Vazifa maqsadi: rang dogiari munosabatlarini
aniqlash va u larn i o ‘zaro b o g 'la b fro n tal
kompozitsiya elementlarini bnzish yoki sindirish.
Vazifani bajarish metodikasi: qog‘ozdan (vatman
yoki karton) yelimlangan alohida oddiy geometrik
shakllardan frontal kompozitsiya yaratiladi.
9-vazifa.
A. Frontal kompozitsiya fakturasini aks ettirish
yoki namoyon qilish.
Vazifa maqsadi: kompozitsiya shakllanishidagi
fa k tu ra roli bilan tanishish. R ang d o g 'la ri
munosabatlarini aniqlash va ularni o'zaro bogiab,
frontal kompozitsiya fakturasini namoyon qilish
yoki aks ettirish.
Vazifani bajarish metodikasi: vatman varag'idan
fakturali yuza yaratiladi. Bu yuzadan frontal
kompozitsiya hosil qilinadi.
10-vazifa.
B. Frontal kompozitsiya fakturasini buzish yoki
sindirish.
Vazifa maqsadi: kompozitsiya shakllanishidagi
fa k tu ra roli bilan tanishish, rang d o g 'la ri
munosabatlarini aniqlash va ularni o'zaro bog'lab,
frontal kompozitsiya elementlarini buzish yoki
sindirish.
Vazifani bajarish m etodikasi: vatm andan
fakturali yuza hosil qilinadi, bu yuzadan
2
bir xil
frontal kompozitsiya yaratiladi.
11-vazifa.
Bir rangdagi tu rli m ateriallard an ib o rat
kompozitsiya.
Vazifa maqsadi: turli materiallar bilan tanishish,
bir rangdagi turli materiallar fakturasining o'zaro
bog'lanishi va ularning kompozitsiyaga ta’siri.
Vazifani bajarish metodikasi: turli materiallar
(m ato , y o g 'o ch , p lastik , q o g 'o z , m etall va
boshqalar) parchalar tanlanadi va ulardan bir
tusdagi uyg'un kompozitsiya yaratiladi.
12-vazifa.
Turli rangdagi tu rli m ateriallard an ib o rat
kompozitsiya.
Vazifa maqsadi: turli materiallar bilan tanishish,
turli rangdagi turli materiallar fakturasining o'zaro
bog'lanishi va ularning kompozitsiyaga ta’siri.
Vazifani bajarish uslubi: turli materiallar (mato,
yog'och, plastik, qog'oz, metall va boshqalar)
parchalar tanlanadi va ulardan ko'p rangli uyg'un
kompozitsiya yaratiladi.
13-vazifa.
Fazoviy kompozitsiya.
Yopiq fazodagi hajmiy kompozitsiyalar ishi
bilan tanishish.
Vazifani bajarish metodikasi: ilgari o'rganilgan
ran g u y g 'u n lik larid an foydalanib, fazoviy
kompozitsiyalar yaratiladi (talabaning tanlashiga
ko‘ra).
70
X O TIM A
Darslik «Kompozitsiya asoslari» fanining ritm,
nyuans, kontrast, proporsiya, m asshtab kabi
qonunlarini o‘ rganish va ijod da vomida unga doimo
ama! qilish zarurligini talaba ongiga singdiradi.
Talaba «Kompozitsiya asoslari» fanidan oigan
nazariy bilimlarini nafaqat shu fan mavzulariga
binoan bajariladigan amaliy mashg'ulotlarda, baUd
«Badiiy loyiha» va «Badiiy konstruksiya»
fanlaridan ishlanadigan loyiha va maketlarída ham
qo'llashga muvaffaq bo'ladi. M azkur fandan
olingan bilim loyiha yaratishda shakllar, yuzalar,
qismlar uyg'unligini, mutanosibligini topishda
kompozitsiya qonunlariga amal qilishga undaydi.
Chunki kompozitsiya qonunlari ijodning barcha
turida shakllarning o'zaro uyg‘un, mutanosib
boiishi demakdir.
Uyg'unlik - garmoniya demakdir. Qadimiy
rivoyatlarda Garmoniya - go'zallik xudosining
maftunkor qizi obrazi sifatida gavdalangan.
Kompozitsiya yaratishda kombinatorika ham
zarur hisoblanadi. Kombinatorika - shakllarning
fazoviy
joylashtirish
yoki
biriktirish
kombinatsiyasini yaratishda ham muvozanat,
mutanosiblik, ritm, uyg‘unlik qoidalariga. amal
qilishni o ‘rgatadi. Shuningdek, kombinatorika
qoidalari dizaynerni interyer, buyum, sanoat
mahsuloti loyihasini yaratishda, ulaming shakl,
qismlari yuzasidagi naqshlarning o'zaro
mutanosibligini, uyg‘unligini, hamohangligini
ta’minlashga o‘rgatadi.
Kompozitsiyada rang ishlatilishi ham katta
nazariy bilimga asoslanadi. Rang kishi ruhiyatiga
ijobiy yoki salbiy ta ’sir qiladi. Insonni atrof-
muhitga, hayotga befarq, mehnatga loqayd qilib
q o ’yishi mumkin. Shuhing uchun qadimiy
me’morchiligimizda kishi ko'zini quvontiradigan,
zavq bag'ishlaydigan, qishda iliqlik, yozda salqinlik
ruhiyatini beradigan ranglar gammasidan
foydalanilgan.
Badiiy kompozitsiyada rang qo‘llashning asosiy
sharti - uning buyum, imorat, sanoat mahsuloti
shakllarining hajmiy-fazoviy strukturasi bilan
hamohang-uyg‘ un boMishidadir.
«Rangli kompozitsiya» fanini idrok etish, unga
doimo amal qila bilish uchun ham mazkur fandan
bir nechta amaliy mashg‘ulot nazarda tutilgan.
Umuman, «Kompozitsiya asoslari» fanining
talaba ongidan keng joy olisbi uning amaliy
mashg‘ulotIarda bajargan mashq va loyihalariga
asoslanadi. Mazkur darslikka talabalar bajargan
amaliy mashqlardan namunalar kiritganimizning
sababi ham shunda.
«Kompozitsiya asoslari» darsligini qoiga oigan
talaba undagi amaliy mashqlarni tahlil qilishga
kirishadi. Mashqlardagi kamchilik va yutuqlarni
aniqlaydi, o‘z loyiha va mashqlarida xatoga yo
‘1
qo'ymaslikka hamda unga ijodiy yondashishga
harakat qiladi. Natijada talaba ongida, hayotda
kompozitsiya, kom binatorika, rang qonun-
qoidalaridan to ‘g‘ri va unumli foydalanib, ijod
qilish ko‘nikmasi mustahkam o‘rin oladi.
71
«KOM POZITSIYA ASOSLARI» FANI B O ‘YICHA TEST SAVOLLARI
(To‘g‘ri javoblar to‘q
1.
Hech qanday tasviriy elementga ega b o ‘lmagan
tekis yuza qanday qabul qilinadi?
1. Tasvirli yuza
2. Badiiy shakl
3. Tashkillashtirilmagan tekis yuza
4. Tashkillashtirilgan yuza
2.
Tekis yuzali tasviriy boshlang‘ich elementlaming
xarakteristikasini belgilaydigan koordinatlarga ... kiradi.
1. T ik chiziq
2. U fq chizig‘i bo'yicha
3. Tik va ufq chizig‘i
4. Chiziq
3.
Tekis yuzada kom pozitsiyaning elem entlarini
ayting?
1. Chiziq
2. Konus
3. Kub
4. Prizma
4. Q a n d a y sh a k l o b ra z i o ‘z in in g n o m u s ta h -
kamligini namoyish etadi?
1. Amyoba
2. K vadrat
3. D oira
4. U chburchak
5. Q anday shakl uning m ustahkam va og‘irligini
namoyish etadi?
1. Amyoba
2. Kvadrat
3. D oira
4. U chburchak
6
. M a ’lu m s h a r o itd a m u s ta h k a m va o ‘rta
nom ustahkam b o i a oladigan faol shaklni toping.
1. Amyoba
2. K vadrat
3. D oira
4. Uchburchak
7. U yg'unlikning bevosita sharti nimada?
1. Tenglik
2. Birlik
3. Bo'ysunish
4.
Tenglik, birlik, bo‘ysunish
rang bilan ajratildi)
8
. Barcha elementlari tenglashtirilgan holatga ega
kompozitsiya qanday ataladi?
1. Tektonika
2. Tenglik
3. Kompozitsion tenglik
4. Tektonik tenglik
9. Kompozitsiya kategoriyalariga nim alar kiradi?
1. Tektonik tenglik
2. Tenglik va tektonika
3. H ajmli struktura
4. Tektonika va hajmli fazoviy struktura
10. M a z k u r sh a k ln in g b a r c h a e le m e n tla rin i
ta s h k il q ilis h d a y a g o n a y o n d a sh ish n im a bilan
belgilanadi?
1. Shakl yaxlitligining uyg‘unligi
2. Bir-biriga bo‘ysunish
3. Shakl xarakteri birligi
4. Kompozitsiya tengligi
11. Ijodiy yo'nalish strategiyasini nim a beradi?
1. Proporsiya va m ehnat
2. Aniqlovchi kompozitsion uslub
3. M etrik tak ro r va rejim
4. K ontrast, nyuans
12. Oddiy geometrik shakllam i toping.
1. Kub
2. K o'pqirrali
3. Oval (yumaloq)
4. K o'pburchak
13. K ontrast geometrik shaklni toping.
1. T o ‘g‘ri to'rtburchak
2. Kub va shar
3. Shar va oval
4. Parallelepiped va shar
14. M urakkab geometrik shaklni toping.
1. K vadrat
2. Uchburchak
3. Doira
4. Ikosaedr
15. «Tekis yuzali» kompozitsiyaga quyidagilardan
qaysi biri kiradi?
1. Frontal kompozitsiya
2. Hajmiy kompozitsiya
72
3. Chuqurlashgan-fazoviy kompozitsiya
4. Asimmetrik kompozitsiya
16. U ch oichovli kompozitsiyaga quyidagilardan
qaysi b in kiradi?
1. Frontal kompozitsiya
2. Hajmiy kompozitsiya
3. Chuqurlashgan-fazoviy kompozitsiya
4. Simmetrik kompozitsiya
17. Tränsformatsiya nima?
1. Buyumning xarakterli shaklini aniqlash
2. Siluet
3. Buyum shaklini o‘zgartirish
4. Faktura
18. Ishlov berish yo‘li bilan aniqlovchi, buyum
yuzasining m aterial xususiyatini belgilovchi sifatga
nim a deyiladi?
1. Siluet
2. Faktura
3. Tekstura
4. Uyg'unlik
19. E lem entlari k o ‘p qaytariladigan m urakkab
shakl qanday ataladi?
1-. Individual element
2. Qaytariladigan (tipovoy) element
3. Takomillashgan bir tipli elementlar
4. Tipoobrazlar
20. Bir xil geometrik tuzilishga va turli oichovlarga
ega tipoelementlar qanday ataladi?
,1. Individual elementlar
2. Tipovoy elementlar
3. Takomillashgan bir tipli elementlar
4. Tiporazmerli elementlar
21. M u ra k k a b shak llarn in g qaytarilm aydigan
qismlari qanday ataladi?
1. Individual elementlar
2. Tipovoy elementlar
3. Takomillashgan bir tipli elementlar
4. Tiporazmerli elementlar
22. Q anday rang «axromatik» (tussiz shkalaga)
oichovga mansub?
I. Sariq
2 Qora
3. Yashil
4. Qizil
23. «Xromatik» ranglaming bo'linm asi shkalasiga
qaysi rang kiradi?
1. Q ora
2. Kulrang
3.
Qizil
4 .0 q
24. R anglar doirasida asosiy vazifani qaysi rang
bajaradi?
1. Siyoh-qizil
2. Zarg'aldoq (olovrang)
3. Siyohrang
4. Qizil
25. R a n g la r d oirasiga qaysi ran g larn i q o ‘shsa
b o iad i?
1. Qizil
2. Sariq
3. K o ‘k
4. Zarg'aldoq
26. Qaysi ranglar birlashmasidan < (ta’sirsiz,
ko'zga yaqqol tashlanmaydigan) rang olish mumlcin?
1. K o‘k + siyohrang
2. Sariq + zarg'aldoq
3.
Qizil + yashil rang
4. Y ashil+ ko ‘k
27. Axromatik (tussiz) o 'ta farqli ranglar (kontrast)
kompozitsiyani qanday ranglar birlashmasidan olish
mumkin?
1. Qora + kulrang + oq
2. K ulrang + och kulrang + oq
3: Q ora + to 'q kulrang + kulrang
4. T o 'q sariq + kulrang + och kulrang
28. Q anday ranglar birlashmasidan foydalanganda
axrom atik (tussiz) nyuans (bilinar-bilinmas tafovut)
kompozitsiya yaratiladi?
1. Kulrang + och kulrang + oq
2. Qora + kulrang + oq
3. Q ora + to 'k kulrang + och kulrang
4. T o'q kulrang + kulrang + och kulrang
29. Q an d ay ra n g la r b irla sh m a sid a n « b ah av o
oqartirish» axromatik kompozitsiyani ölsa boiadi?
1. Kulrang + och kulrang + oq
2. Q ora + oq + qizil
3. Qizil + k o 'k + qora
4. Qora + oq + yashil
73
30. Qanday ranglar birlashmasidan «xira-vazmin»
axromatik kompozitsiya yaratsa bo'ladi?
1. Yashil + qora + zarg'aldoq
2. Zarg'aldoq + siyohrang + oq
3. Qora + to‘q kulrang + kulrang
4. Yashil + sariq + qora
31. «Sovuq mijozh rangga» qanday rang kiradi?
1. Sariq
2. Z a rg 'a ld o q
3. Sarg'ish-yashil
4. Ko'k
32. «Issiq mijozli ranglarga» qaysi rang kiradi?
1. K o‘k
2. Ko‘k-yashil
3. Yashil
4. Sariq
33. Qanday ranglar ko‘k rangga nisbatan bir-biridan
o ‘ta farqli (kontrast) rang qatoriga kiradi?
1. Yashil
2. K o‘k-yashil
3. Qizil
4. Sariq
34. Qanday ranglar sariq rangga yaqin hisoblanadi?
1. Qizil
2. Zarg'aldoq
3.
Siyohrang
4. Oq
35. M azkur ran g lard an qaysi biri eng yengil
hisoblanadi?
1. Ko‘k
2. Yashil
3. Zarg'aldoq
4. Sariq
36. M azk u r ran g la rd a n qaysi biri eng o g ‘ir
hisoblanadi?
1. Sariq
2. Zarg'aldoq
3.
Qizil
5. Siyohrang
37. Turdosh-kontrast ranglar uyg'unligiga qaysilar
kiradi?
1. Qizil + sariq + ko'k
2. Yashil + qizil + siyohrang
3. Zarg'aldoq + sariq + yashil-sariq
4. Siyohrang + ko'k + sariq
38. Turdosh rang uyg'unligiga qaysi ranglar kiradi?
1. Sariq + ko 'k + qizil
2. Sariq + zarg'aldoq + zarg'aldoq-qizil
3. Yashil + qizil + siyohrang
4. K o'k + sariq + siyohrang
39. T urdosh-qo'shim cha ranglar uyg'unligiga
qaysilar kiradi?
1. Sariq + ko'k + qizil
2. Zarg'aldoq + qizil + sariq
3. Yashil + ko 'k + yashil-ko'k
4. Qora + sariq + qizil
40. Binafsharang qaysi ranglar qo'shilmasidan hosil
bo'ladi?
1. Sariq + ko'k
2. Qizil + ko'k
3. Yashil + ko'k
4. Yashil + qizil
41. Bir xil (monoxrom) rang uyg'unligi qaysi rang
qo'shilganda ko'rinadi?
1. Qizil + oq + sariq
2. Qizil + oq + qora
3. Qizil + qora + yashil
4. K o 'k + sariq + qora
42. Zarg'aldoq rangi qaysi ranglar qo'shilmasidan
hosil bo'ladi?
1. Sariq + ko'k
2. Qizil + ko'k
3. Yashil + ko'k
4. Qizil +
sariq
43. Yashil rang qaysi ranglar qo'shilganda hosil
bo'ladi?
1. Sariq + ko'k
2. Qizil + ko'k
3. Qizil + zarg'aldoq
4. Qora + oq
7 4
K O .M PO Z ITS IY A A S O S L A R I FA N I B O ‘YIC H A Q IS Q A C H A IZ O H L I L U G ‘A T
K O M PO Z IT S1Y A (lo t. com positio - « o 'y la b
topish») - s a n ’a t so h asid a b adiiy o b ra z yaratish
sistemasi sifatida tushuniladi. Bu tushuncha loyihalash
jarayoniga, loyihaga va buyumning o ‘ziga nisbatan
ishlatiladi.
K O M P A N O V K A (in g l. com pono - « ta s h k il
qilamao») - turli elementlarning bir-biriga nisbatan eng
yaxshi joylashuvi. Q og'oz varag'i yuzasi turli shakl,
fak tu ra, rangning tasviriy yuzasi sifatid a ifodaviy
vositalarga ega.
N U Q T A , C H IZ IQ , DOG* - tek islik kom po-
z its iy a n in g ta s h k il q ilu v c h i e le m e n tla ri k o n -
figuratsiyaga (n u q ta , chiziq, d o g ‘) b o g ii q holda
tomoshabinga assotsiativ (hissiy) darajada, shuningdek,
xotira darajasida ta ’sir ko'rsatadi.
C HIZIQ — tasvirning asosiy elementi. Tasvirning
mustaqil badiiy elementi sifatida chiziqli ornam ent yoki
predm et tasviri badiiy elementi sifatida q o ‘llaniladi.
K O M P O Z IT S IO N M U V O Z A N A T - kom po-
z itsiy a n in g h a m m a e le m e n tla ri o 'z a r o m uvoza-
natlashgan holat.
T E K T O N IK A - k om pozitsiya k ateg o riy asi -
b u y u m sh a k lid a uning k o n stru k siy asi va undagi
xom ashyoni tashkillashtirish m ohiyatining yaqqol
tasviri.
H A JM IY -F A Z O V IY T U Z IL IS H - k o m p o -
zitsiyaning sh ak l va fazo orasidagi o ‘zaro alo q a,
m unosabatini belgilovchi kategoriyasi.
SIM M ETRIY A (grekcha summetria - «oicham -
lilik») - yaxlitlikning alohida elementlarining fazodagi
uyg'unlashuvi, ular orasidagi o'lchamlilik, muvofiqlik.
Sim m etrik deganda shaklning bir xil ko'rinishdagi
elementlarining simmetriya markazi, o ‘qi, tekisligi deb
ataluvchi biror nuqta, o ‘q, tekislikka nisbatan bir xil
joylashuvi tushuniladi.
STATIK A - xotiijamlik holati, muvozanat.
A S IM M E T R IY A - b a rc h a tu r d a g i k o m p o -
zitsiyalarda (hajm , frontal, chuqurlashgan-fazoviy)
hajm va shakllam ing ham da elementlarning simmetrik
o 'q q a ega b o im a g a n h o la td a jo y la sh tirilish i va
ulam ing o ‘zaro tarkibi.
D IN A M IK A - hajm element yoki elementlarning
m a ’lum b ir y o 'n a lish d a k o m p o zitsio n riv o jlan ib
borishini, ya’ni vizual harakatini ifodalovchi m e’moriy
yoki ornam ental yechim.
P R O P O R S IY A - ikki elem entning (qism ning)
o 'zaro o ic h a m munosabatlari.
M A SSH T A B L IL IK - shakl va uning elem ent
larining insonga, atrof-fazoga va boshqa shakllarga
nisbatan oicham liligi.
R1TM (tak t, o ic h o v ) - shaklning k o 'p obrazli
e le m e n tla rin in g b ir lik k a o lib k e lish , u la m in g
joylashishini tartiblashtirishning muhim vositalaridan
biri. Ritm ning muhim belgisi shakl elementlarining va
ular orasidagi intervalning takrorlanishidir.
M E T R IK T A R T IB (m etr) - ritm ning kom po-
z itsiy a d a b ir xil sh a k lla m in g tu r li in te rv a lla rd a
xarakterli takrorlanishi orqali ritmning oddiy namoyon
b o iish holati.
K O N T R A S T - sh a k l e lem en tlari x a ra k te ris-
tik a la r in in g y o k i ra n g n in g b ir -b ir id a n q a t ’iy
ifodalangan farqi.
N Y U A N S - taqqoslanayotgan elem entlarda bir-
biridangina farqlanuvchi shakl va rang munosabatL
d em ak , o ‘x sh a s h lik n in g fa rq d a n k o 'r a k o 'p r o q
ifodalamshi.
S H A K L - b u y u m n in g m a ’lu m k a tta lik d a g i
n u q ta la r, ch egara chiziqlari, yuzalar b u rchaklari,
shakllar, hajm lam ing material munosabatlari sistemasi
sifatidagi fazoviy qurilishi.
M A QSA DG A M U VO FIQ SH A K L - mohiyatni
ifodalaydi.
FR O N T A L K O M PO ZITSIY A - elementlarning
tom oshabinga nisbatan ikki yo‘nalishda: vertikal va
gorizontal yo'nalishda bo‘linishi. Shaklning chuqurlikka
kirib borishi bo'ysungan ko‘rinishda bo iad i.
H A JM IY K O M P O Z IT S IY A - u c h fazo v iy
k o o rd in a tla r b o 'y ich a rivojlangan shakl, nisbatan
yopiq yuzaga ega va uch tom ondan idrok qilinadi.
C H U Q U R L A S H G A N - F A Z O V I Y
K OM POZITSIYA - m aterial elementlari va fazodan,
ular orasidagi intervaldan tashkil topadi.
BADIIY STIL -b iro r davr, tarixiy bosqich, sanat.
m e’m orchilik, dizayn a sa rla rid a m a ’lum stilining
xarakterli jihatlari nam oyon b o ia d ig a n uslub.
TRANSFORM ATSIYA - predmet shaklining zarur
shaklga o ‘zgarishi: aylantirish, cho'zish, ba’zi qismlar
o'lcham ida kattalashtirish yoki kichiklashtirish.
FA K T U R A - shakl yuzasining tashqi tuzilishini
(dag‘al, tekis) xarakterlovchi va m aterial xususiyatlari
ham da unga ishlov berish usullari bilan belgilanuvchi
xususiyat.
T E K ST U R A - predm etda ishlatilgan xomashyo
tuzilishining yuzada kuzatiladigan tashqi alomatlari.
TIPOVOY E LEM EN T - predm etni hosil qilgan
k o ‘p m arta takrorlanuvchi, o ‘zaro to id irilu v ch i va
o ‘zaro almashinuvchi element.
M O D U L - biror predm et uning uzel va elementlari
d etallari o ic h a m i hisobi uchun asos qilib olingan
kattalik.
75
KOMBINATORIKA - birxillashtirilgan va bir
necha marta takrorlangan elementlarni turli fazoviy
kombinatsiyada joylashtirish va biriktirish y o ii bilan
murakkab shakllar hosil qilish.
O RN A M EN T (lot. ornamentum - «bezak») -
bezakning tiiri, buyum. bino, kitob va shu kabi bezak
elementlarining birlashuvi, turli tabiat va geometrik
shakllaming qayta ishlab chiqilishi.
R A N G - m o d d alarn in g aks beruvchi yoki
nurlanuvchi yorugiiklarining spektor tarkibi bilan
m uvofiqlikdagi k o 'ris h hissiyotini u y g 'o tu v ch i
xususiyati. F aol kom pozitsion vosita sifatida
foydalaniladi.
AXROMATIK RANG - oqdan qoragacha va ular
orasidagi hamma kulranglar.
XROMATIK - oq, qora va ular orasidagi hamma
kulrang gammasidan tashqari hamma ranglar.
R A N G T O Z A LIG I - bcrilgan rang umumiy
yorqinligidagi spektral ulush. Eng toza ranglar bu
spektral ranglardir.
U Y G 'U N L A S H G A N
M U NO SABA T
-
ran g larn in g bir-biriga n isbatan eng yaxshi
munosabatlari tanlovi, rang sintezini topish.
Q O 'S H IM C H A R A N G L A R - bir-biri bilan
aralashtirilganda axromatik rang hosil qilishi mumkin
bo'lgan ranglar. Rang aylanasida bunday ranglar bir-
biriga qarama-qarshi joylashadi.
YORQIN KONTRAST - qo’shni ranglar ta’sirida
rang yorqinligi o'zgarishi.
XROMATIK KONTRAST - qo'shni xromatik
ranglar ta ’sirida rang tusi o'zgarishi.
ILIQ G AM M A - sariq, to ‘q sarg'ish - qizil va
ulaming oraliq holaüari.
SOVUQ G AM M A-yashil, ko'kish - binafsharang
va ulaming oraliq holatlari.
76
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Агостон Ж. Теория цвета и ее применение в ис
кусстве и дизайне. - М.: 1982.
2. Арнхейм Р. Искусство и визуальное восприятие.
- М.: 1974.
3. Базазьянц С.Б. Художник, пространство и сре
да. - М.: 1983.
4. Варламов Р.Г. Струков О.Д. Элементы художе
ственного конструирования и технической эстетики.
- М.: 1980.
5. Васютинский Н.А. Золотая пропорция. - М.:
1990.
6
. Волков H.H. Цвет в живописи. - М.: 1985.
7. Волкотруб И.Т. Основы комбинаторики. - Киев:
1986.
8
. Волошин A.B. Математика и искусство. — М.:
1992.
9. Ефимов А.В. Колористика города. - М.: 1990.
10. Ефимов А.В. Цвет в японской школе //Техни
ческая эстетика. - Москва: 1978.
11. Ефимов A.B. Изучение формообразующего
действия цветов в макетах. — Москва: 1972.
12. Ельш евская Г.В. Модель и образ. - М.: 1984.
13. Зайцев А С . Наука о цвете и живописи.-М.: 1986.
14. Зернов В.А. Цветоведение. - М .: 1972.
15. И конников А.В. Функция, форма, образ в ар
хитектуре. - М.: 1986.
16. И конников А., Степанов
Г.
Основы архитек
турной композиции. - М.: 1971.
17. К ириллова Л .И . Масштабность в архитекту
ре. - М.: 1961.
18. Ковзлов В.Н. Основы художественного офор
мления текстильных изделий. - М.: 1981.
19. Костин В.И. Что такое художественный образ.
- М.: 1962.
20. Костин В.И. Ю матов В.А. Язык изобразитель
ного искусства. - М.: 1978.
21. Кринский ВЛамцов И., Туркус М. Элементы
архитектурно-пространственной композиции. - М.: 1968.
22. Кудин П.А. Ломов Б.Ф. М итькин А.А. О вос
приятии элементарных ритмических композиций на
плоскости// Техническая эстетика. - Москва: 1969.
23. М иронова Л.Н. Цветоведение. - Минск: 1986.
24. М ихайлова А.А. О художественной условнос
т и .-М .:
25. M u h a m m a d iy e v E . R angshunoslik. —
Samarqand: 2002.
26.Н ази л о в Д.А . Особенности композиций на
стенны х росписей и скульптур в пространстве
интерьера //В еликий ш елковый путь. К ультура и
традиции. П рош лое и настоящ ее. Материалы на
учно-теоретической конф еренции. — Таш кент:
2006.
27. Nozilov D.A. 0 ‘rta Osiyo dizayni tarixidan. -
Toshkent: « 0 ‘zbekiston», 1998
28. Розенблюм E.A. Художник в дизайне. - М.:
1974.
29. Рудер Э. Типографика. - М.: 1982.
30. Рыбаков Б.А. Мерило новгородского зодчего//
Памятники культуры. Новые открытия. - Москва: 1975.
31. Сапего И.Г. Предмет и форма. - М.: 1984.
32. Смолина Н.И. Традиции симметрии в архитек
туре. - М.: 1990.
33. Soyibov Т. K om pozitsiya. - T oshkent: -
«O'zbekiston», 1999
34. Сомов Ю .С. Художественное конструирование
промышленных изделий. - М.: Машиностроение, 1967.
35. Сомов Ю .С. Композиция в технике.-М .: 1987.
36. Тиц А.А. Загадки древнерусского чертежа. -
М.: 1978.
37.
O 'r o lo v
A .S.
M e’m oriy
shakllarni
uyg’unlashtirish va bezash. - Samarqand: 2003.
38. 0 ‘rolov A.S., R ahim ov A.Q., Saidova B.A.
Arxitekturaviy kompozitsiya va loyihalash asoslari. -
Samarqand: 2005.
39. X udayberganov R. Rangshunoslik asoslari. -
Toshkent: 2006.
40. Ш евелев И.Ш. М арутаев M.A. Ш мелев И.П.
Золотое сечение. - М.: 1990.
41. Шорохов Е.В. Основы композиции. -
М : 1979.
42. Шорохов Е.В. Композиция. - М.: 1986.
43. Эстетические ценности предметно-простран
ственной ср ед ы .-М .: 1990.
44. Egamov A. Kompozitsiya asoslari. - Toshkent:
«San’at», 2005.
*
77
M U N D A R IJA
S O 'Z B O S H I....................................................................3
M U Q A D D IM A ............................................................. 4
I BOB. KOM POZITSIYA ASOSLARI
1.1. Badiiy obrazlarning ifoda v o sitalari..................7
1.2. Kompozitsiya qonunlari. M u v o z an at................9
1.3. K om pozitsiya kategoriyalari.............................10
1.4. Kompozitsiyaning xususiyat va sifatlari.........10
Simmetriya, asimmetriya va u lar kom binatsiyasi. 11
1.5. K om pozitsiya v o sita la ri.................................... 11
1.6. F ro n ta l kom pozitsiya...........................................14
1.7. H ajm iy kom pozitsiya.......................................... 14
1.8. Chuqurlashgan-fazoviy kom pozitsiya............. 17
1.9. G arm oniya - m uvozanat va kuchlar
sim m etriy asi........................................ ..................18
1.10. Birlik va bir-biriga bo ‘ysunish. Kompozitsion
m a r k a z ........................................ ............................20
Amaliy vazifalarga uslubiy ko ‘rsatm alar va
ja d v a lla r ............................................................ .
2 1
1.1. Amaliy vazifalarga uslubiy k o 'rsa tm a ia r..... 21
1.2. H ajmiy kom pozitsiya b o ‘yicha amaliy
vazifalarga uslubiy k o 'rs a tm a ia r....................... 22
n BOB. SHAKL HOSIL QILISH
K O M BIN A TO RIK A SI
2.1. Umumiy tarkibiy qismlar va kom binatorik shakl
hosil qilish x u su siy atlari...................................... 25
M urakkab shakl va uni tashkil qilish u su llari........25
M urakkab va kom binator shakllam ing tarkibiy
q ism la ri............ .............................................. .
25
Tipoelementlarning shakl hosil qiluvchi
p a r a m e trla ri........................................................... 26
Tipoelementlarning shakl hosil qiluvchi
x u su siy atlari......................................................... . 27
K om binator shakl hosil qilish q o id alari................. 28
2.2. Kom binator shakl hosil qilish
x a ra k te ris tik a la ri.................................................. 29
Kom binator shakl va vazifalar tasnifi..................... 29
2.3. Bir
0
‘lchamli va ikki o ich am li fazoda
kom binator shakl hosil qilish...............................31
Amaliy vazifalarga uslubiy ko ‘rsatm alar va
ja d v a lla r ............. .................................................... 34
2.1. K om binatorika bo'yicha amaliy vazifalarga
uslubiy k o 'rsa tm a ia r..............................................34
UI BOB. R A N G LI KOMPOZITSIYA
3.1. R ang tabiatini o ‘rganish fa n la ri....................... 35
3.2. Ranglarning asosiy xususiyatlari. Rang
fizikasidan m a iu m o tla r....................................... 35
Spektr ranglari va rang aylanasi...............................37
3.3. Ranglarning birikuvi......................................... 39
R ang k o n tra sti............................................................. 39
Ikki rang birikm alari................................................... 42
3.4. Fazoni rang bilan hal etish..................................44
Ranglarning fazoviy-uslubiy x ususiyatlari............. 44
«Og‘ir» va «yengil» ranglar. Ranglarning «ko‘zga
tashlanuvchanligi»................................................. 45
Oldinga chiquvchi va uzoqlashuvchi ranglar..........45
Figura va f o n ....................................... ........................ 46
R anglarning ajratuvchi va birlashtiruvchi ta ’siri ...46
Rangli q a to r la r ............................................................. 46
R anglar guruhlari va to n a llik ....................................47
3.5. R anglarning insonga ta ’s i r i .............................. 48
Rangning inson organizmiga ta ’s i r i ........................ 48
Rangning m ehnat jarayonlariga ta ’s i r i .................. 50
R anglarning idrok qilinishi....................................... 50
Alohida ranglarning ifodaviy va ramziy ahamiyati 52
R a n g a fz a llig i......................... ........... .........................54
3.6. Turli davlatlardagi rang afzalliklarining b a’zi
umumiy x u su siy atlari...........................................56
Osiyo va Uzoq S h a rq .................................................. 56
0 ‘rta Osiyo. 0 ‘zbekiston............................................58
Amaliy vazifalarga uslubiy ko ‘rsatm alar va
ja d v a lla r ..................................................................63
3.1. Amaliy vazifalarga uslubiy ko‘rsatm alar.......63
3.2. Rangli hajmiy k o m p o zitsiy a ............................ 67
X o tim a .............. .............................................. ............ 71
«Kompozitsiya asoslari» fani b o ‘yicha test
sav o lla ri...................................................................72
Kompozitsiya asoslari fani bo'yicha qisqacha
izohli lu g 'a t......................... .................................. 75
Foydalanilgan
a d a b iy o tla r..................................... 77
78
Ilmiy-uslubiy nashr
D.A. NAZILOV, I.V. DMITRIYEVA, N.X. XADJIBAYEVA
K O M PO Z IT SIY A ASO SLARI
(BADUY KOMPOZITSIYA ASOSLARI)
Darslik
M uharrir
M a’m ura QUTLIYEVA
Texnik muharrir
Vera DEMCHENKO
Mus Do'stlaringiz bilan baham: |