|
Masshtablashtirilgan NDVI = 100
(
NDVI+1
)
Shunday qilib, NDVI – bu, o‘simliklar qoplamining ekologik–
iqlimga xos tavsiflarini o‘lchash uchun mo‘ljallangan su’niy, o‘lchamsiz
kattalik bo‘lib, biroq bir vaqtning o‘zida mutlaqa boshqa sohaga oid,
masalan tuproqlarning tanazzulga uchrashida amalga oshuvchi jarayonlar
kabi ayrim ko‘rsatkichlar bilan ham korrelyasiyalanishi qayd qilinadi.
Masalan, bir qarab chiqayotgan vaziyatda bu tipdagi ko‘rsatkichlar
sifatida quyidagilar ko‘rsatib o‘tilishi mumkin:
Mahsuldorlik (vaqtincha o‘zgarishlar);
Biomassa;
Tuproqlarning namlik darajasi va mineral (organik) to‘yinganlik
darajasi, shuningdek aksincha sho‘rlanish va tuproqlarda sho‘rhoklar xosil
bo‘lishi;
Bug‘lanish (
evapotranspiratsiya
orqali);
Yog‘uvchi yog‘inlarning miqdori.
O‘z navbatida, ushbu ko‘rsatkichlar va NDVI qiymati o‘rtasidagi
bog‘liqlik bevosita tavsifga ega bo‘lmasdan, o‘rganilayotgan hududning
o‘ziga xos xususiyatlariga, uning iqlimi va ekologik tavsiflariga bog‘liq
188
hisoblanadi, bundan tashqari ko‘pincha holatlarda NDVI javob reaksiyasi
va ko‘rsatkichning vaqt bo‘yicha tarqoqligini ham hisobga olish talab
qilinadi. GAT texnologiya ERDAS dasturiy ta’minotida turli xil toifalarga
mansub bo‘lgan piksellarni tasniflashning ikkita usuli mavjud hisoblanadi:
jumladan – nazorat qilinuvchi yoki o‘rgatish orqali tasniflash (
Supervised
classifi
c
ation
) va nazorat qilinmaydigan yoki o‘rgatishsiz tasniflash
(
Unsupervised
classification
).
O‘rgatishsiz
tasniflash
uchun
foydalaniluvchi ishlar ketma–ketligi (algoritm) klaster tavsifidagi tahlilga
asoslanadi. Klasterlarni shakllantirish uchun minimal spektr masofa
formulasidan foydalaniladi.
O‘simliklar qoplami NDVI monitoringini aniqlash bo‘yicha
ma’lumotlardan kelib chiqib, o‘simliklar qoplamining tanazzulga uchrashi
jadalligi bilan birgalikda o‘rganilayotgan hududda tuproqlarning
agrofizik,
agrokimyoviy
va
meliorativ
holati
ko‘rsatkichlari
yomonlashishi haqida bilib olish mumkin. Yuqori darajada ruxsat etilish
qiymatiga ega bo‘lgan tasvirlarda o‘simliklar qoplamining turli xil
holatlari, suv bosishi ta’sida shakllangan unumdorlik past bo‘lgan sohalar
va shuningdek, tirqishlar orqali nurlanuvchi qoramollarning izlari
to‘planishi va boshqa ko‘plab xususiyatlarni ko‘rish mumkin. Tasvirlarni
qayta ishlash uslublaridan ushbu xossa–xususiyatlarni aniqlashda
foydalanish mumkin.
Jizzax cho‘li hududi bo‘yicha ma’lumotlarni klasterizatsiyalash
mavjud signatura tarkibidan olingan ixtiyoriy berilgan qiymatlar
(o‘rtacha) yoki o‘rtacha qiymatlardan boshlandi. Bunda
signatura
– bu,
o‘z tarkibiga tasniflanuvchi ma’lumotlar qiymatlarini qamrab oluvchi
jadvaldan tashkil topadi. Barcha ehtimolligi mavjud bo‘lgan piksellarni
bitta sinf tarkibiga kiritib olinganidan keyin, sinflarning markazlari
siljitiladi va jarayon to‘liq holatda boshidan takrorlanadi (navbatdagi
izohlash).
Bu jarayon maksimal son miqdoridagi izohlashlarni olishgacha
davom ettiriladi yoki o‘z sinfi bo‘yicha o‘zgarishsiz qoluvchi maksimal
son miqdoridagi (o‘xshashlik chegarasi darajasi –
convergence threshold
)
piksellarni olishgacha davom ettiriladi.
Landsat su’niy yo‘doshi yordamida olingan tasvirlar o‘simliklar
qoplamining o‘zgarishlarini alohida tarkibiy qismlar bo‘yicha o‘rganish
uchun yuqori darajada ruxsat etilish qiymatiga ega bo‘lgan tasvirlar
manbai sifatida xizmat qiladi. Keltirilgan xaritadan ko‘rish mumkinki,
o‘rganilayotgan
hududda
o‘simliklar
qoplami
1980–yilda
o‘zlashtirilmagan tavsifga ega, shu sababli hudud bo‘yicha o‘simliklar
qoplamining NDVI indeksi qiymati 25–30% ni tashkil qiladi. 1989–yilda
189
ushbu hududning o‘zlashtirilishi jarayoni boshlanishi bilan bog‘liq
holatda, ushbu ko‘rsatkich qiymati 87% gacha ortishi qayd qilinadi, bu
holat ushbu davrda tuproqlarning meliorativ holati bilan bog‘liq
hisoblanadi. 2000–yilda hududda o‘simliklar qoplamining NDVI indeksi
qiymati 78% gacha tushib ketishi qayd qilinadi, 2009–yilda esa,
tuproqlarning sho‘rlanishi darajasi ortishi bilan bog‘liq holatda, bu
ko‘rsatkich qiymati 73% gacha pasayishi qayd qilinadi (11.4.3.2–rasm).
Cho‘llanish darajasini aniqlash maqsadida, Jizzax cho‘lida tarqalgan
turli xil tuproqlar guruhlarining spektral sezgirligini o‘rganish uchun
Landsat 4–5 kosmik tasvirlaridan foydalanildi. Bunda su’niy yo‘ldosh
tasvirlari yuqori darajada ishonchi xaritalarni tuzib chiqish maqsadida,
vegetatsiya davrida 4 marta (may, iyun, iyu, avgust oylarida) olindi.
Kosmik tasvirlar ArcGIS 10 va ERDAS, ENVI 4.8 dasturlari yordamida
qayta ishlandi.
Navbatdagi bosqichlarda er maydonlari tuproqlarini sho‘rlanishi
bosqichlari (
boshlang‘ich
– sho‘rlanish deyarli mavjud bo‘lmagan
sharoitda namlik darajasi yuqori;
oraliq
– tuproq qatlamida namlik
me’yoridan ortiqcha va o‘simliklar qoplami sho‘rga chidamli;
etilgan
– er
yuzasida tuz qobig‘i mavjud), o‘simliklar qoplamining qalinik darajasi va
tuproq areallarining tarqalishi bo‘yicha tasniflash uchun raqamli
shakllarga o‘tkazildi va o‘rganilayotgan hududda cho‘llanish havfini aks
ettiruvchi elektron xarita tuzib chiqildi (11.4.3.3–rasm).
«O‘rganilgan hududning cho‘lllanish havfi» xaritasi kosmik
tavsirlarni qayta ishlash va shuningdek, aerovizual kuzatish materiallari
asosida ishlab chiqildi.
Bunda ushbu xarita cho‘llanish havfini xaritaga tushirishda asos
sifatida o‘rin tutadi va tuzilishi bo‘yicha barcha o‘zgarishlar dinamiksini
o‘ziga aks etiruvchi, hududning tabiiy cheklanishlarini genetik jihatdan
tavsiflovchi, 85% ishonchli material hisoblanadi. Shuningdek, ushbu
xaritada cho‘llanish sinflari, tiplari va havf sabablari aks ettirilgan, bundan
tashqari uning tarkibida o‘simliklar qoplamining zichlashishi kuzatiluvchi
ob’ektlar keltirilgan.
Cho‘llanish jarayonlarini baholash mezonlarini tahlil qilish asosida
cho‘llanish havfi bo‘yicha quyidagi sinflar ajratib ko‘rsatildi:
Kuchsiz darajada – 5527 ga (5%);
O‘rtacha darajada (o‘rtacha) – 7132 ga (6,5%);
Kuchli darajada – 33701 ga (30,7%);
Havf darajasi mavjud emas (o‘simliklar qoplami) – 63370 ga
(57,8%).
190
11.4.3.2–rasm. O‘rganilgan hudud o‘simliklar qoplamining NDVI
tahlili
Do'stlaringiz bilan baham: |
