Koinotning qurilish ashyolari

shaklli gil
deyiladi.
Bilamizki, qurilish uchun eng qulay va eng ko‘p qo‘llanuvchi materiallardan biri – 
loydir. Loyni ustalar tuproqni suvga qorishtirish orqali pishirishadi. Keyin esa, loydan g‘isht 
yasash, yoki, suvoq ishlarida foydalaniladi. 
Pishiq
g‘isht
– 1000 °C atrofidagi harorat 
pishirilgan va shakl berilgan loy bo‘lagidir. Siz nega oddiy xom g‘ishtdan farqli ravishda, 
pishiq g‘ishtning qo‘ng‘ir-qizg‘ish tusda bo‘lishining sababi bilan qiziqqan bo‘lsangiz kerak. 
Gap shundaki, pishiq g‘ishtni tayyorlash jarayonida loyga temir birikmalaridan aralashtirib 

---

90 
yuboriladi va ularning ta’sirida pishiq g‘isht shunday qizg‘ish-qo‘ng‘ir tusga kiradi. Pishiq 
g‘isht – qattiq, mustahkam va olovga bardoshli, uzoq muddat xizmat qiladigan ommabop 
qurilish materialidir.
Gilning tarkiban yanada toza turlaridan kulolchilikda 
sopol
va 
chinni
mahsulotlari 
tayyorlanadi. Gilning kulolchilikka to‘g‘ri keladigan shunday turlaridan biri – 
kaolin
(
Al
2
O
3
×
2SiO
2
×
2H
2
O
) deb nomlanadi. Kaolin – Xitoycha nom bo‘lib, u «baland tog‘lar» degan 
ma’noni bildiradi. Kaolindan tayyorlangan chinni pishiq, yarqiroq va jilvakor bo‘lib, ichi 
g‘ovak bo‘lmaydi. Agar kaolinni yaxshilab qizdirilsa, uning yaltiroqligi yo‘qolgach, qattiqligi 
yanada ortib, 
keramik tosh
hosil bo‘ladi. Agar nisbatan past haroratda pishirilsa, kaolin 
g‘ovakligicha qoladi va nisbatan mo‘rt massa hosil bo‘ladi. Bunday massani 
fayans
deb ataladi. 
Fayansdan santexnika mahsulotlari – qo‘l yuvish jihozlari (rakovina), tuvak (unitaz), 
shuningdek keramik plitkalar (kafel) kabilarni tayyorlashda keng qo‘llaniladi. Yaxshi bilasizki, 
bunday mahsulotlar umumlashtirib 
kerakmik mahsulotlar
, yoki, 
keramika
deb yuritiladi. 
Keramik mahsulotlar esa, qadimdan oshxona va uy-ro‘zg‘orning eng asosiy elementlaridan 
sanaladi. Aynan keramika orqali alyuminiy oshxonada o‘z o‘rinini topa boshlagan.
Nisbatan chuqurroq qatlamlarda, katta bosim ostida joylashib qolgan gil qatlamlari 
asta-sekinlik bilan qo‘yiq zich massa – 
slanes
ga aylanadi. Slanes kavlab olinsa, u yupqa va 
tekis plastinalarga ajraladigan bo‘ladi. Shimoliy Amerikaning keng tekisliklarida, ayniqsa 
AQSH va Kanada hududlarida slaneslar neft bilan qorishgan holatda yastanib yotibdi va 
ulardan slanesli neftni ajratib olish orqali, bu davlatlar yoqilg‘iga bo‘lgan ehtiyojni qisman 
bo‘lsa-da qondirishmoqda.
Alyuminiy oltingugurt, kislorod va boshqa yana qator elementlar bilan birikish orqali, 
siz bilan biz 
achchiqtosh
deb taniydigan birikmalar hosil qiladi. Achchiqtosh odamlarga juda 
qadimdan ma’lum bo‘lib, aynan achchiqtosh nomining lotinchasi bo‘lgan «alyum» so‘zidan 
alyuminiyning nomi kelib chiqqan. Achchiqtoshdan qadimda odamlar qon to‘xtatish uchun 
foydalanishgan bo‘lib, kichik jarohatlarda, xususan sartaroshxonalarda mijozning yuzini kesib 
olganda ustalar achchiqtosh qo‘yish orqali qonni to‘xtatishgan. Shuningdek, achchiqtoshlardan 
ichimlik suvni tozalash va tindirish uchun ham foydalanishgan. Agar idishdagi suvga ozgina 
achchiqtosh solib qo‘yilsa, suvdagi bakteriyalar va boshqa mayda zarralar, achchiqtosh atrofida 
to‘planib qoladi va idish tubiga u bilan birga cho‘kadi. Suv esa, tinib, tozalanib qoladi.
Achchiqtoshning bir turi kimyoda 
alyuminiy sulfati 
deb nomlanadi va qog‘oz sanoatida 
yelim tayyorlash uchun ishlatiladi. Alyuminiy sulfati qo‘shib qorilgan qog‘oz bo‘tqasining, 
qovushqoqligi kuchli bo‘ladi va undan tayyorlangan qog‘oz pishiq va tarang bo‘lib chiqadi. 
alyuminiy sulfati shuningdek to‘qimachilik sanoatida ham qo‘llaniladi. Uni suvda eritilsa,