Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Шартли белгилашлар:
Кучли – 33701 гектар (30,7%)
Кучсиз – 5527 гектар (5%)
Ўртача – 7132 гектар (6,5%)
Ўрганилган ҳудуднинг умумий майдони – 109730 гектар
Ўсимликлар қоплами – 63370 гектар (57,8%)

---

 
192 
11.5.  Degradatsiyaga  uchragan    yaylov  tuproqlarini  diagnostik 
ko‘rsatkichlarini aniqlash 
 
Yaylov hududlarini 30 metrgacha aniqlikda o‘rganadigan  Landsat 7 
va  8  multispektral  kosmik  tasvirlardan  foydalanish  asosida  amalga 
oshirildi. Kosmik tasvirlarni qayta ishlash ishlari Erdas Imagine va NDVI 
dasturiy  mahsulotlaridan  foydalanish  asosida  bajarildi.  Birlashtirish 
Global Mapper dasturiy ta’minotida amalga oshirildi. 
Xaritalarni birlashtirishdan keyin, raqamli shaklga o‘tkazish amalga 
oshirildi  va  GAT  tizimida  raqamli  xaritalar  tuzib  chiqildi  (rel’ef 
izochiziqlarining  xaritasi,  nishabliklar  xaritasi,  o‘rganilgan  xudud 
rel’efining raqamli modeli, tasvirlarning 3 o‘lchamli modeli) (1-rasm), ob-
havo  sharoitlari  (1988-2015  yy),  o‘rganilgan  hudud  bo‘yicha  o‘simliklar 
turlarining  tavsiflari,  Nurota  dala  tadqiqotlari    tajriba  uchastkasi, 
gidrogeologik  shart-sharoitlar,  er  yuzasi  suv  oqimlarining  gidrografiyasi 
va  sifati,  suv  yig‘iluvchi  havzalarning  tuzilish  xaritasi,  orogidrografiya 
tarmoqlari  xaritasini  tuzish  amalga  oshirildi.  Dala  ishlari  EMZ 
ma’lumotlarini  o‘rganilgan  yaylov  hududining  landshaft-geomorfologik 
tavsiflarini  o‘rganish,  natijalarni  tadbiq  etish  maqsadlarida  amalga 
oshirildi. Tuproq paydo bo‘lish sharoitlari va omillari chuqur tahlil qilindi. 
 
11.5.1 - rasm. Radar rasmlari asosidagi rel’efning raqamli modeli 
 
Och  tusli  bo‘z  tuproqlar  quyidagi  asosiy  morfologik  belgilari 
mavjudligi  bilan  ajralib  turadi:    gumus  qatlamining  nisbatan  kamligi 
shuningdek,  tuproq  kesimining  yuqori  qismida  kuchsiz  chimlanish  qayd 
qilinadi;  butun  tuproq  qatlamida  karbonatlar  yaxshi  ifodalanganligi; 
mikroagregatligi  aniq  rivojlanganligi  bilan  birgalikda,  makrostruktura 

---

 
193 
tarkibiy  elementlarining  deyarli  to‘liq  holatda  mavjud  emasligi,  tuproq 
zichlanganligi kuzatildi.  
Tuproqning 
agrokimyoviy 
va 
fizik-kimyoviy 
xossalariga 
degradatsiya  jarayoni  salbiy  ta’sir  etganligi  kuzitilgan-degradatsiya 
jarayoni  ortgani  sayin    tuproqlarda  gumus  va  oziqa  elementlari  miqdori 
kamaygan. Nisbatan qulay xossa-xususiyatlar degradatsiyaga uchramagan 
va  kuchsiz  degradatsiyaga  uchragan  tuproqlarda  qayd  qilingan-gumus  va 
fosfor  miqdori  bo‘yicha  tuproqlar  «o‘rta»  ta’minlangan,  kaliy  miqdori 
bo‘yicha «kuchsiz.» ta’minlangan.  
 
 
11.5.2-rasm. Nurota tumani och tusli bo‘z tuproqlarining asosiy 
unumdorlik elementlari bo‘yicha karta-sxemalar 
 
Kuchli  degradatsiyaga  uchragan  tuproqlar  gumus  miqdori  bo‘yicha 
«past»    ta’minlangan,  fosfor  va  kaliy bo‘yicha  «juda  past»  ta’minlangan 
(2-rasm).  Tuproqlar  yuqori  karbonatlashgan,  «kuchsiz»    va  «o‘rta»  
sho‘rlangan,  almashinuv  sig‘imi    yuqori  emas  va  ishqorlarga  to‘yingan, 
ayrim  holatlarda  singdirilgan  magniy  miqdori  yuqoriligi  qayd  qilinadi. 
Gumus holati  bo‘yicha degradatsiyaga uchramagan va kuchsiz uchragan 
tuproqlar  -  gumat-fulvatli,  kuchli  degradatsiyaga  uchragan  tuproqlarda  - 
fulvatli tiplariga mansubdir. 
Tuproq  qoplamini  o‘rganishning  masofaviy  uslublari  tuproq 
qatlamining  kelib  chiqishi  va  ikkilamchi  o‘zgarishlari  turli  xil  darajada 

---

 
194 
ifodalanishi,  o‘z  navbatida  elektromagnit  to‘lqinlarning  turli  xil  spektr 
zonalarini yutishi va nurlantirishiga asoslanadi.