«Kompyuter tizimlari» kafedrasi S. T. Kubayev, U. I. Murtazayeva kompyuter tizimlarini loyihalash va tashkil etish

Magistral
Magistral yoki tarmoq shinasi  - bu elektron liniya bo’lib xotira adresasiyasini, ma’lumotlarni uzatish va xizmat signallari protsessori, xotira va periferik qurilmalarni birlashtiruvchidir.
Tarmoq magistrali protsessor va OZU o’rtasida ma’lumotlarni almashtirishni amalga oshiradi yoki OZK bir tomondan va kompyuter tashqi qurilmalari boshqa tomondan amalga oshiradi.
EHM alohida qurilmalari o’rtasidagi ma’lumotlar almashinuvi barcha modullarni birlashtiruvchi uch ko’p razryadli shina yordamida amalga oshadi

• 
  Ma’lumotlar shinasi;
  
• 
  Adreslar shinasi;
  
• 
  Boshqarish shinasi.
  

Shinalar ko’p o’tkazgichli tarmoqlar.
Kompyuterlarda qo’llaniladigan shinalar ishlab chiqarishi yuqori bo’lmagan ISA tipidir. Bu arzon va «kam intellektual» shina. U klaviatura, displey (alfavit-raqamli), egiluvchan disketalar uchun disketalar, priter va modemlar bilan almashinuvni ta’minlaydi. Ammo uning imkoniyatlari qattiq disklar, videokontrollerlar, lokal tarmoqlarning adapterlari bilan ishlashga yetarli emas..
MCA shinasi - ishlab chiqarishi sal yuqoriroq, ammo ISA bilan mutanosib emas, shu sababli keng qo’llanilmaydi. EISA shinasi - ISA ga mutanosib, ammo ISA ga nisbatan ancha qimmatroq bo’lib hamma vaqt almashinuvning yetarli tezligini ta’minlamaydi. VESA (VL) shinasi - ancha arzon shina va ISA yoki EISA bilan ishlash uchun qo’llaniladi. PCI - shinasi VESA shinasining konkurenti bo’lib, PENTIUMda ISA yoki EISA bilan birgalikda ishlatiladi.
Bundan oldin aytganimizdek, ba’zi modullarning kompyuterga ulanishi magistralga jismoniy bosqichda kontroller yordamida ulanadi, dastur bilan ishlaydiganlarida drayverlar yordamida. Kontroller protsessordan signalni qabul qiladi va deshifrovka qiladi, tegishli qurilma uning signalini kabul qilishi uchun va unga ko’ra harakat qilishi uchun tayyorlaydi. Qurilma reaksiyasi uchun protsessor javob bermaydi – bu kontroller funksiyasidir. Shu sababli tashqi qurilmalar EHMda almashish mumkin va bunday modullar to’plami xohlagan tarzda bo’ladi.