Kkkkkkkkk

 
 
 
2.2. ЯММ ҳисоблашнинг асосий шартлари. 
Биз биламизки ҳисобот йилида ишлаб чиқарилган барча товарлар ҳам 
сотилмайди, яъни, уларнинг айримлари заҳирани тўлдиради. Заҳираларни 
тўлдиришга кетган ҳар қандай товарлар ЯММ ни ҳисоблашда ҳисобга олиниши 
лозим. Чунки, ЯММ миқдори орқали у сотилган ёки сотилмаган бўлишидан 
қаътий назар жорий маҳсулот ҳисобланади. ЯММ тушунчаси маълум даражада 
изоҳ талаб қилади. 
Биринчидан, ЯММ йиллик ишлаб чиқаришнинг бозор қиймати орқали 
ўлчанади. У пулли кўрсаткич бўлиб ҳисобланади. Ҳақиқатдан ҳам ҳар хил 
йилларда ҳар хил турдаги ишлаб чиқарилган маҳсулотларни солиштириш учун 
уларнинг нисбий қийматини билишимиз лозим. Мисол. Турли йилларда ишлаб 
чиқарилган ҳар хил товарларни баҳо ёрдамида таққослаш. 
Йиллар 
Ишлаб чиқаришнинг 
йиллик ҳажми 
Бозор баҳоси 
1. 
2. 
3 апиельсин ва 2 олма. 
2 апельсин ва 3 олма. 
3 х 2 сўм + 2 х 3 сўм = 12 сўм. 
2 х 2 сўм + 3 х 3 сўм = 13 сўм. 

---

18 
Иккинчидан, ишлаб чиқариш ҳажмини тўғри ҳисоблаш учун жорий йилда 
ишлаб чиқарилган товар ва хизматлар ҳажми бир марта ҳисобга олиниш керак. 
Кўпгина маҳсулотлар бозорга боргунча бир нечта ишлаб чиқариш босқичини 
ўтайди. Шунинг учун ЯММда айрим маҳсулотларни икки ва ундан кўп марта 
ҳисобга олмаслик учун фақат пировард маҳсулотнинг бозор қийматини ҳисобга 
олади, оралиқ маҳсулотларни эса ҳисобга олмайди. 
Пировард маҳсулот
деб биз товар ва хизматларни охирги истеъмол учун 
сотиб олинадиган маҳсулотларга тушунамиз.
Оралиқ маҳсулотлар
эса сотиб олинган товар ва хизматларни янада қайта 
ишлаш учун сотиб олинган маҳсулотлардан иборатдир. ЯММ да оралиқ 
маҳсулотларнинг охирги сотиш қиймати ҳисобга олинади. Оралиқ қиймат эса 
ҳисобга олинмайди. Чунки, оралиқ қиймат ҳисобга олинганда айрим 
маҳсулотларда икки ёклама ҳисобга олиш бўлган бўлар эди. Миллий даромадни 
ҳисоблашда икки ёқлама ҳисоблашдан қочиш учун ишлаб чиқарилган 
маҳсулотларни ҳар томонлама ўрганиб чиқиш керак ва фақат ҳар бир фирмада 
яратилган қўшилган қийматни ҳисобга олиш зарур. қўшилган қиймат фирма 
ишлаб чиқариш ҳажмининг бозор баҳосини билдиради. 
Учинчидан ЯММга ноишлаб чиқариш ишларини қўшилмайди. Ноишлаб 
чиқариш ишлари икки хил турда бўлади: соф молиявий ишлар ва ушлаб 
турилган товарларни сотиш. 
Молиявий ишлар ўз навбатида учта асосий турга бўлинади; Давлат 
бюджетидан трансферт тўловлари, хусусий трансферт тўловлар ва қимматбаҳо 
қоғозларни сотиш. 
Масалан. Беш босқичли ишлаб чиқариш жараёнида қўшилган қиймат. 
Ишлаб чиқариш Маҳсулотларнинг 
қўшилган қиймат
босқичи
сотиш баҳоси. сўм. сўм. 
Фирма А. қўйчилик фермаси 0

---

19 
60 
60(=60-0) 
Фирма Б. Жун қайта ишлаш 
корхонаси 100
40(=100-60) 
Фирма В. Кастюм ишлаб чи- 
қариш фирмаси 125
25(=125-100) 
Фирма Г. Буюмларни улгуржи 
сотувчи корхона 
175
50(=175-125) 
Фирма Д. Буюмларни чакана 
сотувчи корхона 
250
75(=250-175) 
Сотувчининг умумий қиймати 710 
қўшилган қиймат. 250 
Давлат бюджетидан трансферт тўловларга ижтимоий суғўртага тўловлар, 
ишсизларга ва пенсионерларга нафақалар. Давлат трансферт тўловларининг 
асосий хусусияти шундаки нафақахўрлар нафақа эвазига давлатга хеч нарса 
бермайди.
Хусусий трансферт тўловларига - студентларга бериладиган ойлик 
стипендиялар ва бой қариндош - уруғларидан бериладиган бир марталик 
тўловлар. 
Қимматбаҳо қоғозларни сотиш, яъни акция ва облигацияларни сотиш ҳам 
ЯММ таркибига киритилмайди. 
Ушлаб турилган товарларни сотиш ЯММ таркибига киритилмайди, 
чунки, бундай товарларни сотиш жорий ишлаб чиқирашни билдирмайди, ёки 
товарларларда икки ёқлама ҳисобни билдиради. 
Тўртинчидан, ЯММ ни ҳисоблашда икки томонлама ёндашилади. 
Биринчидан, ЯММ ни ҳисоблашда, истеъмолчиларнинг янгитдан 

---

20 
яратилган якуний маҳсулотларни сотиб олишга кетган барча харажатлар 
миқдори бўйича аниқланади. Бу усул ЯММ ни харажатлар усули дейилади.
Иккинчидан, ЯММ ни ҳисоблашда эса товар ва хизматларни ишлаб 
чиқариш жараёнида яратилган даромадларнинг йиғиндиси миқдорида 
аниқланади. Бу усул ЯММ ни даромадлар ёрдамида аниқлаш усули дейилади.
ЯММни ҳисоблашнинг икки хил усули - ишлаб чиқариш ва даромадлар 
бўйича. 
Ишлаб чиқариш харажатлари 
Ишлаб чиқариш
бўйича 
даромадлари бўйича
1. Уй хўжалигининг истеъмол 
1. Даромадларни тўлаш
харажатлари.
билан боғлик бўлмаган 
2. Бизнесга инвестиция харажат-
харажат ва тўловлар.
лари ёки ялпи хусусий ички ин-
2. Иш хақи. 
вестиция. 
3. Рента тўловлари. 
3. Товар ва хизматлар бўйича давлат 
4. Процент. 
хариди. 
4. Соф экспорт.
5. Фойда.