Kompleks ishlab chiqarishda xarajatlarni taqsimlashda sof sotish qiymati usulining qo‘llanishi

Farington Industrial Products 
Yalpi Foyda Asosida Taqsimlash Metodi bo‘yicha Mahsulot Tannarxi 
5-
 
jadval
 
 
Mahsul 
otlar 
Qo‘shma 
tannarx 
Ajralishnuqtasi 
dankeyingi 
tannarx 
Jami 
mahsulot 
tannarxi 
Jami 
Birlikk 
a 
Jami 
Birlikk 
a 
Jami 
Birlikk 
a 
Z-800 
23,000 
p.b. 
5.75 
p.b. 
5,000 
p.b. 
1.25 
p.b. 
28,000 
p.b. 
7.00 
p.b. 
Z-900 
16,500 5.50 
15,000 5.00 
31,500 10.50 
XZ-880 35,000 17.50 
- 
- 35,000 
1 
7.50 
XZ-990 15,500 15.50 30,000 30.00 45,500 
4 
5.50 
Jami 
90,000 
p.b. 
50,000 
p.b. 
140,000 
p.b. 
 
 
Bu jadvalga qo‘shimcha ravishda shuni kiritish mumkinki, yuqorida 
ta’kidlaganimizdek qo‘shma tannarx jami mahsulot tannarxi bilan ajralish 
nuqtasidan keyingi tannarx o‘rtasidagi farqqa teng bo‘ladi. Bu hisob-kitoblar 
natijalarini quyida keltirish mumkin: 
Mahs 
ulot 
Jamimahsu 
lottannarxi 
Ajralish 
nuqtasidan 
keyingi 
tannarx 
Taqsimlanga 
n qo‘shma 
tannarx 

---

Z 
-800 
28,000 
p.b. 
5,000 
p.b. 
23,000 
p.b. 
Z 
-900 
31,500 
15,000 
16,500 
X 
Z-880 
35,000 
- 
35,000 
X 
Z-990 
45,500 
30,000 
15,500 
Jami taqsimlangan qo‘shma 
tannarx 
90,000 
p.b. 
Ushbu hisob-kitobda aniqlangan taqsimlanmagan qo‘shma tannarx 9.5- 
jadvaldagi qo‘shma tannarx ustuniga o‘tkazilgan. Mahsulot birligiga to‘g‘ri 
keladigan qo‘shma tannarx mahsulot bo‘yicha qo‘shma tannarx summasini 
mahsulot birligiga bo‘lish orqali topiladi. Masalan, Z-880 qo‘shma mahsulot 
bo‘yicha mahsulot birligi qo‘shma tannarxi 5.50 p.b.ni tashkil etmoqda (16,500 
p.b. / 3,000 birlikka). 
Ushbu usulning afzallik tomoni foydalanish uchun qo‘layligi, umumiy 
natijadlarni bir tekisda mahsulot turlariga taqsimlashi bilan belgilanadi. Lekin 
kamchiligi shundan iboratki foydalilik darajasi barcha mahsulotlar bo‘yicha bir 
xilda taqsimlanadi. Xolbuki, amalda hamma mahsulotning ham foydalilik darajasi 
bir xil bo‘lavermaydi. Natijada haqiqiy foydalilik darajasiga ega bo‘lgan 
mahsulotlarning rentabillik ko‘rsatkichi hisobidan boshqa mahsulotlarning 
haqiqiy rentabilligi yuqori bo‘lib ko‘rinishi mumkin. 
Ajralish nuqtasida sof sotish mumkin bo‘lgan qiymati (SSMBQ) 
asosida taqsimlash. 
Bu usulda qo‘shma tannarx har bir mahsulotga ajralish 
nuqtasida sof sotish mumkin bo‘lgan qiymat proporsiyasi asosida taqsimlanadi. 
Sof sotish mumkin bo‘lgan qiymati 
bu ajralish nuqtasidagi sotishilishi mumkin 
bo‘lgan qiymati minus sotish va distributsiya xarajatlari. Ko‘p qo‘shma 
mahsulotlar ajralish nuqtasida bozorga tayyor holatga keladi, qaysiki u ajralish 

---

nuqtasida bozor qiymatidan uni tayyor holatga keltirish jarayonlarini 
chegirish orqali topiladi. 
Bizning misolimizda ajralish nuqtasida sof sotish mumkin bo‘lgan qiymat 
quyidagicha baholangan: