|
7
ЗБЕК ХАЛ
3
ИНИНГ АНЪАНАВИЙ МАРОСИМЛАРИ НОМОДИЙ МЕРОСНИНГ МУ
8
ИМ
КОМПОНЕНТИ:
7
РГАНИЛИШИ ВА СА
3
ЛАШ МУАММОЛАРИ
Аширов А.А.
Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Тарих институти, Тошкент ша
ҳ
ри
ХХ аср жаҳон халқлари ҳаётида умумбашарий
ўзгаришлар даври бўлиши билан бирга дунё
миқёсида маданиятлар умумийлашуви ҳамда айрим
кичик маданиятлар унутилиши асри ҳам бўлиб
тарих саҳифаларига кирди. ХХI аср бошларида
маданиятлар ранг-баранглиги ва турли этносларга
хос этномиллий хусусиятларни сақлаб қолиш
долзарб муаммолардан бири сифатида эътироф
этилмоқда. Бу йўналишда жаҳон ҳамжамияти,
хусусан, халқаро ташкилотлар томонидан қатор
амалий ишлар бажарилмоқда. ЮНЕСКО нинг 2003
йилдаги 32 ялпи сессиясида «Номоддий маданий
меросни
муҳофаза
қилиш
бўйича
халқаро
конвенция» қабул қилинди.
Ўзбекистонда диққатга сазавор ишлар амалга
оширилди. Чунончи истиқлол йиллари ўзбек
халқининг азалий милллий қадриятлари ва бой
миллий меросини кенг миқёсида тарғиб ва ташвиқ
қилиш, унитилган анъана ва маросимлар ҳамда
миллий қадриятларни қайта тиклаш ҳамда келгуси
авлодларга етказиш борасида этнолог, санъашунос,
а р х еол ог,
фол ь кл ор шун ос
м ута х а сисл а р
иштирокида қатор халқаро илмий экспедициялар
ўтказилди
1
. Сўнгги йилларда ўзбек халқининг
Наврўз. Меҳржон, Ҳосил байрами, Ийди қурбон,
Ийди рамазон каби кўп минг йиллик тарихга эга
байрамлари қайтадан тикланди ва илмий асосда
тадқиқ қилинди
2
.
Мустақиллик йилларида миллий меросимизга
эътибор ва бу борада олиб борилаётган амалий
ишларнинг амалий натижалари тарзида ўзбек халқи
номоддий ёдгорликларини асл дурдоналарини
ўзида
мужассамлаштирган
айрим
тарихий-
этнографик минтақаларимиз жаҳон миқёсида ҳам
эътироф этилишидир.
2001 йил 18 майда ЮНЕСКО томонидан Бойсун
худудини
ва
кейинчалик,
ўзбек
мусиқа
санъанатининг
ноёб
дурдоналари
бўлган
«Шашмақом», «Катта ашула» ҳамда 20 йилда эса
«Наврўз»
байрамини
Умумжаҳон
номоддий
ёдгорликларининг
дурдонаси
деб
эътироф
этилишини мисол тарзда келтириш мумкин.
Халқ анъанавий номоддий меросини ўрганиш
бор а сида
ж уда
кў плаб
амал ий
ишла р
бажарилганлигига қарамай ҳали ҳануз қилиниши
лозим бўлган қатор вазифалар мавжуд. Чунончи
келгусида ўзбек халқининг номодддий ёдгорлик-
ларига қуйидагиларни киритиш мумкин:
Ўзбек
хал
қ
ининг
анъанавий
та
қ
вимий
маросимларидан - “
қ
ор ё
ғ
ди” маросими, ба
ҳ
орги -
гул сайллари, Гули арму
ғ
он, бойчечак сайли,
Наврўз, сумалак сайли, “суст хотин маросими ,
қ
овун сайли, узум сайли,
ҳ
осил байрами, Ме
ҳ
ржон
каби сайллар;
оилавий маросимлардан – бешик тўйи, суннат
тўйи, мучал тўйи, нико
ҳ
тўйи ва бу тантаналар
билан бо
ғ
ли
қ
«совчилик», «нон синдирди»,
«фоти
ҳ
а тўйи», «келин салом» каби урф-одатлар
ҳ
амда бу туркумга кирувчи фольклор
қ
ўши
қ
лари;
жамоавий
анъаналар,
жумладан,
ўзбек
ма
ҳ
алласи,
ҳ
ашар, миллий тўйлар (суннат, тўйи,
мучал тўйи, нико
ҳ
тўйи в.
ҳ
), гап-гаштаклар;
Миллий ўйин ва томошалардан – уло
қ
, кураш,
чиллак, варрак учириш;
анъанавий
кийимлардан
–
эркаклар
кийимларидан дўппи, тўн, белбо
ғ
, яктак, чопон,
жома, камзул, желак, чакмон, чойдами, аёллар
кийимларидан-мурсак, кўйлак, чопон, пешмат,
камзул, нимча рўмол,, йўл-йўл, сидир
ғ
а ва гулли
жияклар, тилла
қ
ош, синсила, сир
ғ
алар ва улар
билан бо
ғ
ли
қ
анъаналар;
Ўзбекистоннинг айрим худудларга хос милллий
маданият кўринишлари, Мар
ғ
илон атласи ва
дўпписи ва аскияси, Риштон сопол буюмлари, Чуст
пичо
ғ
и ва дўпписи, Ша
ҳ
рисабз дўпписи ва каштаси,
Ургут каштаси, Шахрихон пичо
ғ
и, Бойсун дўпписи
ва
каштаси,
Хива
гиламлари,
Наманганда
ўказиладиган анъанавий гул байрамлари;
анъанавий турар жойлардан - ўтов, ўзбекона
миллий турар жойлар ва унинг айрим жихозлари,
миллий таомлардан – ўзбекча тандир нонлар,
палов, сумалак,
ҳ
алим, тандир кабоб, норин ва
махсус маросим таомлари билан бо
ғ
ли
қ
урф
одатлар.
ТАКЛИФ
Ўзбекистоннинг
қ
адимий ва бой номоддий
меросининг асл дурдоналарини ўзида са
қ
лаб
келаётган тарихий-этнографик минта
қ
алар, хусусан,
Бойсун, Денов (Сурхондарё), Ургут(Самар
қ
анд),
Чуст, Косонсой (Наманган), Мар
ғ
илон, Риштон
(Фар
ғ
она), Ша
ҳ
рисбз, Китоб (
Қ
аш
қ
адарё), Хива
(Хоразм), Зомин (Жиззах) каби
қ
атор минта
қ
аларга
этнографик
қ
ўри
қ
хона ма
қ
омини бериш ва уларни
давлат мухофазига олиш. Минта
қ
аларда номоддий
ёдгорликларнинг ма
ҳ
аллий кўринишларини ишлаб
чи
қ
аришни ривожлантириш ишларига жиддий
эътибор
қ
аратиш зарур.
1
Қаранг: Труды Бойсунской научной экспедиции. Вып. 1. Тошкент. 2003; Бойсун тарихи ва анъаналари. Тошкент.
2005. Турсунов С., Рашидов Қ
.
Бойсун. Тошкент. Академнашр. 2011.
2
Қаранг: Маҳмуд Саттор. Ўзбек удумлари. Тошкент. Фан. 1993; Жўраев М. Ўзбек халқ аграр маросимлари тизимида
«Шох мойлар» ёки «биринчи қўш» удуми. //Ўзбекистон ҳудудида деҳқончилик маданиятининг тарихий илдизлари ва
замонавий жараёнлар. Тошкент. 2006. 83-90-бб.; Нарзиқулов.А. Деҳқон тақвими. Тошкент. Меҳнат. 1991; Қорабоев У.
Ўзбекистон байрамлари. Тошкент. Шарқ. 2002; Аширов А. Ўзбек халқининг қадимий эътиқод ва маросимлари.
Тошкент. 2007; Саримсоков А.А. Календарные обряды узбеков (на основе материалов Ферганской долины). АКД.
Ташкент. 2009.
91
Ўзбек хал
қ
ининг номоддий ёдгорликларни
ўрганиш
бўйича
этнолог,
фольклоршунос,
санъатшунос, маданиятшунос каби мутахасисларни
жалб
қ
илган
ҳ
олда
махсус
экспедициялар
ташкиллаштириш.
«
Ўзбекистоннинг
номоддий
ёдгорликлари
»
номли каталоглар туркумини нашр
қ
илиш.
Do'stlaringiz bilan baham: |
