Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Fizik loyihalashtirish
 - bu aniq turdagi MBBT uchun ma’lumotlar 
bazasini  tuzib chiqishdan tashkil topadi. Aniq turdagi  MBBTning o‘ziga 
xos  spetsifik  jihatlari  o‘z  tarkibiga  ma’lumotlar  bazalari  ob’ektlarining 
nomlanishlaridagi  cheklanishlar,  ma’lumotlar  tiplari  bilan  ishlashning 
cheklanishi va hakozo shunga o‘xshash holatlarni qamrab olishi mumkin. 
Bundan  tashqari,  fizik  loyihalashtirish  jarayonini  amalga  oshirish 
davomida  aniq  turdagi  MBBTning  o‘ziga  xos  spetsifik  jihatlari 

---

 
82 
ma’lumotlarni  saqlashning  fizik  muhiti  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  echimlarni 
tanlab  olish  (jumladan,  diskdagi  xotirani  boshqarish  uslublarini  tanlash, 
ma’lumotlar  bazasining  fayllar  va  qurilmalar  bo‘yicha  bo‘lib  chiqilishi, 
ma’lumotlarga  kirish  uslublarini  tanlash),  indekslarni  yaratish  va  hakozo 
shunga o‘xshash holatlarni ham o‘z ichiga qamrab olishi mumkin.  
Odatda,  relyasion  ma’lumotlar  bazasini  loyihalashtirish  davomida 
me’yoriylashtirish  (normalizatsiya)  deb  nomlanuvchi  jarayon  amalga 
oshiriladi.  
«
Mohiyat-aloqadorlik
»  modeli  (ingliz  tilida  -  «
entity-relationship 
model
»  deb  nomlanadi)  yoki 
ER
-modeli  1976-yilda  P.Chen  tomonidan 
ishlab  chiqilgan  bo‘lib,  predmet  sohasiga  tegishli  bo‘lgan  semantik 
modellarning  (
konseptual,  infologik
)  nisbatan  tanish  bo‘lgan  turlaridan 
biri  hisoblanadi.  Odatda, 
ER
-modeli  grafik  shaklda  ifodalanadi,  bu  shakl 
P.Chen  tomonidan  keltirilgan  asl  notatsiyalarda  - 
ER-diagramma
  deb 
nomlangan yoki boshqa grafik notatsiyalardan (
Crow’s Foot, Information 
Engineering
 va boshqalar) foydalanish bilan birgalikda qayd qilinadi.  
«
Mohiyat-aloqadorlik
» 
modelining 
asosiy 
afzalliklari 
quyidagilardan tashkil topgan: 

 
Ko‘rgazmalilik; 

 
Bu  model  ob’ektlar  va  atributlarning  nisbatan  ko‘p  sonda  bo‘lishi 
bilan  tavsiflanuvchi  ma’lumotlar  bazalarini  loyihalashtirish  imkonini 
beradi; 

 
«
Mohiyat-aloqadorlik
»  modeli  ko‘plab  ma’lumotlar  bazalarini 
avtomatlashtirilgan  tarzda  loyihalashtirish  tizimlarida  (masalan, 
ERWin
) 
foydalaniladi; 
«
Mohiyat-aloqadorlik
» 
modelining 
asosiy 
tarkibiy 
elementlari 
quyidagilardan tashkil topgan: 

 
Ob’ektlar (mohiyatlar); 

 
Ob’ektlarning atributlari; 

 
Ob’ektlar o‘rtasidagi bog‘liqliklar.