Kolrij tushi

Aksariyat kitobxonlar faraziga ko`ra hikoya janri saviyasi tavsiyabop va mutolaasi maqtangulik janr emas. Ammo hajman siqiq sharoitda o`zining badiiy ko`lamini kuchli namoyon qila olgan shunday hikoyalar borki, ular mavqe jihati bilan romanlarni dog`da qoldiradi. Kamsuqum janrda o`zini kashf qila olish esa kam sonli qalamkashlarga nasib etadigan inoyat. Mana, nima uchun uzun umrimizdagi faoliyatdan ko`ra chog`roqqina shaxmat taxtasidagi qoyilmaqom yurishlar tahsinga sazovorroq..

Argentinalik adib Xorxe Luis Borxes ham butun ijodi bilan shu janrning o`zgacha bir mayog`ini bunyod etdi. Asarlaridagi zalvorli, shu bilan birga, chuchuk til; ramz-u timsollarning badastir uyg`unligi o`quvchi tafakkurini qayroqtosh kabi sayqallaydi.. Mutolaadan anglaganlarimiz, idrokimiz mahv eta olganlari ulkan bir nahrning qatrasiday bo`lsa ham, qodir bo`lganimizcha, muallifning bir necha hikoyasini tahlil qilishga jur’at etdik..

Kolrij tushi – insonlarning ixtiyori va boshqaruvidan omonda bo`lgan ajib sinoat – tushlar tilsimidan so`z ochadi. Hech birimiz tush ko`rish qobiliyatidan benasib emasmiz. Ammo tushlarning aksariyati o`ta jo`n, mantiqsiz, ahamiyatsizdek go`yo.. Nihoyatda oz qismi o`z yelkasida Tangrining bemisl tuhfasini ortmoqlagan bo`ladi va u milliardlab kishilarning barmoqlarga jo bo`ladigan hissasigagina nasib etadi. Qalloblar lotereyasidagi yutuqdan-da tanqis, ammo g`oyat saodatli in’om bo`lgan bunday tushlar sohibini mangulik sathiga qadab qo`yadi. Inchunin, mo`jizalarning ulug`ligi mohiyatida emas, kamyobligida.. adashdik.., g`ayrioddiyligida.. zotan, Yer mehvari uzra mo`jizalar adadsiz sochilgan, ammo tobora formallashib borayotgan to`da tafakkuri inson ishtirokisiz yuzaga keladigan bunday g`aroyibotni qandaydir oddiy mexanizm mahsuli, deb hisoblaydi, xolos..

Hikoyada Xubilay xonning tarhi tushida ayon bo`lgan saroyni bunyod etishi va shu xon hayoti sharhlangan asarni o`qib, saroy madh etilgan o`z dostonini tushi vositasida bitgan shoir haqida so`z boradi. Kolrij voqeasi yana bir ruhoniy baxshining tushi bilan noteng muqoyasa qilinadiki, asli savodsiz cho`pon tomonidan g`ayrishuuriy yaratilgan ilohiy dostonning tushda ko’rilganidan o`zga fazilati yo`q; Kolrij tushi esa vaqt va hududning ulkan farqi ostidagi tarix sahifasiga vobasta, deya izohlanadi. Maqsur fikrimizcha esa inson aralashuvisiz, intellekt-u irodasidan tashqarida yaralgan har qanday hodisot o`zicha buyukdir..

Hikoya asr chig`irig`idan omon o`tayotgan ko`rinmas ip – Xubilay sinoati istiqbolning qaysidir qatida bu tilsimdan mutlaqo bexabar bo`lgan inson tushida yanada ravshan namoyon bo`lishi bashorati bilan yakunlanadi. Shu onda hikoya mutolaasidan bir qadar nadomat his qilish mumkin: modomiki, biz o`zaro ayniy ikki tushdan voqif bo`lib qolgan ekanmiz, bu davomiy tilsimning keyingi qismi musharrafi biz emasmiz…

Tushlar talqinida davom etamiz:

Ragnoryok. Insoniyatga hayot va xayol, bedorlik va tush o`rtasidagi farqni ajratib yashash uchun in’om etilgan aql-idrok ba’zan ongosti to`lqinlariga chekinish qiladi. Tush vositasida ko`pirgan tasavvurimiz ongimiz chegaralaridan oshib o`ta boshlaydi… Mazkur hikoyada barcha dinlararo sayyor nihoya – ro`zi mahsharning Skandinav afsonalaridagi alomat talqini asosida ifoda topgan tush, shuningdek, milodning avvalida butun zamin uzra tantana qilgan Olimp naslining shum qismati bayon etiladi.

Inson mavjudotlar ichida eng g`aroyibi.. O`zi inkishof etib, tabarruk qilib topingan hadsiz yaratiqlarini vaqtlar o`tgach, tafakkuriy evrilishlar ostida qatlga hukm qiladi. Bu bilan qalbidagi e’tiqod yo`qolmasdan(ayonki, inson qalbi hamisha e’tiqodga tobe/muhtoj), iymon obyektini yangilaydi, xolos.

Nachora, odamzod har vaqt o’zicha haq..

Yaratuvchi – avvalgi eraning sanoqsiz ilohlari, alp-bahodirlari, murosasiz janglari haqida qizg`in qiluvchi muhtasham asar “Iliada” va “ Odisseya”ning ijodkori Gomer hayotiga bag`ishlanadi. O`jar, qasoskor bolalik, otashin yigitlikning suronli kechuvida toblangan qahramonimiz o`tmishning poyonsiz sahrosida tobora uvalanib ketayotgan asotirlarni birma-bir sidirib, mingyilliklar qa’ridan dadil sado berib turgan yuqoridagi ikki shonli “obida”ni barpo etdi. Sonsiz yillar g`ubori qarog`lari uzra ojizlik pardasini tortgan bo`lsa-da, u insho etgan muazzam asarlar tamaddunning adoqsiz egatlaridan salomat o`tib, bugun bilan yuzlashib turibdi..

Muallifning har bir hikoyasi bo`yicha soatlab tafakkur ummoniga sho`ng`ish, shuurimiz va nutqimizning so`nggi quvvatiga qadar so`zlash mumkin; har bir asar butun bir tarix- adabiyotni o’zida qamragan xrestomatiya kabidir.. Go`yoki muallifning tafakkur dengizida o`tmish davrning bor bo`yi jilva qiladi-yu, har bir o`quvchi bu bahrdan o`z idrok irmoqlariga sig`ganicha suv ichadi va, o`ylaymizki, bu yutumlar har bir mutolaago`y ongida yangi to`lqinlar, po`rtanalar hosil qilishga asos bo`ladi…

Nurboyeva Maftuna Tel: [phone]