Ko’chish. Tezlik va uning birligi

Energiyaning saqlanishi

Fizikada ma’lum bir hollarda modda miqdori saqlanib qoladi. Fizikada saqlanish qonunlarini tushuntirishda har doim “yopiq sistema” tushunchasidan foyda- laniladi, ya’ni fazoda ma’lum hajmni egallagan va boshqa ta’sirlarni e’tiborga olinmaydigan sistemadir. Masalan, kimyo laboratoriyalarida hech qaysi modda yopiq sistemadan tashqarida, ya’ni ochiq holda olinmaydi, aks holda biz kutgan natijaga erishishimiz qiyin bo’ladi.

Energiyaning saqlanish qonuni.

Yopiq sistemadagi barcha hodisalarda to’la energiya hech qachon bordan yo’q bo’lmaydi, yo’qdan bor bo’lmaydi, ya’ni to’la energiya qiymati o’zgarmasdan saqlanadi . Energiya jismlar o’zaro kuch bilan ta’sirlashganda jismlarni qizdirishga sarf bo’ladi. To’la energiya yopiq sistemada konstantadir.

Energiya miqdori o’zgarmay qoladi, faqatgina bir turdan ikkinchi turga o’tishi mumkin . ³¹

Mexanik ish–kuch ta’sirida jismning siljish jarayonidir (ya’ni, energiyaning o‘zgarishidir). Mexanik ish–energiya o‘zgarishining o‘lchovidir (ya’ni ). Mexanik energiya turlari: potensial va kinetik bo‘ladi.

9-rasm

Potensial energiya jismning holat energiyasidir, ya’ni: uning o‘zgarishi: yoki bo‘ladi.

Kinetik energiya jismning harakat energiyasidir, ya’ni:

Demak, uning o‘zgarishi : bo‘ladi.

Mexanik energiyaning aylanish va saqlanisini fizik va purjinali mayatniklarning tebranishi orqali ham tushuntirish mumkin.(10-rasm)

Biror muvozanat vaziyati atrofida davriy takrorlanib turuvchi harakatga tebranma harakat yoki tebranish deyiladi. Bunga soat mayatnigining tebranishi, elektr zanjirida o‘zgaruvchan tok, elektromagnit tebranishlar, tovush va shu kabilar misol bo‘la oladi. Garmonik tebranishlar deb, sinus yoki kosinus funksiyalari bilan ifodalanadigan (yoki qoidalari asosida namoyon bo‘ladigan) eng sodda tebranma harakatga aytiladi. Har qanday garmonik tebranma harakat (mexanik yoki elektromagnit, erkin yoki majburiy) - tebranishlar davri. - tebranish chastotasi, - tebranish amplitudasi - tebranish fazasi bilan xarakterlandi, ya’ni - tebranish davrini, - tebranish chastotasini hisoblash formulalaridir.

.
Shuningdek, , , kabi formulalar bilan ham hisoblash mumkin.

Teorema

Agar tebranayotgan jismga ta’sir qilayotgan umumiy kuch jismning holatini o’zgartirib, uni egallab turgan vaziyatidan siqib chiqaradi, bunda kuch quyidagi tenglama orqali ifodalanadi: F=–kx bu kuch ta’sirida jism harakati sinusoidal grafik namoyon etadi, jismning tebranish davri esa quyidagiga teng bo’ladi: T =2π(m / k )^{1/2 32}