Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlashda sof sotish qiymati usulining qo‘llanishi

Qo‘shma ishlab chiqarish jarayoni (Joint production process) 
bu bir ishlab 
chiqarish jarayonida ikkita va undan ortiq mahsulot ishlab chiqarilgan hollarda 

---

yuzaga keladi. 
Qo‘shma mahsulot (Joint product) 
deganda esa qo‘shma ishlab chiqarish 
jarayonidan olinadigan mahsulotlarga aytiladi. Ayrim adabiyotlarda qo‘shma 
mahsulot va asosiy mahsulotni bir-biridan farqlashadi. Qo‘shma ishlab chiqarish 
natijasida bir nechta mahsulot yuqori sotish qiymatiga ega bo‘lsa bu 
qo‘shma 
mahsulot 
deb ataladi. Agar qo‘shma mahsulotlarning ichida bittasi boshqalariga 
nisbatan yuqori sotish qiymatiga ega bo‘lsa bu 
asosiy mahsulot 
deb ataladi. 
Demak, asosiy mahsulot qo‘shma mahsulotning eng asosiysi ekan. 
Ikkilamchi mahsulot (By product) 
asosiy mahsulot bilan birgalikda ishlab 
chiqariladigan va texnologik jarajayonning ma’lum nuqtasida qo‘shma 
mahsulotdan ajraladigan hamda sotish narxi nisbatan kichik bo‘lgan mahsulotga 
aytiladi. 
Qo‘shma va ikkilamchi mahsulotlar ishlab chiqaradigan sanoat tarmoqlariga: 
kimyo sanoati, neftni qayta ishlash, tog‘, sut-un, moy-yog‘ ishlab chiqarish 
sanoati korxonalarini kiritish mumkin. 
Masalan, sut mahsulotini bitta texnologik jarayonda qayta ishlash natijasida 
bir qancha mahsulotlar, jumladan sut, qatiq, qaymoq, pishloq, chakka, ayron, qurt 
va boshqa mahsulotlarni birin-ketin olish mumkin. 
Qo‘shma ishlab chiqarish jarayoni natijasida to‘rtta qo‘shma mahsulot va 
ikkita ikkilamchi mahsulot to‘rtta jarayon markazlarida olinishi diagramma 
oqimida ko‘rsatilgan. Chizmadan ko‘rinib turibdiki, barcha mahsulotlar ikkita 
ishlab chiqarish jarayonidan, aralashtirish va pishirish jarayonidan o‘tayapdi. 
Ushbu ikkita jarayonda to‘plangan barcha xarajatlar esa oltita mahsulotga ham oid 
bo‘ladi. Bu ikki jarayonning oxirigacha, ya’ni mahsulotlar ajralgunga qadar 
amalga oshirilgan xarajatlar