Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlashda sof sotish qiymati usulining qo‘llanishi

Farington Industrial Products 
Ishlab chiqarish, narx va tannarx ma’lumotlari 2009 yil dekabr oyi uchun 
1-
 
jadval 
 
 
Mahsulot 
Ishlab 
chiqarilgan 
birlik 
Birlik 
sotish narxi 
Ajralish 
nuqtasidankeyingi 
tannarx 
Z-800 
4,000 barrel 
10 p.b.\ 
barrel 
5,000 p.b. 
Z-900 
3,000 
15 
15,000 
XZ-880 
2,000 
25 
- 
XZ-990 
1,000 
65 
30,000 
Jami 
10,000 
barrel 
50,000 p.b. 
Qo‘shma 
tannarx 
= 90,000 
p.b. 
 
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki sotishga tayyor holatga keltirish uchun uchta 
mahsulot ajralish nuqtasidan keyin qo‘shimcha ishlov berish jarayoniga 
o‘tkazilmoqda. Faqat XZ-990 mahsulot esa qo‘shimcha ishlovlarsiz sotishga 

---

tayyor holatga keltirilgan. Dekabr oyi davomida 10,000 barrel mahsulotni to‘liq 
ishlab chiqarish uchun jami tannarx 140,000 p.b.ni tashkil etmoqda (50,000 + 
90,000). Mahsulotlar ajralgunga qadar jami qo‘shma tannarx 90,000 p.b. bo‘lib, 
bu barcha to‘rtta mahsulot uchun umumiy xarajat hisoblanadi. Ajralish nuqtasidan 
keyin mahsulotlarni qo‘shimcha qayta ishlash jarayonida 50,000 p.b. miqdorida 
sarf xarajat amalga oshirilgan, qaysiki bu xarajatlar har bir mahsulotga 
identifikatsiyalangan. 
Har bir mahsulotning tannarxni aniqlashimiz uchun qo‘shma tannarxni har 
bir mahsulotga taqsimlashda mantiqan to‘g‘ri bo‘lgan yo‘lni tanlashimiz kerak 
bo‘ladi. Taqsimlashda eng to‘g‘ri ideal g‘oyaga, ya’ni har bir mahsulotning 
tannarxi ularni sotishdan olingan daromad bilan muvofiqligini ta’minlashga rioya 
qilish bo‘lib hisoblanadi. Lekin, muvofiqlik konsepti qo‘shma tannarxni 
taqsimlashda murakkabliklar bilan bog‘liqdir. Natijada, sabab-oqibat bog‘liqligi 
qo‘shma tannarx va qo‘shma tannarxni haqiqatda o‘zida mujassamlantirgan 
mahsulot o‘rtasida o‘z aksini topa olmasligi mumkin. Ushbu farqni mumkin qadar 
kamaytirishda bir qancha umum qabul qilingan metodlar qo‘llaniladi. Ularga 
quyidagilarni kiritish mumkin: 
1.
Natural birliklar asosida taqsimlash. 
2.
Sotish qiymati asosida taqsimlash. 
3.
Yalpi fayda asosida taqsimlash. 
4.
Ajralish nuqtasida sof sotish mumkin bo‘lgan qiymati asosida 
taqsimlash. 
5.
Ajralish nuqtasida qiymatni baholash metodi