112
Koordinatsion birikmalar hosil qilish uchun misollar.
1. Suvsiz tuzlar. (CuSO
4
, NiSO
4
, CoCl
2
) suv bilan o‘zaro ta’sirlashganida
kristalgidratlarga masalan, CuSO
4
* 5H
2
O, NiSO
4
*7H
2
O, CoCl
2
* 6H
2
O) aylanadi. Bu
tuzlarning suvdagi eritmalarida [ Cu(H
2
O)
4
]
2
+
, [Ni(H
2
O)
6
]
2
+
tarkibli
kompleks ionlar
mavjud.
2. Al
3
+
, Cr
3
+
, Sn
2
+
, Zn
2
+
, Pb
2
+
va Co
2
+
ionlarining tuzlari eritmasiga alohida-
alohida probirkalarda ozginadan natriy gidroksid eritmasi qo‘shilganda eritmada
metallarning gidroksidlari cho‘kmaga tushadi. Probirkalarga mo‘l miqdorda natriy
gidroksid eritmasi quyib cho‘kmalar eritiladi, natijada har bir eritmada [Al(OH)
6
]
3-
,
[Cr(OH)
6
]
3-
, [ Sn(OH)
4
]
2-
, [Zn(OH)
4
]
2-
, [Pb(OH)
4
]
2-
, [Co(OH)
4
]
2-
tarkibli gidrokso
koordinatsion birikmalarning ionlari hosil bo‘ladi.
3. Cu
2
+
, Zn
2
+
va Ni
2
+
tuzlari eritmasiga konsentrlangan ammiak eritmasidan
qo‘shiladi. Hosil bo‘lgan metall gidroksidlar mo‘l miqdordagi ammiak eritmasida
eritiladi. Natijada [Cu(NH
3
)
4
](OH)
2
, [Zn(NH
3
)
6
](OH)
2
, [Ni(NH
3
)
6
](OH)
2
tarkibli
birikmalar hosil bo‘ladi.
4. Ikki idishdagi Zn
2
+
va Cd
2
+
tuzlarining eritmalariga Na
2
SO
3
ning
konsentrlangan eritmasidan bir necha tomchi solib ZnSO
3
va CdSO
3
larning
cho‘kmalarini hosil qilinadi. So‘ngra ikkala probirkaga mo‘l miqdorda Na
2
SO
3
eritmasi
qo‘shsak [Zn(SO
3
)
2
]
2-
va [Cd(SO
3
)
2
]
2-
tarkibli koordinatsion birikmalarning ionlari hosil
bo‘ladi.
Odatda, koordinatsion birikma hosil bo‘lishini eritma rangi yoki moddalar
eruvchanligini o‘zgarishi orqali kuzatish mumkin.
Hosil qilingan koordinatsion birikmani reaksion aralashmalar ajratib
olish ham
katta ahamiyatga ega. Buning uchun; 1) erituvchini bug‘latib konsentrlangan reaksion
aralashma hosil qilib, uni muz va tuz aralashmasi
bilan sovitib yoki unga shu moddaning
kichik
kristallarini tashlab, koordinatsion birikmani kristalga o‘tkazishdan; 2) reaksion
aralashmaga koordinatsion birikmaning eritmaydigan, lekin koordinatsion birikmaning
hosil bo‘lishida ishtirok etgan erituvchi bilan aralashadigan boshqa biror erituvchidan oz-
oz qo‘sha borib cho‘ktirishdan va ekstraksiya usulidan foydalaniladi. Ba’zan kompleks
birikma juda tez hosil bo‘ladi. Masalan, CuSO
4
eritmasiga NH
4
OH
eritmasi qo‘shilishi
bilanoq to‘q ko‘k tusli kompleks [Cu(NH
3
)
4
]SO
4
hosil bo‘ladi. Reaksion aralashmaga etil
spirt qo‘shib bu koordinatsion birikmani kristall holida ajratib olish mumkin. Bu
birikmada Cu
2
+
ioni markaziy ion, ammiak molekulalari esa liganddir. Lekin ba’zan
koordinatsion birikma hosil qilish uchun tajribani uzoq vaqt ma’lum sharoitda olib
borishga to‘g‘ri keladi. Ba’zan, bir koordinatsion birikma hosil qilish
uchun avval shu
elementning boshqa koordinatsion birikmasini olib, so‘ngra u bilan tegishli reaksiyalapr
o‘tkazish natijasida mo‘ljallangan birikma hosil qilinadi. Masalan, K
3
[Rh(C
2
O
4
)
3
] tarkibli
koordinatsion birikma olish uchun K
3
[RnCl
6
] ning suvdagi eritmasini K
2
C
2
O
4
eritmasi
bilan 100*S da 2 soat qizdirishga to‘g‘ri keladi.
Hozirda metallar koordinatsion
birikmasini tayyorl ash uchun suvsiz eritmalar ko‘p
ishlatilmoqda. Masalan, SrCl
3
ning suvdagi eritmasiga etilendiamin NH
2
-CH
2
-CH
2
-NH
2
qo‘shib CrCl
3
*3En tarkibli koordinatsion birikma hosil qilib bo‘lmaydi, lekin efirdagi
eritmada bu kompleksni hosil qilib kristall holida ajratib olish mumkin.
Ba’zan erituvchilar aralashmasidan foydalanish yaxshi natija beradi. Masalan,
dipridilning spirtdagi eritmasini FeCl
2
ning suvdagi eritmasiga qo‘shganimizda
[FeDip
3
]Cl
2
tarkibli kompleks birikma hosil bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: