Ko’mir, neft, tabiiy gaz va atom energiyasi zahiralari

Material balans usuli materiyaning doimiylik qonunini amaldagi izoxi hisoblanadi. Uni qōllash yer baĝridagi neftning boshlanĝich miqdorini qazib chiqarilgan va qatlamda qolgan neftning miqdori bilan tengligidan kelib chiqiladi.

Neftning olinadigan zaxiralari ishlatish jarayonida qatlam bosimi va neft bilan gazning (erkin, erigan holda) miqdoriy nisbatlarini ōzgarish ma’lumotlariga asoslanib hisoblanadi. Shuning uchun material balans usulini konni ishga tushirgunga qadar va uning boshlangich davrlarida qōllab bōlmaydi. Bundan tashqari hatto kon uzoq muddat ishlatilganda ham uni kōllash qatlam sharoitlarini tavsiflovchi (qatlam bosimi, gaz miqdori, harorat va boshqalar) kōp miqdordagi kōrsatgichlarni aniqlash qiyinligi sababli chegaralanadi. Material balans usulini qōllash boshqa majburiyatlar (masalan, qatlamga ta’sir kōrsatish) hisobiga ham chegaralanadi.

Statistik usul ishlatishning turli kōrsatkichlari orasidagi statistik boĝliqlikka asoslangan. Ular orasida neftning oldingi va keyingi debitlari, joriy va jami neft olish orasidagi boĝliqlik, uyum maxsulotidagi suvning (neftning) ulushi va jami olingan neft va boshqalar ma’lum.

Statistik usulni ham material balans usuli kabi yitarli darajada uzoq muddat ishlatgandan sōng qōllash mumkin. Lekin statistik usul neft zaxiralarini hisoblashda ishlatish jarayonida hisoblash uchun zarur bōlgan ishlatish kōrsatkichlarini oson, tōĝri va doimiy aniqlash imkoni bōlgani sababli ishonchli natijalar beradi. Bundan tashqari statistik usulni qōllash uyumning ish tarzi bilan chegaralanmaydi. U qatlamga ta’sir kōrsatishning istalgan turida ōllaniladi.

Neft zaxiralarini hisoblash usulini tanlash tamoyili uyumning ish tarzi va uni ōrganilganlik darajasi hisoblanadi. Ish tarziga boĝlik holda hisoblash usulini tanlashda quyidagilarga amal qilish zarur: suv siquvi tarzida hajm va statistik usullarni qōllash mumkin; qayishqoq-suv siquvi va aralash tarzlarda – hajm va material balans usullari; gaz shapkasi va erigan gaz tarzlarida – uchta usulni ham; gravitatsion tarzda – hajm va statistik usulni qōllash mumkin.

Hajm usuli nisbatan universal hisoblanadi. Lekin litologik - fizik ōzgaruvchanligi ahamiyatli qatlamlar uchun qalinligi, ĝovakligi va boshqa kōrsatkichlarning ōrtachasini aniqlash qiyin bōlganda hajm usulidan foydalanish oĝir kechadi. Bunday hollarda hajm usulining ma’lumotlarini ishlatish jarayonida statistik usul va material balans usuli bilan aniqlash maqsadga muvofiq bōladi.

Neft zaxiralarini uyumning ōrganilganlik darajasiga kōra hisoblash usulini tanlashda quyidagilarga amal qilish lozim: zaxiralarni hisoblashning hajm usulini uyumning istalgan qidirilganlik darajasida qōllash mumkin; statistik usulni uzoq muddat ishlatish ma’lumotlari mavjud bōlganda; material balans usulini ham uzoq muddat ishlatish jarayoni ma’lumotlari mavjud bōlganda qōllash mumkin. Shuning uchun past toifa (S₁, S₂,) zaxiralari hajm usuli bilan hisoblanadi.