Kompleks birikmalarning tuzilishi

Kompleks birikmalarning turlari. Kompleks birikmalar kation kompleks birikmalar va anion kompleks birikmalarga bo’linadi. Kompleks birikmadagi ligandlar turiga qarab xam bir necha turdagi kompleks birikmaga ajratish mumkin :

1. Ammiakatlar va aminatlar : [ Cu ( NH₃) ₄ ] SO₄
2. Gidratlar va akvokomplekslar: [ Cu ( H₂O) ₄] SO₄
[ Co ( H₂O)₆] SO₄
3. Atsidokomplekslar: K₄[Fe(CN)₆], K₃[Fe(CN)₆],
K₂[Pt(NO₂)₄ Br ₂]
4. Poligalogenidlar : K[JJ₂], K[JSl₄], K[BrCl₂].

5. Gidridlar:
LiH + BH₃ = Li [ BH₄]
KH + AlH₃ = K [ Al H₄]
AlH₃ + 3BH₃ = Al [ BH₄] ₃
Nomlanishi. Kompleks birikmalar ligandlari nomi quyidagicha ataladi:
“ammiak” - amin, “suv”- akvo, S — tio, OH - gidrokso, — O — O — — perokso, Cl- - xloro va xokazo.
Kompleks birikmalar quyidagicha nomlanadi :
K₄ [Fe (CN)₆ ] - kaliy ferrogeksatsianid:
K₃[ Fe ( CN )₆] - kaliy ferrigeksatsianid :
[Ag(NH₃)₂]Br - diaminoargento (1) - bromid
K₂ [ CuCl ₃] - kaliy trixlorokuprat :
K₂[Pt(NO₂)₂Cl₂] - kaliy dixlorodinitroplatinat

Kompleks birikmalar quyidagi turlarga bo’linadi:
1. Ammiakatlar - ularda ligandlar rolida ammiak va aminlar ishtirok etadi.
[Cu(NH₃)₄]SO₄ , [Ag(NH₃)₂]Cl, [Ni(NH₃)₄]SO₄, K₃[Co(NH₃)₆]. Qyuyida geksaamminkobalt(III) va koordinatsion son 6 bo’lganda komplekslarning fazoviy tuzilishi keltirilgan(23-rasm).
2. Akvakomplekslar - ligandlar vazifasini suv molekulasi o’taydi.
[Co(H₂O)₆]Cl₃ - geksaakvakobalt (III) - xlorid
[Al(H₂O)₆]Cl₃  - geksaakvaalyuminiy (III) - xlorid
[Cr(H₂O)₆](NO₃) ₃ - geksaakvaxrom (III) - nitrat

23-rasm. Koordinatsion son 6 bo’lgandagi amminlarning tuzilishi.
Ba’zi kristall holidagi akvakomplekslar tarkibiga kristallizatsiya suvi ham kiradi. Kristallizatsiya suvlari bo’sh bog’langani uchun qizdirilsa chiqib ketadi.
[Cu(H₂O)₄]SO₄ - tetraakvamis (II) -sulfat
[Fe(H₂O)₆]SO₄ - geksaakvatemir(II)-sulfat
3. Asidokomplekslar - ligandlari kislota qoldig’i bo’lgan kompleks birikmalar.
K₄[Fe(CN)₆] kaliy geksatsianoferrat (II)
K₂[Pt(NO₂)₆] - kaliy geksanitritoplatinat (IY)
Ularning tarkibi qo’shaloq tuzlarga o’xshaydi.
K ₄[Fe(CN)₆] Fe(CN)_2 *4KCN
K₃ [Fe(CN)₆] Fe(CN)_3*3KCN
K ₂[PtCl₆] PtCl_4 *2KCl
K₂[PtCl₄] PtCl_2 *2KCl
4. Kompleks kislotalarda tashqi sferada vodorod ioni bo’ladi.
H ₂[SiF ₆] - geksaftorosilikat kislota
H ₂[CoCl₄] - tetraxlorokobaltat kislota
H ₂[PtCl₆] - geksaxloroplatinat kislota
5. Gidroksokompleks birikmalarda ligand gidroksil ionidan iborat.
Na₂[Sn(OH)₄] - natriy tetragidroksostannat (II)
Na₃[Al(OH)₆] - natriy geksagidroksoalyuminat (III)
Na[Al(H₂O)₂(OH)₄] - natriy tetragidroksodiakvaalyuminat (III)
6. Siklik yoki xelat kompleks birikmalar. Ular tarkibida ikki va ko’p dentantli ligandlar bo’ladi. Masalan, etilendiamin va glisinning mis(II) bilan hosil qilgan kompleks birikmalari(24- rasm) ana shu komplekslarga misol bo’la oladi:
Cu(OH)₂ + 2NH₂CH₂COOH = [Cu(NH₂CH₂-COO)₂] + H₂O

24-rasm. Dietilendiaminomis(II) va diglisinatomis(II) komlekslarining hosil bo’lish sxemasi.
Siklik yoki xelat komplekslar oksalatlardan ham hosil bo’ladi:
 O-C=O NH ₂-CH₂
Me │ │ (En)
\  O-C=O NH ₂-CH ₂
K₃[Fe(C₂O₄)₃] - kaliy trioksalatoferrat (III)
[Pt(En)₃]Cl₄  - tri(etilendiamin)platina (IY) xlorid
Trilon B - etilendiamintetrasirka kislotaning natriyli tuzi mis bilan kompleks birikma hosil qiladi: