«Kompyuter tizimlari» kafedrasi S. T. Kubayev, U. I. Murtazayeva kompyuter tizimlarini loyihalash va tashkil etish

1. Adres (adresga yuboradigan) buyruqlar.
Adres (adresga yuboradigan) buyruqlarga KODdan tashqari, navbatdagi manzilga murojaat qilish uchun, operandga yoki navbatdagi amalni bajarish natijasi buyicha YaP ZU manzili ham ko’rsatiladi. Adres buyruqlari oltita.
Bu buyruqlar:

• 
  Mantiqiy ko’paytirish (KOD 000₂) – I;
  
• 
  Qo’shish (KOD 001₂) – SL;
  
• 
  Davr sikl oxiri (KOD 010₂) – KS;
  
• 
  Yozish (KOD 011₂) – ZRS;
  
• 
  So’zsiz boshqarishni uzatish qaytib olish sharti bilan (KOD 100₂) -BVP;
  
• 
  So’zsiz boshqarishni uzatish (KOD 101₂) – BP.
  

Mantiqiy ko’paytirish
I Buyruqsi strukturasi.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
0	0	0
kod			Adresli so’z

Buyruq kodi 000 ko’rsatishiga ko’ra, bu buyruq «Mantiqiy ko’paytirish»ni ko’rsatadi P[A]. Summator registriga operatsiyalarni aniqlash konyuksiyasi aniqlanadi RS:=RS summator registrining ko’rsatkichi, mantiqiy ko’paytirish qoidasiga ko’ra «A» adresi bo’yicha YaP miqdoriga mantiqiy ko’paytiriladi. Belgi razryadi umumiy asoslarda ko’paytiriladi. Operatsiya bajarilgandan keyin YaP tarkibi «A» adres bilan o’zgarmaydi.

Qo’shish
SL Buyruqsi strukturasi

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
0	0	1
kod			Adresli so’z

01₂ buyruqsining kodi ko’rsatishiga ko’ra, bu adres buyruqsi «Qo’shish» bo’lib RS:=RS+P[A] operatsiyasini belgilaydi. RSga mazkur buyruqni bajargandan keyin, «A» (so’z adresi) adresidan olingan operand miqdori bilan qo’shilgan ko’rsatkich bilan sobiq RS operandi ko’rsatkichlari kiritiladi.
Sikl oxiri.
KS Buyruqsi strukturasi

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
0	1	0
kod			Adresli so’z

010₂ buyruqsining kodi ko’rsatishicha, bu buyruq «sikl oxiri» ko’rsatib P[A]:=P[A]+1 operatsiyasini aniqlaydi. Mazkur buyruq bo’yicha YaPning «A» adresi birligi bilan algebraik tarzda qo’shish amalga oshiriladi. Natija yana «A» adresli YaPga kiritiladi va taxlil etiladi. Agar YaP nolga teng bo’lmasa, navbatdagi sikl boshlanishiga qaytishni ta’minlovchi navbatdagi buyruq bajariladi. Bu buyruqning adresi SK:=SK+1 operatsiyasi natijasida buyruqlar hisoblagichida shakllanadi. YaP da nol paydo bo’lishi bilan SK tarkibi SK:=SK+2 ga oshiriladi va keyingi buyruq («BP» sikli takrorlanishi) navbatdagi buyruq o’tkazib yuboriladi. Shunday qilib, siklni davom etish tugatiladi va dasturni davom etib boradi.
Yozuv
ZRS buyruqsining strukturasi.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
0	1	1
kod			Adresli so’z

011₂ buyruqsining kodi ko’rsatishicha, bu buyruq «Yozuv» ni ko’rsatib P[A]:=RS; RS:=0 operatsiyasini aniqlaydi. Mazkur buyruq bo’yicha YaPning «A» adresiga RS tarkibi yoziladi, undan keyin RS nolga tenglashtiriladi. YaP oldingi ko’rsatkichi o’chiriladi.
Boshqaruvni qaytarish bilan so’zsiz uzatish.
BPV buyruqsi strukturasi.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	0	0
kod			Adresli so’z

100₂ buyruqsining kodi ko’rsatishicha, bu buyruq "Boshqaruvni qaytarish bilan so’zsiz uzatish» bo’lib P[A]:=SK+1; SK:=P[A+1] operatsiyasini belgilaydi. YaPda "A" adresi bo’yicha birga ko’paytirilgan SK tarkibi (dasturni davom ettirish uchun adresni qaytarish uchun shakllantirilgan) yoziladi. Boshqaruv YaP "A+1" adresida bo’lgan buyruqga uzatiladi. Dastur oxirida BPda YaPning «A» adresi bo’yicha buyruq bajariladi.
Boshqarishni so’zsiz uzatish
BP buyruqsi strukturasi.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	0	1
kod			Adresli so’z

101₂ buyruqsining kodi ko’rsatishicha, bu buyruq "Boshqaruvni so’zsiz uzatish» bo’lib SK:=P[A] operatsiyasini belgilaydi. YaPda "A" adresi bo’yicha boshqarish buyruqga uzatiladi va SK yoziladi. Shunday qilib, dasturning boshqa uchastkalariga so’zsiz o’tish ta’min etiladi.
2. Tashqi qurilmalar bilan almashinish buyruqsi
Tashqi qurilmalar bilan almashinish buyruqsining kodi KOD 6₈. Almashuv buyruqlari yordamida VChU bilan interfeys kanallari bo’ylab uzoqdagi bloklar bilan axborot almashinuvi va BVD ma’lumotlarni kiritish blokidan ma’lumotlarni olish amalga oshiriladi. Bu buyruqlar guruhiga shuningdek almashuv rejimini boshqarish va interfeysni uzish buyruqlari, xamda qo’shimcha xotirani boshqarish buyruqlari ham kiradi.
3. Manzilsiz buyruqlar
Manzilsiz buyruqlarning kodi KOD 7₈ (111₂). Bu buyruqlarning turi xotiraga murojaat qilishni talab qilmaydi. Ularda 3...11–chi razryadlar operatsiya kodi sifatida qo’llaniladi. Barcha manzilsiz buyruqlar ikki asosiy guruhga bo’linadi. Birinchi guruh 3-chi razryada 0 bo’lishi bilan xarakterlanadi. Manzilsiz buyruqlarning ikkinchi guruhi 3-chi razryada 1 va 11-chi razryada nol bo’lishi bilan xarakterlanadi.
3.1. Birinchi guruh manzilsiz buyruqlari.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	1	1	0
kod			Adresli so’z

Bu guruh buyruqlari nolga aylantirish operatsiyalarini kod bilan ta’minlash uchun xizmat qiladi va summator registrini invertizatsiya qilish va qo’shimcha triggerlar, RSni TD o’ng (chap) tomonga bir (ikki) razryadga siljitishga va RS tarkibini «1» ga ko’paytirishga xizmat qiladi.
3.2. Ikkinchi guruh manzilsiz buyruqlari.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	1	1	1								0
kod			Adresli so’z

Bu guruh buyruqlari RS operatsiyalarini nolga aylantirishni kodlash, shart bo’yicha keyingi buyruqlarni turlicha o’tkazish uchun, dasturni to’xtatish uchun xizmat qiladi.
4. Maxsus buyruqlar

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	1	1						1	1
kod			Adresli so’z

Maxsus buyruqlarning kodi 7₈ va ular 8-chi va 9-chi razryadlarda 1 bo’lishi bilan xarakterlanadi. Maxsus buyruqlar operatsiyalarni kodlash uchun xizmat qiladi: RSga maska registrlarining tarkibini, xatolarni, dastur holatini va vaqt hisoblagichi buyruqlarini va maska registrlarini uzish maska nazoratini uzish, xotiraga yozish uchun, talab etilgan nazorat sxemalarini tekshirish impulslarni ketma-ket berish uchun xizmat qiladi. Bu operatsiyalarni kodlash uchun 4, 5, 10 va 11–chi razryadlar xizmat qiladi. Maxsus buyruqlar bir va ikki so’zli bo’ladi.
4.1. Bir so’zli maxsus buyruqlar
Bir so’zli maxsus buyruqlar soni – sakkizta. Bir so’zli buyruqlar xotiraga murojaat qilishni talab qilmaydi ("ZSK" buyruqsidan tashqari).
4.2. Ikki so’zli maxsus buyruqlar
Ikki so’zli maxsus buyruqlarga: ketma-ket uzatuvchi qurilmalarga murojaat qilish buyruqlari va nazoratni tekshirish buyruqsi kiradi (PK – identifikator). PK buyruqlari quyidagi nazorat sxemalari to’g’ri ishlayotganligini tekshirish uchun qo’llaniladi : taktli generatori, OZU mahalliy boshqaruv bloki, SK, RA, RCh, RK va b.q. to’g’ri ishlashi. Tekshirish har bir nazorat qilinayotgan qurilmada buzilishni imitatsiya qilish yo’li bilan tekshiriladi. Agar tekshirilayotgan nazorat sxemasi nosoz bo’lsa, boshqarish keyingi buyruqga uzatiladi. PK buyruqsi xotira yacheykasida ketma - ket joylashgan o’rinni egallaydi. Birinchi yacheykada buyruqning o’zi yoziladi, ikkinchisida nazoratni tekshirish sxemasi ko’rsatilgan tegishli razryadlar ko’rsatiladi.
5. Arifmetik buyruqlar.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	1	1	1								1
kod			Adresli so’z

Arifmetik buyruqlar kodi 7₈ bo’lib, ular 3-chi va 11-chi razryadlarda "1" bo’lishi bilan xarakterlanadi. Bu turdagi buyruqlar "AK" identifikator ga ega bo’lib, ikki guruhga bo’linadi. Birinchi guruhga xotiraga murojaat qilishni talab qilmaydigan bir so’zli buyruqlar kiradi. Ikkinchi guruh arifmetik buyruqlari ikki suzli bo’lib, xotiraga murojaat qilishni talab qiladi.
5.1. Bir so’zli arifmetik buyruqlar.
4, 5, 6, 7 va 10 razryadlar buyruq so’zida RS, RD (qo’shimcha registr) va SS (siljish o’lchagichlari) o’rtasidagi registrlar o’rtasida operatsiyalar bilan almashinish uchun ishlatiladi. Bir so’zli arifmetik buyruqlar o’zaro qarama - qarshi bo’lmagan mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun mikroprogrammalashtiriladi.
5.2. Ikki so’zli arifmetik buyruqlar.
Invertirlash, ko’paytirish va bo’lish buyruqlari, o’ng va chapga burish buyruqlaridir. Bu turdagi buyruqlar xotira yacheykalarining birin-ketin joylashgan yacheykalalarini egallaydi. Birinchi yacheykada buyruqning o’zi yoziladi, ikkinchisida - operand yoki operand joylashgan yacheyka adresi. Buyruqlarning arifmetik registrida (RKA) boshqaruv qurilmalari 6, 8, 9 va 10–chi razryadli arifmetik operatsiya kodini aniqlovchi buyruq so’zi bilan yoziladi. Axborot tipi (operand yoki operand adresi), arifmetik buyruqning ikkinchi so’zida joylashgan TM maxsus trigger modifikatsiyasi bilan aniqlanadi.

5.