Кompyuter injineringi (ат servis) bakalavr bag’darı 4-kurs (sirtqi bólim) studenti

Ámeliy bólim.
Kompyuter tarmaqlarınıń abzallıqları kredit hám finans salasındaǵı informaciya sistemalarında, mámleket shólkemleri hám Lokal húkimet shólkemleri, kárxanalar hám shólkemlerde keń tarqalıwina alıp keldi. Sol sebepli, bul jumıstıń maqseti kompyuter tarmaqların qurıw hám islew tiykarları menen tanısıw, bul maqsetke erisiw ushın bir qatar mashqalalardi sheshiw zárúr:

• 
  Kompyuter tarmaqları menen tanısıw, olardıń qásiyetlerin hám ayırmashılıqların atap ótiw;
  
• 
  Qurılıs tarmaqların tiykarǵı usılları (tarmaq tapologiyasi) dıń qásiyetleri;
  
• 
  Tarmaq resurslarına ruxsatsız kirisiwden qorǵaw usılları menen tanısıw ;
  
• 
  Tarmaqta paydalanıwshılardıń kelisim óz-ara tásirin támiyinleytuǵın tiykarǵı tarmaq protokollarınıń qısqasha xarakteristikası ;
  
• 
  Lokal tarmaqlar keyingi waqıtta kompyuterlerge qosımsha tawıq hám bódeneden basqa quslardıń mákiyeni bolmaydıden hár qanday kompaniyanı májburiy bolǵan buyımına sheńberip atır.
  

Maǵlıwmatlardı qayta islew sistemaları

Apparaturalardi hám programmalıq qurallardı jetilistiriw, ápiwayı tarmaqtı ornatıw hám ekspluataciya qılıw, ámelde hár qanday azı-kóbi sawatı bolǵan paydalanıwshınıń qol jeterlik bolıp qaldı. Aqırǵı eń kóp tarqalǵan Windows operatsion sistemaları bolsa jetkilikli dárejede rawajlanǵan tarmaqlı qurallardıń programmalıq támiynatına iye, sol sebepli arnawlı tarmaq programmaların satıp alıw hesh da kerek emes. Aldın tek arnawlı oqıtılǵan professionallardıń qol jeterlik bolsa zatlar, endi hár qanday paydalanıwshı ańsat orınlawı múmkin.

Qandayda bir karxananani tabıslı basqarıw? Kommerciya hám finans bazarlarınıń jaǵdayın úzliksiz kuzatmasdan hám óziniń filyali hám hodimlari iskerligin operativ óz-ara muwapıqlashtirmasdan ılajı joq bolıp tabıladı.
Aytılǵan processlerdi ámelgem asırıw, kóbinese bir birinen territoriya tárepinen uzaqlasqan kóp sanlı túrli hil mutahassilarning basqarıwda birgelikte qatnasıwın talap etedi. Bunday jaǵdayda bul mutahhassilarning nátiyjeli óz-ara harkatlanish shólkemlestiriwdiń orayına tahsimlangan informacion-hisoblash sistemaları qoyılıwı kerek.
Maǵlıwmatlardı bólistirilgen qayta islew - aymaqlıq tárepten bólistirilgen sistema ko'risnishiga iye bolıp, bir birine baylanıslı bolmaǵan, lekin óz-ara baylanısqan kompyuterlerde atqarılatuǵın maǵlıwmatlardı qayta islew bolıp tabıladı.
Informaciyanı bólistirilgen qayta islew sistemasınıń birinshi wákilleri maǵlıwmattı teleqayta islew sistemaları hám kóp mashinalı esaplaw sistemaları bolǵan edi.
Maǵlıwmatlardı teleqayta islew sistemaları - bul informaciya esapash sisteması bolıp, olarda, baylanıs kanalları boyınsha qayta islew orayına kelip turıwshı bahalardı aralıqtan turıp oraylasqan túrde qayta islew atqarıladı.
Kóp mashinalı esaplaw sistemaları - bul bir neshe bir hil yamasa ǵárezsiz túrde túrli hil kompyuterlerdi óz jumisına alǵan tizm bolıp, ol jaǵdayda kompyuterler bir biri menen maǵlıwmatların almaslaw apparatı, soniń menen birge, baylanıs kanalları boyınsha baylanısqan. Baylanıs kanalları boyınsha baylanısqanda gáp maǵlıwmat - esaplaw tarmaqları ústinde júritiledi.
Informaciya esaplaw tarmaqları (múmkin bolǵan atı esaplaw tarmaqları ) maǵlıwmatların uzatıw kanalları menen birlestirilgen kompyuter sisteması kórinisine iye esaplanadı.
Informaciya esaplaw sistemalarınıń tiykarǵı wazıypaları
Lokal esaplaytuǵın tarmaq (LHT) bul kabel (angl. Wireless-sımsız ) arqalı arnawlı komponentler járdeminde apparatlı hám programmalı támiynatda jeke kompyuter (ShK) hám átirap daǵı apparatlardı birlestiriw.
LHT dıń ápiwayı forması eki ShK. Olar óz-ara tarmaqlı kabel (yamasa radio) arqalı bir-biri menen baylanısqan bolıp, óziniń resurslarınan birge paydalanıwları múmkin (maǵlıwmatlar, yad, printer, faks, skaner, programmalar, modem hám h. k.).
Tutastırǵısh sebepli birinshi ret átirap daǵı apparatlardı birge isletiw múmkinshiligi payda boldı. Bir neshe personal kompyuterlerdi bir printerge jalǵaw múmkin edi. Bul princip búgingi kúnde de qollanıp kelinedi.
Keyin birinshi Disk -Server (Disk -Server) jaratıldı. Bul oraylıq kompyuter bolıp, bir neshe jumısshı stansiyalar menen jalǵanǵan. Oraylıq kompyuterde operatsion sistema ornatildi jáne bul bir neshe jumısshı stansiyalarǵa (clients) bir waqıtta kirisiw múmkinshiligin jarattı.
Disk Server jumısshı stansiyalardıń málim bir apparatlardan paydalanıw múmkinshiligin shegaralap qo'ya alıw imkanyatina iye boldı. Jumısshı stansiyalar basqargani ushın, bunday serverlerge texnikalıq xızmet hám xizmet kórsetiw úlken ǵárejetler talap etińar edi. Keyinirek disk -serverlerdi fayllı serverler (File-Server) menen almastırıwdı. Bunda basqarıw wazıypaların server ózine aldı. Jumısshı stansiya resurslarına kirisiwdi qosımsha shegaralaw ushın jańa múmkinshilikler tuwıldı. Jalǵız ShK abzallıǵı sonda ol kóp sanlı ámeliy programmalar menen avtonomlı isley alıwı bolıp tabıladı. Jalǵız ShK ushın oraylıq kompyuter resurslarınan paydalanıw kerek emes. Bunday islewdi kemshiligi bolsa, qayta islengen maǵlıwmatlardı saqlaw lokal jol menende boladı. Yaǵnıy, bul maǵlıwmatlar menen basqa paydalanıwshılar da islewshi bolsa, olardı aldın saqlaw kerek yamasa disketaga nusqa kóshiriw kerek. Birinshi kompyuterler úlken ǵárejetler talap eter edi, átirap apparatı hám yad ushın anaǵurlım aqsha kerek edi. Sol waqıtta hár bir esaplaw mashinaları arasında maǵlıwmatlar menen almaslaw zárúrligi payda bolǵan. Sol sebep menen kompyuterler tarmaqqa birlestirila baslandı.
LHT ga birlestirilgen kompyuterleniń, jalǵız jumısshı kompyuterlerge qaraǵanda abzallıǵı tómendegishe:
• Programmalar hám malumotlarni oraylıq basqarilishi (programmalıq oraylastırıw ).
• Maǵlıwmatlar fondidan birgelikte paydalanıw (aktual maǵlıwmatlardı ).
• Maǵlıwmatlardı joqarı dárejede qorǵaw hám saqlaw.
• Ónimliliktiń asıwı (mısalı, talay tez kommunikatsiya ).
• Resurslardan birgelikte paydalanıw, ǵárejetlerdi kemeytiw (átirap daǵı ).

Maǵlıwmatlardı, printerlerdi hám basqa apparatlardı birgelikten paydalanıw, sonıń menen birge maǵlıwmatlar hám xabarlar menen almaslaw tarmaqlı rejim dep ataladi.

Tarmaqtıń programmalıq támiynatı. Tarmaqtıń múmkinshiligi onıń paydalanıwshına kórsetetuǵın xızmeti menen olshenedi. Tarmaqtıń hár bir xızmet túri hám de oǵan kirisiw ushın programmalıq támiynat islep shıǵıladı. Tarmaqta islew ushın belgilengen programma bir waqıtta kóplegen paydalanıwshılar ushın mólsherlengen bolıwı kerek. Házirde sonday programmalıq támiynat dúziwdiń eki qıylı tiykarǵı principi engizilgen. Birinshi principte tarmaqtıń programmalastırıwtirilgan támiynatı kóplegen paydalanıwshılarǵa hámme kiriwi múmkin bolǵan bas kompyuter resurslarini usınıwǵa mólsherlengen. Ol fayl-server dep júritiledi. Bas kompyuterdiń tiykarǵı resursı fayllar bolǵanı ushın ol sol atdı alǵan. Bul programmalı modullar yamasa maǵlıwmatlarǵa iye fayllar bolıwı múmkin. Fayl-server - bul serverdiń eń ulıwma túri. Sonısı qızıqki, fayl-serverin disk kólemi ádetdegi kompyuterdagidan kóp bolıwı kerek, sebebi odan kóplegen kompyuterlerde paydalanıladı. Tarmaqta bir qansha fayl - serverler bolıwı múmkin. Tarmaqtan paydalanıwshılardıń birgelikte paydalanıwına usınıs etiletuǵın fayl-serverdiń basqa tur serverlerin sanap ótiw múmkin. Mısalı : printer, modem, faksimil baylanıs ushın apparat. Fayl-server resurslarini basqarıwshı hám kóplegen tarmaq paydalanıwshıları ushın ruxsat beretuǵın programmalıq tarmaq támiynatı tarmaqtıń operatsion sisteması dep ataladı. Onıń tiykarǵı bólegi fayl-serverde jaylasadı ; jumısshı stansiyada tek resurs hám fayl-server arasından shaqırıq etiletuǵın programmalar orali\idagi interfeys rolin orınlawshı onsha úlken bolmaǵan qabıq jaylastırıladı. Bul princip sheńberinde islewge mólsherlengen programma sistemaları paydalanıwshına fayl-serverden paydalanıw imkaniyatın beredi. +oida boyınsha bul programmalı sistemalar faylserverda saqlanıwı hám barlıq paydalanıwshılar tárepinen bir waqıtta paydalanılıwı múmkin. Lekin bul programmalardıń modulların orınlaw ushın zárúr bolǵanda paydalanıwshı kompyuterine yaǵnıy jumısshı stansiyasına ótkeriledi hám kerekli jumıstı atqaradı. Bunda barlıq maǵlıwmatlardı qayta islew (eger olar ulıwma resurs bolsa hám fayllı serverde saqlanıp atırǵan sonda da ) paydalanıwshınıń kompyuterinde ámelge asıriladı. Shubhasız onıń ushın maǵlıwmatlar saqlanǵan fayllar paydalanıwshınıń kompyuterine kóshiriliwi kerek. Ekinshi princip «kliyent-server» arxitektura dep ataladı. Onıń programmalıq támiynatı resurslardan jámáát bolıp paydalanıwgagina qaratnıp qalmay, olardı qayta islew hám paydalanıwshı talabına kóre resursların jaylastırıwǵa mólsherlengen. «Kliyent-server» arxitekturalar programması sisteması eki bólindinen ibarat : Serverdiń programmalı támiynatı hám paydalanıwshı - klienttiń programmalıq támiynatı. Bul sistemalar ishiquyidagicha tashkil etiledi: klient-programmalar paydalanıwshınıń kompyuterinde atqarıladı hám ulıwma kirisiw kompyuterinde isleytuǵın programma - serverge soraw jónetiledi. Maǵlıwmatlardıń tiykarǵı bólegin qayta islew kúshli server tárepinen ámelge asıriladı, paydalanıwshı kompyuterine tek orınlanǵan soraw nátiyjeleri jiberiledi. Maǵlıwmatlar bazası serverleri úlken kólem degi maǵlıwmatlar (bir neshe 10 gigobayt hám odan kóp) menen islewge mólsherlengen hám kóp sanlı paydalanıwshılar joqarı ónimli islep shıǵarıwdı, isenim hám qorǵawlanganlikni támiyinleydi. Global tarmaqları qosımshalarında kliyent-server arxitekturası (málim mániste) tiykarǵı esaplanadi.
Global kompyuter tarmaqları (Wide Area Networks, WAN) yamasa territorial kompyuter tarmaqlar - tárepinen kórsetiletuǵın xızmetlerden, úlken-úlken aymaqlarǵa yoyilib ketken kóp sanlı abonentler paydalanadılar. Bul aymaqlardıń shegaraları - wálayat, region, mámleket, kontinent shegaralarınan ibarat bolıwı yamasa jer júzi boylap yoyilgan bolıwı múmkin.
Global kompyuter tarmaǵınıń keń tarqalǵan ulıwma dúzılıw sızılması 1-suwretde keltirilgen kóriniske iye. Bunda : S (switch) - kommutatorlar, K - kompyuterler, R (router) - marshrutizatorlar, MUX (multiplexor) - multipleksor, UNI (User-Network Interface) - paydalanıwshı -tarmaq interfeysi hám NNI (Network-Network Interface) - tarmaq -tarmaq interfeysi, PBX - ofis ATSi hám kishkene qara reńli tórtmuyushchalar bolsa DCE apparatları, yaǵnıy modemlar bolıp tabıladı.
Bunday tarmaq bólek ajıratılǵan baylanıs kanalları tiykarında qurıladı. Baylanıs kanalları kommutatorlar - S, járdeminde birlestiriledi. Bul kommutatorlar paketlerdi kommutatsiyalash orayları (PKM) dep da ataladı, yaǵnıy olar áyne paketlerdi kommutatsiyalashni ámelge asıradılar.
Tarmaq operatsion sisteması barlıq jumısshı stanciyalar boyınsha tarkalgan. Hár bir tarmaq stanciyası xam klient, xam server wazıypasın orınlawı múmkin. Ol basqa jumısshı stanciyalarınan alınǵan surovlarga xızmet kursatishi hám uz surovlarini tarmaqqa junatishi múmkin. Bir dárejeli tarmaqtıń abzallıǵı : bahası arzan hám uta isenimli.

Bir dárejeli tarmaqtıń kemshiligi:

• 
  Tarmaq jumıs natiyjeliliginiń stanciyalar sanına baylanıslılıǵı ;
  
• 
  tarmaqtı basqarıw quramalılıǵı ;
  
• 
  informaciyanı qorǵaw qıyınlıǵı ;
  
• 
  stanciyalar programmalıq taminotini jańalaw hám uzgartirishning qıyınlıǵı.
  
• 
  Bul xildagi tarmaqlar LAN tastic, NetWare Lite tarmaq operatsion sistema bazasında keń qollanıladı.
  
•