Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Ob’ektlar  o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqadorlik  tiplari
.  Makonga  oid 
ma’lumotlar  tarkibida  ma’lumotlarni  makonga  oid  tahlil  qilishda  muhim 
rol o‘ynashi mumkin bo‘lgan ko‘p sondagi turli xil bog‘lanishlar mavjud 
bo‘lishi mumkin.  
Ob’ektlarning  koordinatalari o‘rtasidagi  o‘zaro aloqadorlik tipidagi 
bog‘lanishlarni asosiy quyidagi ko‘rinishdagi uchta tipga ajratish mumkin: 
Birinchi  tip
  -  oddiy  elementlardan  nisbatan  murakkab  ob’ektlarni 
tuzib  chiqish  uchun  talab  qilinuvchi  elementar  o‘zaro  aloqadorlik 
bog‘lanishlari  hisoblanadi,  masalan  -  yoylar  va  ularning  tartibga 
tushirilgan  ko‘rinishdagi  balandlik  qiymatlarini  belgilab  beruvchi 
qiymatlari  o‘rtasidagi  bog‘liqliklar,  poligonlar  va  ularning  yoylari 
to‘plamlarini 
belgilab 
beruvchi 
tartibli 
to‘plamlar 
o‘rtasidagi 
bog‘lanishlarni ko‘rsatib o‘tish mumkin. Bu bog‘lanishlar tarkibida vektor 
modellarning har ikkala turi ham mavjud hisoblanadi.  
Ikkinchi  tip
  -  ob’ektlarning  koordinatalari  bo‘yicha  hisoblash 
mumkin  bo‘lgan,  topologik  o‘zaro  aloqdorlik  bog‘lanishlari  hisoblanadi. 
Masalan,  alohida  nuqtalarning  koordinatalari  va  poligonlar  chegaralari 
haqidagi  ma’lumotlar  o‘rtasidagi  bog‘lanishlarni  aniqlash  ushbu  nuqtaga 
kiruvchi  poligonlarni  topish  imkonini  beradi.  Poligonlar  chegaralari 
haqidagi  ma’lumotlardan  foydalanib,  poligonlarning  o‘zaro  bir-birini 
qoplashi yoki qoplamasligiga aniqlik kiritish mumkin va bundan tashqari, 
«
qoplanadi
» tipidagi o‘zaro aloqadorlik bog‘lanishlarini belgilash amalga 
oshirilishi mumkin. Aloqadolik tipidagi bog‘lanishlarning ushbu ikkinchi 
tipi  topologik  bo‘lmagan  modellar  tarkibida  aniq  bo‘lmagan  shaklda 
(koordinatalar  asosida)  va  topologik  modellarda  esa  -  aniq  bo‘lgan 
shaklda (atributlar asosida) mavjud bo‘lishi qayd qilinadi.  
Uchinchi  tip
  -  bu  «
intellektual
»  bog‘lanishlardan  tashkil  topadi. 
Ushbu tipdagi bog‘lanishlarni koordinatalar qiymatlari bo‘yicha hisoblab 
chiqish  mumkin  emas,  bu  bog‘lanish  tipi  maxsus  tavsiflash  va 
ma’lumotlarni  kiritish  semantikasi  asosida  xosil  qilinishi  mumkin. 
Masalan,  ikkita  chiziqning  o‘zaro  kesishish  holatini  hisoblab  chiqish 
mumkin,  biroq  agar,  ushbu  chiziqlar  avtomobil  yo‘llari  hisoblansa,  u 
holda  bu  yo‘llarning  ushbu  kesishish  nuqtasida  avtomobil  yo‘lining 
tugallanish  qismi  mavjudligi  haqida  fikr  blidirish  mumkin  emas.  O‘z 
navbatida,  qo‘shimcha  vazifalarni  hal  qilish  uchun,  foydalanuvchi 
tomonidan kiritiluvchi, bog‘lanishlar haqidagi ma’lumotlar talab qilinadi. 

---

 
99 
Bu  ko‘rinishdagi  bog‘lanishlarni  saqlash  faqat  topologik  modellar 
tarkibida amalga oshirilishi mumkin.