Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlashda sof sotish qiymati usulining qo‘llanishi

2)
 
Natura ko‘rsatkichlar usuli. 
Bu usulda kompleks xarajatlarni ajralish 
nuqtasida ularning o‘zaro nisbati asosida taqsimlashda mahsulotning vazni yoki 
hajmi kabi haqiqiy ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. 
Kompleks xarajatlar 1000 sh.b. 
Mahsulotlar 
Birliklar Miqdori 
A Mahsulot 
100 
B Mahsulot 
400 
Jami 
500 
A mahsulotga 1000 sh.b. taqsimlangan x (100 b. / 500 b.) = 200 sh.b. 
B mahsulotga 1000 sh.b. taqsimlangan x (400 b. / 500 b.) = 800 sh.b. 
Jami taqsimlangan kompleks xarajat 
1000 sh.b. 
Natural ko‘rsatkichlar usulidan foydalanilganda har turdagi mahsulot 
birligining tannarxi bir xil bo‘ladi. 
Birgalikda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sotish narxi har xil bo‘lsa, 
mahsulot har bir turi birligi tannarxi bir xil bo‘lishini nazarda tutish shunga olib 
keladiki, qandaydir mahsulotga katta foyda, boshqalariga zarar ko‘rsatiladi. Agar 
kompleks ishlab chiqarishning natijasi suyuq va qattiq mahsulot bo‘lsa, natural 
ko‘rsatkichlardan foydalanish usuli shartli natural birlikni joriy etishni talab 
qiladi. 
Natural ko‘rsatkichlar usulidan foydalanishning asosiy afzalligi uning 

---

qulayligidir, biroq bu qulaylik usulning ko‘p sonli kamchiliklari oldida yo‘qqa 
chiqadi. 
Agar mahsulot yana qayta ishlanadigan bo‘lsa, bu holatda kompleks 
chiqimlarni taqsimlashning quyidagi usullari qo‘llaniladi. 
3.
Mumkin bo‘lgan sof sotish qiymati usuli 
4.
Yalpi foydadan doimiy ulush usuli 
3)
 
Sof sotish qiymati usuli 
Kompleks xarajatlar sof sotish qiymati asosida taqsimlanadi. Sotish sof 
qiymatini aniqlash uchun ajralish nuqtasidan keyingi qo‘shimcha xarajatlarni 
sotish narxidan olib tashlash lozim. 
Kompleks 
xarajatlar, sh.b. 
3 
0 000 
Alohida 
xarajatlar, sh.b.: 
A Mahsulot 
1 
6000 
B Mahsulot 
2 
4000 
Birli 
klar 
miqdori 
Tayyor 
mahsulotni 
sotish narxi, 
sh.b 
Sotish 
qiymati, 
sh.b. 
Alohi 
da 
xarajatlar, 
sh.b. 
Sof 
sotish 
qiymati, 
sh.b. 
A 
160 
25 
40000 
1600 
24000 
Mahsulot 
0 
0 
B 
800 
50 
40000 
2400 
16000 
Mahsulot 
0 
Jami 
40000 
A Mahsulotga taqsimlangan 30 000 sh.b. x (24 000 sh.b. / 40 000 sh.b.) = 18 
000 sh.b. 
B Mahsulotga taqsimlangan 30 000 sh.b. x (16 000 sh.b. / 40 000 sh.b.) = 12 
000 sh.b. 
Taqsimlangan jami kompleks xarajatlar 
30 000 
sh.b. 

---