Kkkkkkkkk

4.3. Истеъмол ва жамғаришга ўртача ва чегаравий мойиллик.
Макроиқтисодий таҳлил қилиш ва тартибга солишда истеъмол ва жамғарма функцияларини янада тўларок билиш учун истеъмол ва жамғармага ўртача мойиллик ва чегараланган жамғарма ва истеъмолга мойиллик тушунчаларини билишимиз лозим.
Ўртача миқдор ѐки истеъмолга ўртача мойиллик деганда ўз ихтиѐридаги даромаддан истеъмол харажатларининг улуши тушинилади. Яъни,
АРС = ( С / У ) х 100 % ѐки АРС = Истеъмол (С) / Даромад (У) ;
Ихтиѐрдаги даромаддан жамғариш улушини жамғаришга ўртача мойиллик деб аталади; яъни,
АРS = ( S / У ) х 100 % ѐки АРS = Жамғарма (S ) / Даромад ( У ) ;
Мисол учун даромад даражаси 410, 430 ва 530 миллион сўмларга ва истеъмол даражалари 405, 420 ва 495 миллион сўмларга тенг бўлса, истеъмолга ўртача мойилликни ҳисоблаймиз, яъни;
АРС = (405 / 410) х 100 % = 98, 78 ѐки 0,98;
АРС = (420 / 430) х 100 % = 97,67 ѐки 0,97;
АРС = (495 / 530) х 100 % = 93,39 ѐки 0,93 га тенг экан.
Демак, бу мисоллардан кўриниб турибдики даромадлар миқдори кўпайиб бориши билан истеъмол камайиб боради ва аксинча жамғарма кўпайиб боради. Солиқлар тўлангандан кейин қолган даромаднинг бир қисми истеъмол қилинади, иккинчи қисми эса жамғарилади, ѐки буни математик ҳолда ифодаласак;
АРС = АРS = 1.
Уй хўжалиги солиқларни тўлагандан кейин қолган барча даромадларни ҳар доим ҳам истеъмол килавермайди. Даромадлар маълум даражада кўпайиб ва камайиб туради.
Истеъмол қилинадиган даромаднинг усган (ѐки камайган) қисми (салмоғи) чегараланган истеъмолга мойиллик дейилади ва қуйидагича аниқланади;
МРС = Истеъмолдаги ўзгариш(+, - ) / Даромаддаги ўзгариш ( +, -) = С / У
; Яъни;
С = 420 - 495 = 15; У = 530 - 430 = 100;
У = 430 - 410 = 20; С = 495 - 420 = 75;
МРС1 = 15 / 20 = 0,75; МРС2 = 75 / 100 = 0,75;
Бу шуни билдирадики, даромадни 100 % га (ѐки бир бирликка) ўзгаришида истеъмол 75 % (ѐки 0,75) ўзгаради.
Даромадни усган (ѐки камайган) қисми (салмоғи) агарда жамғармага қуйилса, бундай даромад чегараланган жамғармага мойиллик дейилади ва қуйидагича аниқланади;
МРS = Жамғарманинг ўзгариши ( +, - ) / Даромаднинг ўзгариши ( +, - ) = S / У ; Яъни,
МРS1 = 5 / 20 = 0,25 ; МРS2 = 25 / 100 = 0,25 ;
Шундай қилиб чегараланган истеъмолга мойиллик 0,75 ни Ташкил этган бўлса, чегараланган жамғармага мойиллик эса қолган 0,25 ни Ташкил этади. Чегараланган истеъмолга мойиллик ва чегараланган жамғармага мойиллик биргаликда солиқларни тўлагандан кейинги даромадга тенгдир. Хулоса қилиб айтганда даромаднинг усган қисми истеъмолга ѐки жамғармага кетади. Агар даромаднинг усган қисми истеъмол қилинмаса у жамғармага қўйилган бўлади.