Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidago toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Nazariy qism 
Axborot almashinuvini tashkil qilish uchun bir nechta tarmoqlarni 
bitta tarmoqqa birlashtirish zarurati haqida gap ketganda, kompilyator 
manzillarini sozlash va lokalizatsiya qilish bilan bog‘liq muammo 
yuzaga keladi. 
Xost manzilining uch xil turi mavjud: 
- «Lokal» (mahalliy) manzil. Ushbu manzil turi kichik va o‘rta 
o‘lchamdagi tarmoqlar uchun mo‘ljallangan. Ushbu turdagi manzil 
tarmoqda mavjud bo‘lgan tarmoq adapterlariga murojaat qilish uchun 
ishlatiladi. Biroq, bu turdagi manzillar faqat qurilmalarga, tarmoq 
elementlariga murojaat qilish uchun ishlatiladi, ular uchun ixchamlik 
talab qilinadi. U ikkilik va oʻn oltilik sanoq sistemalarida raqamlardan 
foydalanadi. Masalan, 0081005E24A8. "Lokal" manzillar odatda tarmoq 
elementlarini ishlab chiqaruvchilari tomonidan joylashgan. Agar tarmoq 
adapteri yangisi bilan almashtirilsa, u holda kompyuter manzilini ham 
o‘zgartirish kerak bo‘ladi. Bu foydalanuvchiga noqulaylik tug‘diradi. 
- "Markirovkali" (belgilangan) manzillar. Ushbu turdagi manzillar 
ramziy ma’noga ega bo‘lib, foydalanuvchi uchun uni eslab qolishi oson. 
O‘rta va katta tarmoqlarda "Markirovkali" manzillaridan foydalanish 
oson. Katta tarmoqlarda "Markirovkali manzillari murakkab. Masalan, 
[e-mail]. bu "Markirovkali" manzil - Ramir nomi bilan ma’lum 
bo‘lgan elektron pochta manzili, foydalanuvchining pochta qutisi MAIL 
pochta serverida va MAIL pochta serveri Rossiyada joylashgan (ru) 
- «Raqamli» manzillar. Ushbu turdagi manzillar foydalanuvchilar 
uchun ham foydalidir. Biroq, bu manzillarni tarmoqlardan tarmoqlarga 
o‘tkazish iqtisodiy jihatdan noqulaydir, Chunki u o‘zgaruvchan 
formatdir. 

---

12 
Masalan, IP-manzil va IPX-manzil. 
Bu manzil ikkiga bo‘linadi: 
- Tarmoq manzil raqami; 
- tarmoqdagi xost manzili raqami. 
Bunday ajratish tarmoqlar o‘rtasida ma’lumotni faqat tarmoq 
raqami (manzili) bo‘yicha uzatishni ta’minlaydi. Tarmoq tugunining 
manzili faqat maqsadli tarmoqqa ma’lumot kelganda foydalaniladi. 
IP-manzil 4 baytdan iborat. Masalan, bunday manzillardagi 
109.26.17.100 raqamlari o‘nlik sonlarda raqamlangan va bir-biridan 
nuqta bilan ajratilgan. Misol uchun, berilgan IP-manzilning o‘nlik va 
ikkilik ko‘rinishini ko‘rib chiqamiz.
128.10.2.30 (o‘nlik sanoq sistemadagi ko‘rinishi). 
10000000.00001010.00000010.00011110 
(ikkilik 
sanoq 
sistemadagi ko‘rinishi). 
Yuqorida aytib o‘tilganidek, IP-manzillar ikkita mantiqiy qismdan, 
ya’ni tarmoq raqami va tarmoqdagi tugun raqamidan iborat. Qo‘shimcha 
IP-manzilning birinchi oktetidagi birinchi, ikkinchi, uchinchi bitlarning 
qiymatiga qarab, IP-manzilning qaysi qismi tarmoq raqami va 
tarmoqdagi xost raqami ekanligini aniqlang. Shu bilan birga, yuqoridagi 
ma’lumotlarning ma’nosiga qarab, qaysi sinf (sinf) qo‘shimcha IP 
manzil ekanligini bilish mumkin. Turli sinflardagi IP-manzillar tuzilishi 
2.1- Rasm.da ko‘rsatilgan. 
2.1 – Rasm. IP-manzil tuzilishi 
Agar birinchi o‘nlikdagi (oktet) ni ifodalovchi o‘nlik sondan 
katta bo‘lsa, "0" manzilning A sinf bilan bog‘langanligini va tarmoq 

---

13 
raqami bir bayt, qolgan 3 bayt esa tarmoqdagi tugunlar soni uchun 
ajratilgan. A sinfida tarmoq manzili 1 dan 126 gacha (0 va 127 
ishlatilmaydi, ular maxsus maqsadlar uchun ajratilgan). A sinfi nisbatan 
kichik, lekin tarmoq tugunlari soni 224 dan 16777216 gacha bo‘lishi 
mumkin. B sinf IP manzillarining birinchi va ikkinchi qatorlari "10" dan 
boshlanadi. Ushbu sinfning IP-manzillari hujayradagi tarmoq va xostni 
ifodalash uchun ikki bayt bilan ajratilgan. Shunday qilib, B-sinf 
tarmoqlari tarmoq tugunining raqami 216 yoki 65536 bo‘lgan o‘rta 
o‘lchamdagi tarmoqlardir. 
Agar IP-manzil "110" bilan boshlansa, u B-sinf tarmoq 
manzilidir. Bu sinfga mansub tarmoqlarda tarmoq tuguniga 24 bit va 
tarmoq tugunining raqamiga 8 bit beriladi. Ushbu toifadagi IP-
manzillarga ega tarmoqlar soni juda katta va bu tarmoqlardagi tarmoq 
tugunlari soni cheklangan28 yoki 256. Har bir sinf uchun mavjud 
bo‘lgan tarmoq raqamlarining maksimal sonini va ularga mos keladigan 
tarmoq tugunlarini ko‘rsatadigan intervallar ko‘rsatilgan.
2.1-jadval. 
Turli sinflardagi manzillarni tasniflash 
Sinflar 
Katta 
razryadlar 
(oqimlar) 
Eng kichik 
tarmoq 
raqami 
Eng yuqori 
tarmoq 
raqami 
Tarmoqdagi 
tugunlarning 
maksimal soni 
А 
0 
1.0.0.0 
126.0.0.0 
2
24
- 2 
В 
10 
128.0.0.0 
191.255.0.0 
2
16
- 2 
С 
110 
192.0.1.0 
223.255.255.0 
2
8
- 2 
Bu yerda shuni ta’kidlash kerakki, agar tarmoq global Internetga 
ulangan bo‘lsa, u holda Internet tarmog‘i axborot markazi (InternetNIC) 
tavsiyasi orqali maxsus IP-manzillarni tarqatish markazi olinishi kerak. 
IP-manzilning qaysi sinf diapazoniga tegishli ekanligini aniqlash 
manzildagi dastlabki bir necha bitlarning qiymati bilan belgilanadi. 
185.23.44.206 da birinchi bayt B sinfidagi manzillar bo‘lgan 128-191 IP 
manzillar oralig‘ida, bu holda tarmoq raqami 185.23.0.0 va tarmoq xosti 
0.0.44.206 bo‘ladi. 
IP manzillar tarmoqdagi maskalardan foydalanadi. IP-manzil 
maskasi mavjud tarmoqlar sonini o‘z ichiga oladi. Tarmoq raqami 
manzilning bir qismi bo‘lganligi sababli, maska ham qo‘shni ketma-
ketlik bo‘lishi kerak. 
Standart nuqtai nazardan maskalari quyidagi qiymatlarga ega: 

---

14 
- A sinf: 11111111. 00000000 000 000 000 000 000 000 
(255,0,0,0); 
- B sinf: 11111111. 11111111. 00000000 00000000 
(255.255.0.0); 
- 
C 
sinf: 
11111111.11111111.11111111.00000000 
(255.255.255.0). 
IP manzillarni ifodalashning turli usullari mavjud. Masalan, o‘n 
oltilik sanoq sistemasida: FF.FF.00.00 - B sinfi uchun. Odatda 
185.23.44.206 / 16 ta tavsiflovchi manzillar mavjud. Ushbu turdagi IP-
manzil ushbu manzil uchun tarmoq raqamini ko‘rsatish uchun 16 ta 
ikkilik raqamlar mavjudligini ko‘rsatadi. 
Sinflar sinf ichidagi manzillarni tasniflash uchun ham ishlatilishi 
mumkin. Misol uchun, agar yuqoridagi 185.23.44.206 IP manzil 
maskasi 255.255.255.0 bo‘lsa, tarmoq raqami 185.23.44.0 o‘rniga 
185.23.0.0 bo‘ladi. 
Maskadagi kadrlar soni 8 tadan oshmasligi kerak. Masalan, IP-
manzil uchun 129.64.134.5 maskasi 255.255.128.0, yaʼni ikkilik 
formatda:- IP-адрес: 129.64.134.5 - 10000001. 01000000.10000110. 
00000101 
- Maska: 255.255.128.0 - 11111111.11111111.10000000. 
00000000 
U B sinfiga mos keladigan 129.64.134.5 maska tasniflash tizimini 
e’tiborsiz qoldiradi va ikkinchi raqamli yetakchi baytlarni ifodalaydi, 
ya’ni. 129.64.0.0 va tarmoq xosti 0.0134.5. teng. 
Tarmoq chegarasini o‘rnatish uchun niqob ishlatilsa, niqobdagi 17 
ta raqam tartib raqamini ko‘rsatadi. Ikkilik tizimda ular:10000001. 
01000000. 10000000. 00000000 yoki o‘nlik sanoq sistemada 
129,64.128.0, va tarmoq tugunlari - 0,0134,5.
Maskalash mexanizmi IP-marshrutlashda keng qo‘llaniladi, bu 
yerda maskalar turli maqsadlar uchun ishlatiladi. Bunday holda, tarmoq 
administratori Internet-provayderdan qo‘shimcha IP-manzil olmasdan 
o‘z tarmog‘ining tuzilishini o‘zgartirishi mumkin. Ushbu mexanizm 
doirasida Internet xizmati ma’muriyati marshrutlarni minimallashtirish 
uchun sinfli kirishdan foydalanadi, natijada marshrutlash samaradorligi 
yaxshilanadi. 
Masalan, manzil 192.168.10.10 / 24. 24 maskadagi yacheykalar 
sonini bildiradi. Biz berilgan IP manzilning tarmoq va xost manzillarini 
topamiz. Shunday qilib, tarmoq manzili 192.168.10.0. xost manziliga 
ega bo‘ladi-192.168.10.10 

---

15 
2.2.- Rasm. Tarmoq va manzilning xost qismlarini ajratish. 
2.2- Rasm.da maska har doim chapdan o‘ngga 1, keyin esa nol 
qiymatiga ega ekanligini ko‘rsatadi. Agar ushbu sxema noto‘g‘ri bo‘lsa, 
tarmoq ushbu maskani ishlatmaydi. 
2.3- Rasm. Tarmoq va translyatsiya IP manzili 
2.3- Rasm.da tarmoq manzilini aniqlash uchun tarmoq 
sarlavhasini mantiqiy takrorlash orqali aniqlanishi kerak bo‘lgan IP-
manzil tasvirlangan. 

---

16 
Tarmoq manzillari 2 turga bo‘linadi: umumiy manzillar va 
shaxsiy manzillar. Internet uchun umumiy manzillar berilgan. 
Shaxsiy manzillar lokal tarmoqlarda qo‘llaniladi va quyidagilarni 
o‘z ichiga oladi: 
• 10.0.0.0 - 10.255.255.255 (10.0.0.0/8) 
• 172.16.0.0 - 172.31.255.255 (172.16.0.0/12) 
192.168.0.0 - 192.168.255.255 (192.168.0.0/16) 
Shaxsiy manzillar uchun RFC 1918 bo‘limidagi «Настройка адресов 
для частного интернета»(shaxsiy Internet uchun manzillarni sozlash) 
ga qarang. 
Yuqorida aytib o‘tilganidek, tarmoq manzilining birinchi (tarmoq 
manzili) va oxirgi (tarmoq) manzilini ajratib bo‘lmaydi. 
Mantiqiy orqaga qaytish interfeysi. 
Zaxira manzillaridan biri 127.0.0.1 teskari aylanishdir. loopback - bu 
xostlar trafik yuboradigan asosiy manzil. Bu bizga TCP/IP xizmatlari 
to‘g‘ri ishlayotganligini bilish imkonini beradi. 
Lokal 
tarmoqning 
joylashuvi.Kanalning 
169.254.0.0 
dan 
169.254.255.255 gacha bo‘lgan manzillari (169.254.0.0 / 16) ishlatiladi. 
2.4- Rasm. Shaxsiy tarmoqning tuzulishi 

---

17 
2.5- Rasm. - IPv4 protokolidagi barcha joriy pastki tarmoq maskalari, 
shuningdek ularning teskari maskalari 
Tarmoq va xost manzillarini aniqlashga misol 
Berilgan manzil 192.168.20.0 / 17 maska bilan 255.255.128.0 
Maskani IP-manzilga quyidagicha yozish mumkin:192.168.20.0/17 
Tarmoqni kam sonli kompyuterlarga bo‘lish uchun quyidagi 
ketma-ketliklar bajariladi: 
192.168.20.0/17 ni 2, 4, 8 ta kichik tarmoqqa ajrating. 
Laboratoriya ishiga misol. 1-qism: 

---

18 
1.
Belgilangan 192.168.20.0/17 ni 2, 4, 8 pastki tarmoqqa bo‘lish 
uchun birinchi navbatda tarmoqning translyatsiya manzillarini, 
IP manzillarini topishingiz kerak. Buning uchun 2.2-jadvalga 
qarang va uni tahlil qiling. Maskalar va translyatsiyalarga 
e’tibor bering. 
2.2-jadval
IP manzil ko‘rsatkichlari 
O‘nlik sanoq 
sistemasi 
Ikkilik sanoq sistemasi 
IP manzil 
192.168. 20. 0 
11000000. 
10101000. 
00010100. 
00000000 
Maska 
255.255.128.0 
11111111. 
11111111. 
1