlaydigan qiyalik burchak ,
Xavfsizlik bermasi:


(po T.B.)
bu yerda, i - ochuvchi va qazib olinuvchi pog’onalarning mos ravishda ishlaydigan va ishlamaydigan qiyalik burchagi.