Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Nazorat savollari: 
1. Fotogrammetriya nima va uning asoslari nima? 
Fotogrammetriya bo'yicha asosiy yo'nalishlar qanday? 
3. Fotogrammetrik usullarning asosiy afzalliklari nimadan iborat? 
4. Qaysi fanlar zamonaviy fotogrammetriya bilan bog'liq? 
5. Zamonaviy fotogrammetriya qanday imkoniyatlarga ega? 
 
2.8. GPS qabul qilish qurilmasidan axborotlarning olinishi 
 
GPSning  paydo  bo‘lishi  tarixi. 
Kadastrga  oid  ma’lumotlar 
bazasining  yaratilishida  zamonaviy  yondoshuvlar  bevosita  zamonaviy 
geodezik  o‘lchash  uslublari,  birinchi  navbatda  GPS-texnologiyalaridan 
keng  ko‘lamda  foydalanish  yo‘lga  qo‘yilishi  bilan  bog‘liq  hisoblanadi. 
Su’niy  yo‘ldosh  orqali  radio-navigatsiya  tizimi 
yoki 
joylashish  holatini 
aniqlashning global tizimi
 deb ham nomlanuvchi  - GPS (
Global position 
system
) Er yuzasining har qanday hoxlagan nuqtasida, sutkaning hoxlagan 
vaqti  davomida,  har  qanday  ob-havo  sharoitida  va  Shuningdek,  ma’lum 
bir aniq vaqt lahzasida ob’ektlarning yuqori darajada aniqlikda joylashish 
koordinatalari va harakatlanish tezligini aniqlashni ta’minlaydi.  
1970-yillarning  boshlariga  qadar,  ya’ni  AQSH  harbiy  qurolli 
kuchlari  tizimida  qurollanish  jarayoni  avj  olgan  davrda  foydalanilgan  - 
TRANSIT  deb  nomlanuvchi  su’niy  yo‘ldosh  tizimi  sezilarli 
kamchiliklarga  ega  hisoblangan:  jumladan,  koordinatalarni  aniqlash 
darajasi  aniqligi  qiymati  unchalik  yuqori  emasligi  va  kuzatishlar 
o‘rtasidagi oraliq vaqt  kattaligi qayd qilinadi. Bu kamchiliklarni  bartaraf 

---

 
49 
qilish  maqsadida,  yangi  avlod  su’niy  yo‘ldosh  navigatsiya  tizimini 
yaratish  ustida  ish  boshlashga  qaror  qilinadi.  Dastlab,  bu  tizim  - 
NAVSTAR  (
Navigation  satellite  providing  time  and  range
), ya’ni  «
vaqt 
va  joylashish  holatini  o‘lchashni  ta’minlovchi,  su’niy  yo‘ldosh 
navigatsiya  tizimi
»  deb  nomlangan  (hozirgi  vaqtda  GPS-NAVSTAR 
shaklidagi  juft  nomlanishni  uchratish  mumkin).  NAVSTAR  tizimining 
asosiy  maqsadi  -  harbiy  ob’ektlarning  yuqori  aniqlik  darajasida 
navigatsiyasini  amalga  oshirishga  mo‘ljallangan.  Bu  yo‘nalishdagi 
dasturlarning  bevosita  ro‘yobga  oshirilishi  1977-yilning  o‘rtalaridan 
boshlangan  va  kosmosga  dastlabki  su’niy  yo‘ldosh  uchirilgan.  1983-
yildan boshlab, bu tizim fuqarolik maqsadlarida foydalanish uchun ochiq 
deb  e’lon  qilingan,  1991-yildan  boshlab  esa  -  GPS  qurilmalarini  Sobiq 
Ittifoq  davlatlari  miqyosida  sotishga  belgilangan  ta’qiqlashlar  olib 
tashlangan.  1993-yilda  bu  tizim  to‘liq  holatda  qayta  o‘zgartirilgan.  Bu 
o‘zgarishlarni  amalga  oshirish  uchun  15 000 000 000  AQSH  dollari 
hisobida  moddiy  mablag‘lar  yo‘naltirilgan.  Rossiya  miqyosida  ham 
shunga  o‘xshash  su’niy  yo‘ldosh  navigatsiya  tizimi  -  GLONASS 
(
Globalnaya navigatsionnaya sputnikovaya sistema
,  ya’ni 
global  su’niy 
yo‘ldosh navigatsiya tizimi
)  ishlab  chiqilgan bo‘lib, bu tizimning ishlash 
tamoyili ko‘p jihatdan GPS ga o‘xshash hisoblanadi.  
 
 
 
Ushbu  davrdan  boshlab,  bu  tizimdan  geodeziya  sohasida 
o‘lchashlarni amalga oshirishda foydalanila boshlangan. Garchi, bu tizim 
amaliyotda  sezilarli  darajada  keng  ko‘lamdagi  masalalar  echimida 
foydalanishiga  qaramasdan,  ushbu  o‘rinda  biz  asosan,  GPS  tizimidan 
koordinatalarni  aniqlashda  foydalanish  nuqtai  nazaridan  foydalanilishiga 
to‘xtalib o‘tamiz.