Kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti innovatsion tadbirkorlik tarixi. Tadbirkorlikning yuzaga kelishi va mohiyati

Tijorat tadbirkorligi - daromad ko‘rish, foyda olishga mo‘ljallangan tad­birkorlik turi.

6. 
   TADBIRKORLIK TURLARI VA SHAKLLARINING
   MOHIYATI
   

Tadbirkorlik bir qator turlar va shakllarda tashkil etiladi, rasmiylashtiriladi va amalga oshiriladi. Tadbirkorlik turlari va shakllarini aniq ifodalash va tavsiflash ularning har birining o‘rni va roli, yuridik sohasi, yo‘nalishi, turi, doirasi, chegaralarini aniqlash va belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ammo adabiyotlarda, xususan, amaliyotda tadbirkorlik turlari va shakllarini chalkashtirib yuborish hollari ko‘p uchraydi. Bunday holatlar esa tadbirkorlikni tashkil etish, rasmiylashtirish, amalga oshirish, rivojlantirish, qo‘llab-quvvatlash ishlarida bir muncha qiyinchiliklar tug‘diradi. Bugungi kunda amaliyot bu masalaning yechimini kutmoqda va uni dolzarb qilib qo‘ydi. Ana shunday zaruriyatdan kelib chiqqan holda biz mazkur masalaga aniqlik kiritishga harakat qildik.

Tadbirkorlik turlari va shakllari tadbirkorlik (tadbirkorlik faoliyati) ning turli tomonlarini aks ettiruvchi tushunchalar bo‘lib, ular o‘zaro chambarchas bog‘liqdir\ Tadbirkorlik turlari va shakllari, ulaming o‘zaro bog‘liqligi mazmun va shakl kabi dialektik juftlik kategoriyalarining aniq bir ko‘rinishi hisoblanadi. Bunday juftlik holatida tadbirkorlik shakliga tadbirkorlik turi mazmun sifatida qarama-qarshi turadi. Mazmun obyektning barcha elementlarining tarkibi, ulaming aloqalari va munosabatlari, obyektning xossalari, rivojlanish ichki ziddiyatlari va tendensiyalari birligi, shakl esa mazmunning tashqi ifodalanishi, tipi va strukturasi, elementlarining nisbatan barqaror muayyanligi va o‘zaro ta’siri deb tariflanadi. Mazkur mazmun va shakl bir-birini taqozo etadi, birgalikda mavjud bo‘ladi va rivojlanadi. Shakl mazmunsiz bo'lmaganidek, mazmun ham o‘ziga xos bir shaklda namoyon bo‘ladi. Dialektikaning ana shunday xulosalari asosida tadbirkorlik turlari va shakllarining mohiyatini ochishga yondashish maqsadga muvofiq.

Tadbirkorlik turi - bu o‘z elementlari, ularning aloqalari va munosabqtlarini mujassamlashtirgan xossalari va xususiyatlari bilan ajralib turadigan tadbirkorlik yo‘nalishidir. Tadlbirkorlik shakli - bu tadbirkorlikning (alohida turining) yaxlit tashqi ifodalanishi va strukturasi, elementlari, aloqalari va munosabatlarining barqaror muayyanligi va tipidit.

Shuni ta'kidlash joizki, tadbirkorlik turlari va shakllarining o‘zaro challkashtirib yuborish asosiy sabablaridan biri ikki bir-biriga yaqin tushunchalarning yaqqol ajratilmagani hisoblanadi. Bu tushunchalardan biri tadbirkorlikning o‘z turlari, ikkinchisi esa tadbirkorlik shakllarining turlaridir. Bunday anglashilmovchilikni bartaraf etishga tadbirkorlik shakllari iyerarxiyasini aniqlash va tahlil qilish yordam beradi. Bu iyerarxiya umumiylik, xususiylik, ayrimlik, alohidalik kabi to‘rt darajadan iborat tizimdir. Unda tadbirkorlik shakllarining tahlili yuqori, umumiylik darajadan boshlanib, xususiylik va ayrimlik darajalari orqali quyi ayrimlik darajasiga qarab chuqurlashib boradi. Bunday tahlil natijasida tadbirkorlik shakllarining to‘rt darajali iyerarxik tizimi shakllantirildi

1.