Kitob tumanining turizm imkoniyatlari

1. Qashqadaryo viloyatining turizm salohiyati: yutuqlar va istiqbol.
Mamlakatimizda turizm sohasini iqtisodiy, tashkiliy va huquqiy jihatdan jadal rivojlantirish, hududlarning turizm salohiyatidan yanada samarali foydalanish, turizm tarmog‘ini boshqarishni tubdan takomillashtirish borasida zarur chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Qashqadaryo zamini o‘zining boy tarixi, qadimiy osori-atiqalari, o‘tmish yodgorliklari, betakror tabiati bilan soha rivojida muhim o‘rin tutadi.
– Viloyatda bugungi kunda 1 ming 311 madaniy meros obyekti ro‘yxatga olingan bo‘lib, ularning 1 ming 41 tasi arxeologiya, 200 tasi arxitektura, 43 tasi haykal va 27 tasi diqqatga sazovor joylardir, – deydi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputati Akmaljon Umrzoqov. – Bu madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish bilan birga, ularda rekonstruksiya va ta’mirlash ishlari olib borish juda muhim. Ayniqsa, Kitob, Shahrisabz, Yakkabog‘, G‘uzor va Qarshi tumanlarida bu kabi milliy merosimiz namunalari ko‘p. Harakatlar strategiyasining o‘nga yaqin bandi turizmni rivojlantirishga bag‘ishlangani, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning joriy yil 12-iyul kuni Oliy Majlis palatalari, siyosiy partiyalar hamda O‘zbekiston Ekologik harakati vakillari bilan videoselektor yig‘ilishida so‘zlagan ma’ruzasida belgilangan ustuvor vazifalar zimmamizdagi mas’uliyatni yanada oshiradi. Masalan, xalqaro aeroportning yangi terminalini ishlab chiqish, turizm obyektlariga tashriflarni uyushtirishda turistlar va ekskursantlarning hayoti va sog‘lig‘ini muhofaza qilish, ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha ko‘plab loyihalarni amalga oshirish mumkin.
Tadbirda viloyatning boshqa tumanlarida ham sayyohlik yo‘nalishlarini ko‘paytirish, mavjud imkoniyatlardan unumli foydalangan holda, ekoturizmni yanada rivojlantirish, Muborak tumani cho‘llariga safar uyushtirish kabi bir qator loyihalar taqdim etildi. Turizmni rivojlantirishga qaratilgan dasturlar ijrosi tahlil qilinib, Qashqadaryoning ochilmagan turizm yo‘nalishlari va foydalanilmayotgan imkoniyatlar bo‘yicha ishlab chiqilgan taklif va tavsiyalar muhokama qilindi.
Viloyatdagi har bir tumanning turistik xaritasini tuzish, ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturini qabul qilish, turizmni rivojlantirish yo‘nalishida faoliyat yuritmoqchi bo‘lgan yosh tadbirkorlarga imtiyozli kredit mablag‘i ajratish, turistik firmalarga litsenziya berish tartibini soddalashtirish, agroturizm, etnografik turizmni rivojlantirish, mehmonxona va servis xizmati imkoniyatlarini kengaytirish, turistik marshrutlar hamda viloyat qo‘riqxonalarini jahon standartlari darajasida takomillashtirish yuzasidan vazifalar belgilab olindi.
Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida Vazirlar Mahkamasining “Qashqadaryo viloyatining turizm salohiyatidan samarali foydalanish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori loyihasi joylashtirildi.
Hujjatda qayd etilishicha, O‘zbekiston Respublikasi prezidenti tomonidan Qashqadaryo viloyatining Shahrisabz shahri festivallar shahri sifatida e'tirof etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi, Qashqadaryo viloyati hokimligi, Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi Shahrisabz shahrida yil davomida Amir Temur tavalludi kuni, “Ko‘pkari” milliy o‘yini, folklor guruhlar va hunarmandlar festivali kabi turli madaniy-ko‘ngilochar tadbirlarni aniq reja va tasdiqlangan taqvim asosida muntazam o‘tkazib borish orqali Shahrisabz shahrini festivallar shahriga aylantirish choralarini ko‘radi.
O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi mazkur madaniy-ko‘ngilochar tadbirlarni respublikaga tashrif buyuruvchi turistlar o‘rtasida keng targ‘ib etish hamda tadbirlar doirasida Shahrisabz shahriga turistlarni keng jalb etish yuzasidan tegishli chora-tadbirlarni amalga oshiradi.
Quyidagilar:
Qashqadaryo viloyatida yangi turizm yo‘nalishlarini tashkil etish yuzasidan chora-tadbirlar rejasi;
2019–2020 yillarda Qashqadaryo viloyatida turizm sohasini rivojlantirish bo‘yicha amalga oshiriladigan investitsiya loyihalarining manzilli ro‘yxati tasdiqlanishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi:
Chora-tadbirlar rejasida belgilangan vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli amalga oshirilishini muvofiqlashtirsin, shuningdek unda belgilangan turizm yo‘nalishlariga turistlarni jalb qilish bo‘yicha choralarni ko‘radi;
manfaatdor vazirlik va idoralar tomonidan Chora-tadbirlar rejasi bajarilishi ustidan doimiy monitoringni olib boradi;
monitoring natijalari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi prezidentining «2018-2019 yillarda turizm sohasini rivojlantirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 2017 yil 16 avgustdagi PQ-3217-son qarori bilan tashkil etilgan Turizmni rivojlantirish bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi kengashga Chora-tadbirlar rejasining amalga oshirilishi bo‘yicha ma'lumotlarni har chorak yakuni bo‘yicha keyingi oyning 5 sanasigacha kiritilishi ta'minlaydi.
Qashqadaryo viloyati hokimligi O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasi va Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi bilan birgalikda:
Qashqadaryo viloyatida turizm sohasini rivojlantirish bo‘yicha amalga oshiriladigan investitsiya loyihalarining tarmoq jadvallari tasdiqlanishini ta'minlaydi;
manfaatdor davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, tijorat banklari, loyiha tashabbuskorlari bilan birgalikda investitsiya loyihalarining o‘z muddatida va sifatli amalga oshirilishini ta'minlaydi;
muammoli masalalarni har oyda joyiga chiqqan holda o‘rganib borish, ularni tezkorlik bilan hal etish bo‘yicha amaliy choralar ko‘radi.
O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi:
Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi va Qashqadaryo viloyat hokimligi bilan birgalikda viloyatning turizm marshrutlariga kiritilgan maskanlarda ekskursovod, gid va yo‘riqchi-kuzatuvchi tayyorlash bo‘yicha har chorakda kamida bir marta o‘quv kurslarini tashkil etadi;
Chora-tadbirlar rejasida belgilangan turizm yo‘nalishlaridagi qishloqlar va turizm obektlariga borishni ko‘rsatuvchi maxsus turizm xaritalarini ishlab chiqadi hamda barcha joylashtirish vositalariga va savdo nuqtalariga ularni bepul tarqatish uchun taqdim qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi “Hisor” davlat qo‘riqxonasining muhofaza etiladigan hududlarini tashkil etish va ekologik turizmni amalga oshirish uchun rekreatsiya zonalari aniqlash va chegaralarini aniq belgilashni ta'minlaydi.
Mamlakatimizda turizm industriyasini yanada rivojlantirish, xizmat ko‘rsatish sifati va samaradorligini oshirish, yurtimizga kelayotgan xorijlik sayyohlar oqimini ko‘paytirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining “Turizm to‘g‘risida”gi qonuni, Prezidentimizning 2016-yil 2-dekabrdagi "O‘zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi farmoni bu borada muhim dasturilamal bo‘lmoqda.
Mazkur hujjatlar ijrosiga Qashqadaryo viloyatida ham alohida e’tibor qaratilib, hududda turizmni yanada rivojlantirishning yaxlit konsepsiyasini ishlab chiqish, hududlarda yangi turizm mahsulotlari yaratish va uni jahon bozorida targ‘ib qilish borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Soha rivojida xalqaro tajribadan keng foydalanish, hududlarda yangi turizm yo‘nalishlari tashkil etish va ularni pasportlashtirish, ichki va tashqi turizm bo‘yicha milliy va hududiy dasturlar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
– Viloyatimizda turizmni rivojlantirish uchun yuksak salohiyat mavjud, – deydi O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi Qashqadaryo viloyati vakolatli vakili Otabek Olimjonov. – Boy madaniy merosga ega hududda muqaddas qadamjolar, qadimiy obidalar va ekoturizmni rivojlantirish uchun qulay manzillar ko‘p. Viloyatda hududiy turistik mahsulotlarni xorij bozoriga chiqarish, tabiiy va tarixiy-madaniy manzillar bo‘yicha yangi sayyohlik yo‘nalishlari ishlab chiqish, turistik xizmatlar sifatini yanada yaxshilash doimiy e’tiborda.
Shahrisabz shahrining tarixiy markazida barpo etilgan zamonaviy uy-joylar hunarmandlar va tadbirkorlarga uzoq muddatli imtiyozli kredit asosida berilmoqda. Ikki qavatli bunday uy-joylarning birinchi qavatida hunarmandlik mahsulotlari sotiladigan savdo majmualari, ikkinchi qavatida uy-mehmonxonalari tashkil etilayotir.
Turizmni yanada rivojlantirish uchun ko‘plab istiqbolli loyihalarni amalga oshirish rejalashtirilgan. "Shahrisabz vino-aroq” aksiyadorlik jamiyati bilan hamkorlikda Kitob tumani tokzorlarida oliy navli uzum mahsuloti bo‘lgan vino degustatsiyasini tashkil qilish orqali agroturizmni rivojlantirish, ekstremal turizm sohasida Muborak tumanidagi cho‘llarda kvadrotsikllarda safar uyushtirish, tarixiy-madaniy turizm bo‘yicha Shahrisabz shahri markazida “Zafarli yurish” va “Shoh bazmi” teatrlashtirilgan tomoshalarini muntazam tashkil etish, uloq-ko‘pkari musobaqalarini Kitob tumanining Qaynar qishlog‘ida yil davomida muntazam o‘tkazish loyihalari shular jumlasidandir. 2017-yilning avgust oyida o‘tkazilishi rejalashtirilgan "Hunarmandlar festivali” ham viloyatda turizmni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Ekoturizmni rivojlantirishda Shahrisabz tumanida qurilayotgan “Village Eco Park” majmuasi muhim ahamiyatga ega. Mazkur loyiha mehmonxona, restoran, kafe, sport maydonchalari va attraksionlarni o‘z ichiga oladi. Majmua 2018-yilda foydalanishga topshiriladi.
Viloyatda turistik resurslardan samarali foydalanish, ko‘rsatilayotgan xizmat turlarini ko‘paytirish va sifatini zamon talablariga moslashtirish borasida tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Davlatimiz tomonidan yaratilgan imkoniyat va imtiyozlar tufayli Qashqadaryoda 30 mehmonxona faoliyat ko‘rsatmoqda. Yildan-yilga ularning moddiy-texnik bazasi mustahkamlanib, zamon talablari darajasida yuqori sifatli xizmat ko‘rsatish imkoniyati kengaymoqda.
Qashqadaryo viloyati turizm sohasini 2017-2018-yillarda kompleks rivojlantirish dasturi asosida 2018-yilda viloyatdagi mehmonxonalar sonini 45 taga yetkazish rejalashtirilgan. Jumladan, Qarshi shahrida 8 yangi zamonaviy mehmonxona, Shahrisabz shahrida 5 uy-mehmonxonasi va 2 yangi zamonaviy mehmonxona faoliyat boshlaydi.
Bularning barchasi viloyatga keluvchi sayyohlar sonining ortishi, eng muhimi, aholi bandligini ta’minlash va kelajakda Qashqadaryo viloyatini sayyohlar, tarixchi olimlar va ziyoratchilar ko‘p keladigan sevimli maskanga aylantirishga xizmat qiladi.
Tadbirdan ko‘zlangan asosiy maqsad – jurnalistlar e’tiborini Qashqadaryo viloyatining turizmni rivojlantirish bo‘yicha noyob hududiga qaratish va mumkin bo‘lgan sayyohlik yo‘nalishlari, turli mavzudagi festivallarni taqdim etishdan iborat.
Shahrisabz haqli ravishda bog‘-shahar sanaladi. U oʻzining betakror meʼmoriy yodgorliklari bilan butun dunyoga mashhur boʻlib, ularning aksariyati Temur va Temuriylar davrida qurilgan. Oqsaroy nomli mahobatli oq saroy, ulkan zangori gumbazli Ko‘k-g‘umbaz masjidi, Dorut-Tillavot, Dorus-Saodat monumental majmualari va Shahrisabzning boshqa diqqatga sazovor joylari Amir Temur tug‘ilgan maskanini ikkinchi poytaxtga aylantiradi. hashamatida Samarqanddan qolishmaydi.
Xabaringiz bor, 2018-yil 14-dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev viloyat va tumanlar hokimlari, sektorlar rahbarlari ishtirokida o‘tkazilgan yig‘ilishda Shahrisabz bayramlar shahriga aylantirilishini ma’lum qilgan edi. Rejada turizmning tadbirli va madaniy-ma’rifiy turlari bilan bir qatorda qo‘shimcha turlarini rivojlantirish ham hisobga olinib, Shahrisabz, Yakkabog‘, Kitob va Qamashin tumanlarida turizm infratuzilmasi obyektlari yaratiladi.
Tashkilotchilarning ta’kidlashicha, Shahrisabz shahri yil davomida turli madaniy-ko‘ngilochar tadbirlar, anjumanlar o‘tkazish orqali “Festivallar shahri”ga aylanadi. Bularning barchasi O‘zbekistonga, xususan, Qashqadaryo viloyatiga sayyohlar oqimini sezilarli darajada oshirish, shuningdek, sayyohlarning mintaqada qolish kunlarining o‘rtacha sonini oshirish imkonini beradi. Bularning barchasi, tashkilotchilar taʼkidlaganidek, Oʻzbekistonga, xususan, Qashqadaryo viloyatiga sayyohlar oqimini sezilarli darajada oshirish, shuningdek, sayyohlarning mintaqada qolish kunlarining oʻrtacha sonini oshirish imkonini beradi.
Bugungi kunda viloyatda 1321 ta madaniy-tarixiy meros obyekti, 50 ta joylashtirish obyekti (2682 oʻrin), 100 dan ortiq milliy va yevropa taomlari taʼminlangan restoran va milliy uslubdagi choyxonalar, 15 ta turoperator faoliyat koʻrsatmoqda. Shu bilan birga, sayyohlarga 12 ta turistik toifadagi avtomashina va 43 ta gid-tarjimon xizmat ko‘rsatmoqda.
2018 yilning yanvar-noyabr oylari davomida viloyatga 1,4 million sayyoh tashrif buyurgan bo‘lsa, shundan 62,7 ming nafari xorijlik sayyohlardir. Chet ellik sayyohlar soni 3 baravar oshdi.
Tashkilotchilar 2019-yilda folklor jamoalari festivali, Amir Temur tavalludi, xalq o‘yinlari tanlovi, ko‘pkari, Hisor tog‘lari ekofestivali, xalqaro kurash turniri, “Amir Temur tavalludi” festivali kabi 10 dan ortiq festival o‘tkazishni rejalashtirgan. hunarmandchilik va boshqalar.
Shuningdek, 2019-2020-yillarda Qashqadaryo viloyatining turizm salohiyati va infratuzilmasini yanada rivojlantirishga qaratilgan 299,3 milliard so‘mlik (xo‘jalik mablag‘lari 206,6 milliard so‘m, bank krediti – 92,7 milliard so‘m) 72 ta loyihani amalga oshirish rejalashtirilgan. 944 ta yangi ish o‘rni yaratish rejalashtirilgan. Misol uchun:
- mehmonxonalar faoliyatini tashkil etish uchun 148,5 mlrd.so‘m, uy-joy qurilishini rivojlantirishga 15 ta loyiha, 40 ta mehmon uyi, kottej va dam olish uylari qurishga 1,8 mlrd.so‘m, dam olish maskanlarini tashkil etish loyihalariga 72,0 mlrd so‘m yo‘naltiriladi;
- transport infratuzilmasini rivojlantirishga 3,0 mlrd.so‘m jalb etish hisobiga 7 turdagi turistik avtotransport vositalarini xarid qilish amalga oshiriladi;
- jami 22,0 mlrd.so‘mlik motellar, avtoturargohlar, savdo ob’ektlari qurish va yo‘l bo‘yi infratuzilmasini qurish bo‘yicha loyihalar yaratildi va amalga oshirildi.
Ekskursiya doirasida Qashqadaryo viloyatining yangi turistik yo‘nalishlari va sayyohlik salohiyati, “Shaxrisabz-festivallar shahri” konsepsiyasi, “Festivallar shahri”, “Xalqaro milliy liboslar festivali”, “Ko‘pkari” videofilmlari namoyish etildi. o'tkazildi.
Taxminlarga ko‘ra, vaqt o‘tishi bilan mutasaddilarning barcha sa’y-harakatlari, yorqin, rang-barang festivallar Qashqadaryoga yanada ko‘proq sayyohlarni jalb qilish bilan birga, butun O‘zbekistonning turistik jozibadorligini oshirishga xizmat qiladi.
Info-tur ishtirokchilari taklif etilayotgan turistik marshrutlar elementlarini sinovdan o‘tkazdi va yagona turistik mahsulotni yaratish imkoniyatlari, uning afzalliklari, cheklovlari va muammolarini muhokama qildi.
Maftunkor Qashqadaryo. Kitob dovoni, Omonqutan trakti va Suvtushar sharsharasi 3270O'zbekiston qiziqarli madaniyati va turli iqlim sharoitiga ega o'ziga xos mamlakat. Markaziy Osiyoning o‘rtasida cho‘l, ko‘l va tog‘larni ko‘rish mumkin. Samarqanddan Buxoroga qatnaydigan yo‘l Respublikaning eng go‘zal joylaridan biri – Kitob dovoni orqali o‘tadi. Bu joydan o'tib, Zarafshon tog'larining ajoyib go'zalligidan bahramand bo'lish uchun to'xtashni unutmang.
Kitob dovoni har doim eng qisqa yo'l bo'lgan. U boʻylab Buyuk Ipak yoʻlining savdo karvonlari oʻtgan, Makedoniyalik Iskandar qoʻshini kesib oʻtgan, undan moʻgʻullar, arablar va forslar foydalangan. Amir Temur qabuliga ketayotganda dovondan eng mashhur sayohatchilar o'tgan, ular orasida ispaniyalik Ruy Gonsales De Klavixo ham bor edi. Qizig‘i shundaki, Kitob dovoni boshqa tutash Taxtakaracha dovonidan farqli ravishda topografik xaritalarda belgilanmagan. Dovonning eng baland nuqtasi dengiz sathidan 1600 metr balandlikda joylashgan.Kitob dovoni Omonqutan traktining bir qismidir. Qadimgi Kesh (Shahrisabz)ning ulug'vor tog'lari va maftunkor vodiylarini ko'rish mumkin bo'lgan ajoyib go'zallik yo'li bo'lib, o'simlik va hayvonot dunyosiga boy. Ba'zi o'simliklar Qizil kitobga kiritilgan. Betakror tabiiy landshaftni asrab-avaylash maqsadida bu yerda noyob daraxt, qarag‘ay va butalar ekildi. Trakt hududi noodatiy g'orlar, g'alati shakldagi toshlar va suv resurslariga boy. Bahorda vodiy ayniqsa go‘zal, tog‘ yonbag‘irlarining gullab-yashnagan yashil ranglari kishini hayratga soladi.Dovondan o‘tib, Qashqadaryoning eng yirik shaharlaridan biri – Kitob shahrida o‘zingizni ko‘rasiz. Shahardan uncha uzoq boʻlmagan joyda Qashqadaryoning barcha hududlari kabi moʻjizalarga toʻla qadimiy Shahrisabz shahri joylashgan. Shahrisabz orqasida tog‘lar sari ko‘tarilib, zamonaviy dunyoda o‘zining an’anaviy qiyofasini saqlab qolishga muvaffaq bo‘lgan bir qancha noyob tog‘ qishloqlari bor. U yerda, tog‘li Miraki qishlog‘idan uncha uzoq bo‘lmagan joyda Oqsuv daryosida qurilgan Hissarak suv ombori joylashgan. U tog'lar orasidagi chuqur chuqurlikda yashiringanga o'xshaydi. Eng katta tabiiy mo''jiza suv ombori orqasida kutmoqda. Suvtushar qishlog‘i yaqinida shu nomdagi sharsharani ko‘rish mumkin. Hisor qoʻriqxonasida joylashgan boʻlib, dengiz sathidan 2100 metr balandlikda daryoga quyiladi. Bu go'zallikdan ko'zingizni uzish deyarli mumkin emas! Yomg'irli ko'pikka aylangan shovqinli suv oqimi yozda ayniqsa ta'sirli ko'rinadi. Ammo qishda ham sharshara go'zal emas, chunki u deyarli muzlamaydi va bu yumshoq qor bilan qoplangan qorli tog'lar fonida. Bu hayratlanarli Qashqadaryoning barcha sanab o'tilgan mo''jizalari emas. Mintaqa butun Markaziy Osiyodagi eng sirli va go‘zal joylardan biridir.
Кашкадарьинский регион один из самых экологически чистых, располагается в бассейне реки Кашкадарьи. Топоним Кашкадарья имеет несколько значений: «река, теряющаяся в песках» и «прозрачная, чистая река».
Административный центр региона город Карши, который в 2006 году отметил свое 2700-летие.
Pomir-Oloy tog'lari yonbag'irlarida kontinental (ba'zan subtropik) iqlimi bo'lganligi sababli mintaqaning havosi eng toza, tabiat landshafti o'zining o'simlik va hayvonot dunyosi bilan maftun etadi. Viloyat hududida bir qancha mashhur qo'riqxonalar - Kitob, Hisor va Qizil-Say qo'riqxonalari mavjud.
Aynan shu tog‘ etaklarida tabiatning rang-barang javohirlari – anor, behi, shaftoli, nok, olcha, limon yetishtiriladi. Sabzavotlarning katta ko'pligi, bir nechta yong'oq turlari: pista, yeryong'oq, yong'oq. Keng yaylovlar chorva mollarini boqish imkonini beradi. Va bularning barchasi iliq quyosh ostida, keng dalalar va qadimiy qabristonlar orasida.
Ajoyib ekologiya va go'zal tabiatdan tashqari, mintaqa qadimiy shaharlar va me'moriy yodgorliklarga boy. Buyuk sarkarda Amir Temur tug‘ilgan joy – Qashqadaryo viloyatining Shahrisabz shahri YuNESKOning Jahon madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan.
O'zbekiston o'ziga xos mamlakat, qiziqarli madaniyati va turli iqlim sharoitlari bilan ajralib turadi. Markaziy Osiyoning o‘rtasida cho‘l, ko‘l va tog‘larni ko‘rish mumkin. Samarqanddan Buxoroga qatnaydigan yo‘l Respublikaning eng go‘zal joylaridan biri – Kitob dovoni orqali o‘tadi. Bu joydan o'tib, Zarafshon tog'larining ajoyib go'zalligidan bahramand bo'lish uchun to'xtashni unutmang.
Kitob dovoni har doim eng qisqa yo'l bo'lgan. U boʻylab Buyuk Ipak yoʻlining savdo karvonlari oʻtgan, Makedoniyalik Iskandar qoʻshini kesib oʻtgan, undan moʻgʻullar, arablar va forslar foydalangan. Amir Temur qabuliga ketayotganda dovondan eng mashhur sayohatchilar o'tgan, ular orasida ispaniyalik Ruy Gonsales De Klavixo ham bor edi. Qizig‘i shundaki, Kitob dovoni boshqa tutash Taxtakaracha dovonidan farqli ravishda topografik xaritalarda belgilanmagan. Dovonning eng baland nuqtasi dengiz sathidan 1600 metr balandlikda joylashgan.
Kitob dovoni Omonqutan traktining bir qismidir. Qadimgi Kesh (Shahrisabz)ning ulug'vor tog'lari va maftunkor vodiylarini ko'rish mumkin bo'lgan ajoyib go'zallik yo'li bo'lib, o'simlik va hayvonot dunyosiga boy. Ba'zi o'simliklar Qizil kitobga kiritilgan. Betakror tabiiy landshaftni asrab-avaylash maqsadida bu yerda noyob daraxt, qarag‘ay va butalar ekildi. Trakt hududi noodatiy g'orlar, g'alati shakldagi toshlar va suv resurslariga boy. Bahorda vodiy ayniqsa go‘zal, tog‘ yonbag‘irlarining gullab-yashnagan yashil ranglari kishini hayratga soladi.Dovondan o‘tib, Qashqadaryoning eng yirik shaharlaridan biri – Kitob shahrida o‘zingizni ko‘rasiz. Shahardan uncha uzoq boʻlmagan joyda Qashqadaryoning barcha hududlari kabi moʻjizalarga toʻla qadimiy Shahrisabz shahri joylashgan. Shahrisabz orqasida tog‘lar sari ko‘tarilib, zamonaviy dunyoda o‘zining an’anaviy qiyofasini saqlab qolishga muvaffaq bo‘lgan bir qancha noyob tog‘ qishloqlari bor. U yerda, tog‘li Miraki qishlog‘idan uncha uzoq bo‘lmagan joyda Oqsuv daryosida qurilgan Hissarak suv ombori joylashgan. U tog'lar orasidagi chuqur chuqurlikda yashiringanga o'xshaydi.
Eng katta tabiiy mo''jiza suv ombori orqasida kutmoqda. Suvtushar qishlog‘i yaqinida shu nomdagi sharsharani ko‘rish mumkin. Hisor qoʻriqxonasida joylashgan boʻlib, dengiz sathidan 2100 metr balandlikda daryoga quyiladi. Bu go'zallikdan ko'zingizni uzish deyarli mumkin emas! Yomg'irli ko'pikka aylangan shovqinli suv oqimi yozda ayniqsa ta'sirli ko'rinadi. Ammo qishda ham sharshara go'zal emas, chunki u deyarli muzlamaydi va bu yumshoq qor bilan qoplangan qorli tog'lar fonida. Bu hayratlanarli Qashqadaryoning barcha sanab o'tilgan mo''jizalari emas. Mintaqa butun Markaziy Osiyodagi eng sirli va go‘zal joylardan biridir.
Ekoturizmni rivojlantirishda Shahrisabz tumanida qurilayotgan “Village Eco Park” majmuasi muhim ahamiyatga ega. Mazkur loyiha mehmonxona, restoran, kafe, sport maydonchalari va attraksionlarni o‘z ichiga oladi. Majmua 2018-yilda foydalanishga topshiriladi.
Viloyatda turistik resurslardan samarali foydalanish, ko‘rsatilayotgan xizmat turlarini ko‘paytirish va sifatini zamon talablariga moslashtirish borasida tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Davlatimiz tomonidan yaratilgan imkoniyat va imtiyozlar tufayli Qashqadaryoda 30 mehmonxona faoliyat ko‘rsatmoqda. Yildan-yilga ularning moddiy-texnik bazasi mustahkamlanib, zamon talablari darajasida yuqori sifatli xizmat ko‘rsatish imkoniyati kengaymoqda.
Qashqadaryo viloyati turizm sohasini 2017-2018-yillarda kompleks rivojlantirish dasturi asosida 2018-yilda viloyatdagi mehmonxonalar sonini 45 taga yetkazish rejalashtirilgan. Jumladan, Qarshi shahrida 8 yangi zamonaviy mehmonxona, Shahrisabz shahrida 5 uy-mehmonxonasi va 2 yangi zamonaviy mehmonxona faoliyat boshlaydi.

Bularning barchasi viloyatga keluvchi sayyohlar sonining ortishi, eng muhimi, aholi bandligini ta’minlash va kelajakda Qashqadaryo viloyatini sayyohlar, tarixchi olimlar va ziyoratchilar ko‘p keladigan sevimli maskanga aylantirishga xizmat qiladi.

Qashqadaryo viloyati (maydoni 28,6 ming kv.km) subtropik mintaqaning shimoliy qismida, O‘zbekistonning janubida, O‘rta Osiyo tabiiy geografik o‘lkasining markazidan janubroqda 370 58 bilan 390 32 sh.k. va 640 23 bilan 670 42 sh.u. orasida joylashgan.
O’zbekiston mustaqil davlat bo’lib, jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishi respublikada ta‘lim, avvalo o’rta umumiy ta‘lim maktabini tubdan qayta qurishni, yoshlarga ta‘lim va tarbiya berishni milliylashtirishni kun tartibiga qo’ydi. Shu sababli O’zbekiston xalqlarining, birinchi galda respublikaga nom bergan o’zbek xalqining, minglab yillar davomida sayqal topgan, keyingi yuz yilda deyarli unitilayozgan g’oyat muhim an‘analarini yoshlar ongiga singdirish vazifasi ta‘lim va tarbiyaning tub mo hiyatini tashkil etadi. Xalqning tarixi, tili, adabiyoti, madaniyati, urf-odatlari, muomilasi shu xalqni o’rab turgan tabiiy muhitga bog’liq ravishda shakllanishi aniq. Respublika xududi iqliminingkeskin kontinental bo’lishi xalqimizni sug’orma dehqonchilik va yaylov chorvachiligi ustasi sifatida ma‘lum va mashhur bo’lishiga olib kelgan.
Ajdodlarimizning yerga, suvga, o’simliklarga va shunga o’xshash tabiat manbalariga bo’lgan munosabatidagi ijobiy xususiyatlarning deyarli unutilishi tufayli bugungi kunda tabiatga loqaydlik, bepisandlik kayfiyatini shakllanishiga olib keldi, tabiatda noxush jarayonlar va hodisalar sodir bo’la boshladi. Inson hayoti va mehnat faoliyatining moddiy va ma‘naviy asosi bo’lgan tabiatning imkoniyatlarini hisobga ola bilmasligimiz tufayli moddiy va ma‘naviy qashshoqlasha boshladik, boshqalarning doniga, go’shtiga, shakariga , yog’ochiga va boshqa shunga o’xshash qator mahsulotlarga ko’z tikish kayfiyati pado bo’la boshladi. Holbuki, bular o’zimizda qadimdan yetishtirib kelinganini, tabiatimiz saxiylik bilan o’zimizni ta‘minlab kelganligini sal bo’lmasa unita yozdik. Shu sababli bugungi kunda yer-suv, iqlim va umuman tabiiy muhit moddiy va ma‘naviy boyliklar manbai bo’lishi uchun doimo g’amxo’rlikka, mehrga, parvarishga muhtoj ekanligini, har bir odam tushinib yetmog’i lozim. Tabiat oldidagi bunday ma‘suliyat tabiatni chuqur o’rganish, uning qonunlarini bilish orqali amalga oshiriladi. Har bir inson, ayniqsa voyaga yetayotgan avlo, o’zi yashaydigan xududning tuproqlari, iqlimi, havosi, suvlari, o’simlik va hayvonot olamini yaxshi bilishi, ularning xususiyatlari va imkoniyatlarini his etmog’i zarur. Qolaversa o’z o’lkamizda nimalar yetishtiriladi-yu, qaysilari boshqa joylardan keltirilishidagi iqtisodiy aloqalar va munosabatlarni anglash yurtsevarlik, millatparvarlik, baynalminallik g’oyalarini shakllantiribgina qolmay, ona tabiatga mehr ko’zi bilan qarashga ham o’rgatadi. Respublikamiz, viloyatimiz, shaharimiz, tumanimizning tabiiy va iqtisodiy geografiyasini chuqurroq bilish zarurati yuqoridagi vazifalardan kelib chiqadi. Shu nuqtai nazardan har bir viloyatning muayyan tabiiy va iqtisodiy geografik ta‘rifi jamlangan adabiyoti bo’lishi hozirgi kun talabi. Hozir maktab dasturida o’z viloyati geografiyasini o’rganishga 10-12 soatlik vaqt ajratish ko’zda tutilgan. Tabiiy, xududiy va iqtisodiy ko’rsatkichlari jihatidan o’rtacha va o’rtachadan sal kichikroq davlatlarga teng keladigan Qashqadaryo viloyati geografiyasini o’rganish uchun bu juda kamlik qiladi. Buning ustiga viloyat haqidagi tabiiy va iqtisodiy ma‘lumotlar geografiya kursining har bir mavzuida o’lkashunoslik materiallari sifatida qo’l keladi. Umum ta‘lim maktablarining geografiya muallimlari, o’quvchilar va talabalarning shu mazmundagi o’quv qo’llanmasiga bo’lgan ehtiyojni hisobga olib Qarshi Davlat dorulfununini geografiya va geoekologiya kafedrasi jamoasi “Qashqadaryo viloyati geografiyasi” qo’llanmasini yozdilar. Birinchi marta tuzilgan mazkur qo’llanmada viloyat tabiati va iqtisodiyotining to’liq majmuali ta‘rifi boshqa ixtisosdagi o’qituvchilar, maktab rahbarlari, maktabdan tashqari muassasalarning xodimlari, o’lkashunoslar, sayyohlar kabi madaniy-ma‘rifiy sohada ishlovchilar va umuman Qashqadaryo viloyati geografiyasi bilan qiziquvchilar uchun foydali bo’ladi deb o’ylaymiz.
Viloyat 1943 yil 20 yanvarda tashkil qilingan. Uning tarkibiga hozirgi vaqtda 13 qishloq tumanlari (Mirishkor, Dehqonobod, Kasbi, Kitob, Koson, Muborak, Nishon, Chiroqchi, Shahrisabz, Yakkabog’, Qamashi, Qarshi va G’uzor) kiradi. Maydoni 28,6 ming km² bo’lib, u iqtisodiy rayon xududining 58,7, O’zbekiston Respublikasining 6,4 % ga barobar.
Aholisi 2018 yil ma‘lumotlariga ko’ra 2895,0 ming kishi. Viloyatda mamlakat aholisining 9,0 %ga yaqini, iqtisodiy rayonning esa 55,5 % yashaydi. Ma‘muriy markazi Qarshi shahri (250,4). (Qarshi h-221,5).
Qashqadaryo viloyati respublika mehnat taqismotida eng avvalo neft va tabiiy gaz qazib olish, gaz-kimyo, yengil sanoat tarmoqlari hamda paxta, g’alla va chorva mahsulotlari yetishtirish bilan ajralib turadi. Uning zimmasiga O’zbekistonning 6,4 % yalpi ichki mahsuloti, 8,3% sanoat va 7,2% qishloq xo’jalik mahsulotlari to’g’ri keladi. To’g’ri, bu raqamlar unga yuqori emas, biroq viloyat o’z iqtisodiy qudratini yanada oshirish uchun katta imkoniyalarga ega. Bundan unga ajratilayotgan investitsiya hajmi ham dalolat beradi.
Qashqadaryo viloyati mustaqil O’zbekiston Respublikasi tarkibiagi Qoraqalpog’iston Respublikasi va 12 ta viloyatining biridir.
Qashqadaryo viloyati 1920 yilning sentyabr oyiga qadar Buxoro amirligi tarkibida bo’lgan. 1920 yilda Buxoro Respublikasi tashkil topgach, Qashqadaryo alohida viloyat sifatida uning tarkibiga kiritiladi. 1924 yilda markazi Qarshi shahri bo’lgan alohida viloyati maqomiga ega bo’ldi. Ammo 1927 yilda Qashqadaryo okrug sifatida yana Buxoro viloyati tashkil etilgachuning tarkibiga kiritildi va 1943 yilda alohida viloyat sifatida tiklandi.
Ma‘muriy-xududiy bo’linishidagi mavjud tabiiy iqlim va mehnat resurslarini hisobga olmaslik oqibatidagi xatolar natijasida 1960 yil 25 yanvarda Qashqadaryo o’z xududidan kichik Surxandaryo viloyatiga birlashtirildi. Sug’orma dehqonchilikka yaroqli katta yer fondiga ega bo’lishi, yer osti boyliklari va juda katta mehnat resurslari kabi imkoniyatlar viloyatni qayta tiklashni kun tartibiga qo’ydi. O’zbekiston hukumati buni hisobga olib, 1964 yil 7 fevralda Qashqadaryo viloyatini avvalgi chegaralarida qayta tashkil etdi.
Qashqadaryo viloyati O’zbekistonning janubida, shu nomli daryo havzasida joylashgan bo’lib, O’rta Osiyo deb yuritiluvchi yirik tabiiy geografik o’lkaning markazidan sal janubroqda 37 gr 58 bilan 39 gr 32 sh.k. va 64 gr 23 bilan 67 gr 42 shular orasidagi xududni ishg’ol etadi.
U shimoli-g’arbda Buxoro, shimolda Samarqand va qisqaroq masofada Navoiy viloyatlari, janub va janubi-sharqda Surxondaryo viloyati bilan chegaradosh. Geosiyosiy mavqei, shuningdek, g’arb va janubi-g’arbda Turkmaniston, sharqda Tojikiston Respublikasi bilan ham tavsiflanadi.
Viloyat Qashqdaaryo havzasida va Pomir Oloy tog’larining g’arbiy chekkasida joylashgan. Xududining ko’pchilik qismi tekislik, shimoli-sharqida Kitob-SHahrisabz tekisligi, Qashqadaryoning g’arbida G’uzor tekisligi, shimoli-g’arbda Qarshi cho’li, janubda Nishon cho’li va janubi-g’arbda Sandiqli qum cho’lidan iborat.
Tekislik shimoli-sharqqa tomon ko’tarma borib, tog’lar orasidagi Kitob-SHahrisabz botig’ini hosil qiladi. Shimoli-sharq va janubi-sharqdan cho’llarni Zarafshon (Qoratepa, Chaqilkalon tog’lari)va Hisor tizmalarining tarmoqlari (Osmontarosh, Shertog’, Yakkabog’, Eshakmaydon, Ko’kbuloq, Chaqchar, Qorasirt, Dehqonobod tog’lari o’rab turadi).
Viloyatning shimoli-sharqida Kitob-Qamashi tekisligi joylashgan, shimolda Zarafshon va janubi-sharqda Hisor tizmalarining adirlari o’rab turadi. Viloyatning tog’liq va tog’ oldi rayonlarida turli xil foydali qazilmalar topilgan.
Qashqadaryo viloyati mustaqil O’zbekiston Respublikasi tarkibidagi Qoraqalpog’iston Respublikasi va 12 ta viloyatning biridir.
Hozirgi Qashqadaryo viloyati xududida bir necha bekliklar bo’lib, ular 1920 yil sentyabr oyiga qadar Buxoro amirligi tarkibida edi. Buxoro respublikasi tuzilgach, hozirgi Qashqadaryo xududi alohida viloyat maqomida shu respublika tarkibiga kirdi. 1924 yil 12 iyulda “O’rta Osiyo respublikalarida milliy chegaralanish to’g’risida” gi qaroriga asosan shu yilning birinchi noyabrida O’zbekiston tarkibida markazi Qarshi shahri bo’lgan Qashqadaryo viloyati tashkil topdi. 1927 yilda Qashqadaryo viloyati okrug sifatida Buxoro viloyati tarkibiga kirdi. 1943 yil 22 yanvarda alohida viloyat sifatida tiklandi. Ma‘muriy xududiy bo’linishdagi mavjud tabiiy iqlim va mehnat resurslarini hisobga olmaslik oqibatidagi xatolar natijasida 1960 yil 25 yanvarda Qashqadaryo o’z xududidan kichik Surxandaryo viloyatiga birlashtirildi. Sug’orma dehqonchilikka yaroqli katta yer fondiga ega bo’lishi, yer osti boyliklari va juda katta mehnat resurslari kabi imkoniyatlar viloyatni qayta tiklashni kun tartibiga qo’ydi. O’zbekiston hukumati buni hisobga olib, 1964 yil 7 fevralda Qashqadaryo viloyatini avvalgi chegaralarida qayta tashkil etdi. Viloyat markazi-Qarshi. Viloyatda 12 ta shahar, 108 ta qishloq kengashi va 1300 ga yaqin qishloq bor. Aholisi 2895,5 ming kishi.
Qashqadaryo viloyati O’zbekistonning janubida shu nomli daryo havzasida joylashgan bo’lib, O’rta Osiyo deb yuritiluvchi yirik tabiiy geografik o’lkaning markazidan sal janubroqda 37 gr.58’ bilan 39 gr. 32’ sh.k. va 64 gr.23’ bilan 67 gr. 42’ sh.u.lar orasidagi xududni ishg’ol etadi.
Geografik o’rni jihatidan Qashqadaryo viloyati xududi Turkmaniston Respublikasining Atrek-Sumbar vodiysi, Ozarbayjonning Lenkoran pasttekisligi, Armaniston Respublikasi hamda Turkiya, Gretsiya, Italiya va Ispaniyaning o’rta mintaqasi, Amerika Qo’shma shtatlari va Yaponiyaning o’rta qismlari bilan bir xil geografik kenglikda yotadi. Viloyat xududi butun O’zbekiston kabi to’rtinchi soat mintaqasida joylashgan bo’lib, Tokiodan 5, Pekindan 4, Olma-otadan 1 soat keyin, Moskva va Anqaradan 2, Berlin, Parij va Madriddan 3, Londondan 4, Nyu-York, Vashington va Ottavadan 8 hamda San-Frantsisko va Sietl shaharlaridan 12 soat oldin sutka boshlanadi.
Qashqadaryo viloyatining maydoni 28,6 ming kv.km bo’lib, xududining kattaligi bo’yicha O’zbekistonda Qoraqalpog’iston Respublikasi (164,9 ming kv.km), Navoiy (110,8) va Buxoro (39,4) viloyatlardan keyin to’rtinchi o’rinda turadi. O’zbekiston Respublikasi maydonining atigi 7% ini egallagan holda Qashqadaryo viloyati maydoniga ko’ra Albaniya (28,7 minglari yoki Armaniston (29,8), Qrim (26,0) Respublikalari kv.km), Belgiya (30,5), Niderlandiya (32,4) kabi Yevropa davlat maydoni bilan tenglasha oladi.
Qashqadaryo viloyati 795 km uzunlikdagi chegaraga ega, shundan 405 km tog’lar, 390 km tekisliklar orqali o’tadi. G’arbdan sharqqa 293 km, shimoldan janubga 195 km masofaga cho’zilgan. Shimolda Qashqadaryo viloyatining Samarqand viloyati bilan chegarasi Zarafshon tizmasining Chaqilkalon, Qoratepa, Ziyovuddin-Zirabiloq tog’lari va ular orasidagi Jom va Qarnob cho’lining to’lqinsimon tekisliklari orqali o’tadi. Sharqda Tojikiston Respublikasining Xo’jand viloyati bilan Hisor tizmasi orqali chegaradosh. Sharqda shuningdek Surxondaryo viloyati bilan ham chegaradosh bo’lib, sarhad chizig’i respublikaning eng baland tog’i Hisor tizmasining qirrasi, uning tarmoqlari Chaqchar va Boysuntog’ suvayirg’ichi, so’ngra janubi-g’arbda Sho’rob botig’i, Suvsiztog’ va Qo’hitangning qirrasi bo’ylab o’tadi. Qashqadaryo viloyati Turkmaniston Respublikasi bilan eng uzun chegaraga ega. Ko’xitangning g’arbdagi davomi bo’lgan Deqonobod past tog’lari, janubda Nishon adirlari-Saksondara, Oloviddintog’ va Qarshi qiya tekisligi, Sandiqli qum cho’li, Qashqadaryo va Chorjev viloyatlari sarhadlarini bir-biri bilan tutashtiradi. Qarshi dashtining Dengizko’l, Jarqoq, Setalantepa qirlari va Qarnob cho’li kabi g’arbdagi yerlari Buxoro va so’ng navoiy viloyatlariga kirib boradi.
Qarshi cho’lini o’zlashtirishda start maydonchasi vazifasini o’tash maqsadida barpo etilgan Talimarjon shahrining nomi asli Turkmanistondagi temir yo’l bekatining nomidir. Qarshi bosh kanali va uning asosiy ob‘ektlari shu qo’shni respublika xududida joylashgan. Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlari respublikaning janubiy xududi deb yuritiladi. Qarshi shahridagi neft va gaz konlarini qidiruvchi va ishga tushuruvchi idora butun respublika xududidagi shunday ishlarning bosh mutasaddisidir. Bundan 2000 yil oldin qazilgan Manas (Eski Anhor, Moskva nomli) arig’i Samarqand viloyatidagi Darg’om anhorining janubdagi tarmog’idir.
Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, Qashqadaryo viloyatining geografik o’rni bu xududda faqat O’zbekiston va O’rta osiyoga xos tabiat majmualarinigina emas, balki Markaziy Osiyo, Sibir, sharqiy Yevropa, Kavkazorti, Kichik Osiyo, O’rtadengiz bo’yi, Eron, Afg’oniston, Hindistonga xos o’simlik va hayvonot vakillarini tarqalishiga ham sabab bo’lgan.

Butunjаhоn turistik tаshkilоti (BTT) 1993 yildа O’zbеkistоnni а’zоligigа qаbul qilingаn. Prеzidеntimiz Sаmаrqаnd shаhridа BTT kоtibi bilаn bo’lib o’tgаn uchrаshuvidа kоtib tа’kidlаdiki, O’zbеkistоndа turizmni rivоjlаntirishning 4 tа аsоsiy yo’nаlishi istiqbоlli dеb hisоblаydi. Bu istiqbоlli yo’nаlishlаr imkоniyatlаrdаn sаmаrаli fоydаlаnishning аsоsiy mехаnizmi sifаtidа bizningchа hududlаr turizm klаstеrini yarаtish dоlzаrb vаzifаlаrdаn biridir.

Binоbаrin, jаhоn turizmidа YAIM 9%, jаmi 11 ish o’rinlаridаn 1 tаsi, ekspоrtdа 1,3 trln АQSH dоllаri, jаhоn ekspоrtining 6% оrtig’ini tаshkil etmоqdа. Butunjаhоn turistik tаshkilоtining 2016 yilgi хisоbоti mа’lumоtlаri shuni ko’rsаtаdiki, Хаlqаrо turistik tаshrif 1186 mln kishi, dаrоmаd esа 1260 mlrd АQSH dоllаrni, 2012 yildа esа 1035 mln kishi, dаrоmаd esа 1075 mlrd АQSH dоllаrni tаshkil etgаn. Dеmаk, хаlqаrо turizmning o’sish sur’аti shiddаt bilаn оshib bоrаyotgаnligidаn dаlоlаt bеrаdi. Bundа O’zbеkistоn o’z o’rnini tоpishi uchun bаrchа imkоniyatlаrdаn fоydаlаnishi shаrtdir.
Аsоsiy qism. Bugungi kundа iqtisоdiyotning bоshqа sоhаlаri singаri turizmdа hаm rаqоbаt muhiti kundаn kungа o’sib bоrmоqdа. Ushbu rаqоbаt kurаshidа g’оlib chiqish uchun esа turistik хizmаtlаrni stаndаrtlаshtirish, istе’mоlchilаrdа tаlаb zаnjirini yarаtish vа kеngаytirish, pеrsоnаlаr mаlаkаsini оshirish, to’g’ri mаrkеting tаdqiqоtlаrini аmаlgа оshirish muhim оmillаrdаn sаnаlаdi. Bundа turistik klаstеrlаrning o’zigа хоs o’rni bоr.
Turistik klаstеrlаrning o’zi nimа? Ushbu tushunchа 1980-yillаrdа Yevropadа Mаykl Pоrtеr tоmоnidаn fаngа kiritilgаn vа qo’llаnilа bоshlаgаn bo’lib, turistik klаstеrlаr o’zаrо gеоgrаfik jihаtdаn yaqin bo’lgаn, turistik rеsurs, infrаtuzilmа vа mаhаliy kаdrlаr hаmkоrlikdа fоydаlаnib, bоshqаruv vа mаrkеting fаоliyati birgаlikdа аmаlgа оshiruvchi, fаоliyat turi o’хshаsh yoki o’zаrо bоg’liq bo’lgаn kоrхоnаlаr birikuvidir.
Turistik klаstеrlаr tаshkil etishning аsоsiy mаqsаdlаri:
- turistik mаhsulоtlаr jоyidа istе’mоl qilinаdi, bundаn kеlib chiqаdiki rеgiоnаl rivоjlаnish muhim оmillаrdаn biri hisоblаnаdi.
- turistik mаhsulоtlаr ko’p elеmеntliligi bilаn аjrаlib turаdi ya’ni mаhsulоt yarаtishdа ko’plаb subеktlаr ishtirоk etаdi. SHunning uchun hаm bu subеktlаrning hаmkоrligi zаrur hisоblаnаdi.
- turistik mаhsulоtlаr nоmоddiy хususiyat egа shuning uchun uni istе’mоl jаrаyonidа uni ko’rib yoki bаhоlаb bo’lmаydi.
Shuning uchun hаm mаhsulоtgа bo’lgаn ishоnch muhimm hisоblаnаdi vа bu ishоnch klаstеrlаr оrqаli mа’lum rеgiоn brеndi оrqаli istе’mоlchilаrdа pаydо bo’lishi mumkin.
Turistik klаstеrlаr quyidаgi rivоjlаnish bоsqichlаridаn o’tаdi:
1) Turistik klаstеrlаrni shаkllаntirish - bundа turistik klаstеrlаr lоyihаsi tuzilib mаhаliy rеgiоndаgi hukumаt, tаshkilоt vа muаssаlаr bilаn kеlishuvlаrgа erishilаdi.
2) Iqtisоdiy аlоqаlаrni kеngаytirish - rаqоbаtbаrdоshlik vа istе’mоlchilаr tаlаb zаnjirini оshirish mаqsаdidа klаstеr subеktlаri sоnini оshirish.
3) Yangi tаshkilоtlаr yarаtish - yangidаn yangi fаоliyat turlаrini jоriy etish.
4) eng юqоri cho’qigа chiqish - klаstеr sub’еktlаri kеngаytirib mаshhurligi vа jоzibаdоrligini оshirish.
5) Nоtijоrаt tаshkilоtlаr bilаn hаmkоrliklаr - klаstеrlаr bu bоsqichdа rivоjlаnishi uchun tа’lim muаssаsаlаri, ахbоrоt mаrkаzlаri vа shungа o’хshаsh nоtijоrаt tаshkilоtlаr bilаn hаmkоrligi muhim sаnаlаdi.
Turizmning barcha turlari ishlab chiqarish va insoniyatning ijodi va yaratuvchanlik sohalaridan kelib chiqqan. Ziyorotgoh joylar, tarixiy obidalar, diniy rahnamolarning dahmlari jahonning mashhur kishilari hayoti va boshqalar. Faqatgina ekologik turizm turlari tabiat mahsuli hisoblanadi.
Ishlab chiqarish sohalarining yoki insonlar guruhining mo’jizakor, mukammal va hayratomuz ko’rinishga ega bo’lgan mahsulotlari, inshotlar insonlar oqimini o’ziga jalb qilishi turizm sohasini keltirib chiqardi. Sohadagi turlarning ko’payib borishi ham anashu omillarga bog’liq. Dunyoning 7 mo’jizasini ko’rish, ularning siru-asrorlari bilan tanishishga qiziqish qadim sivilizatsiyada turistlar oqimini tashkil qilganligi ma’lum. Bu davrda “turizm” so’zi ham kashf qilinmagan, tarifi berilmagan edi. O’zga yerdagi odamlarni tabiatni ko’rishga qiziqish, asosiy hollarda boylik izlash uchun chiqqan kishilar hozirda buyuk geografik kashfiyotchilar nomini olgan. Bu davr ham jahonda turizmning rivojlanishida alohida bosqich hisoblanadi.
Hoziga kelib inson o’zining qiziqishi sohalarini ko’rib ulgurishi, qoniqib dam olish, o’rganish, tanlash xususiyatlari va imkoniyat darajalaridan to’g’ri foydalanish uchun ishlab chiqarish sohalarini, tabiiy biologik rasurslarni, odamlarning yashash tarzlarini alohida-alohida turizm sohasiga aylantirdi.
Dastlab inson o’zida paydo bo’lgan e’tiqod xissi nuqtai nazaridan o’z dinidagi barkamol insonlar avliyo va shayxlarga, keyinchalik ularning qabriga sig’indi, bu harakatlar unga xotirjamlik, osoyishtalik keltirishini sezdi. Bunday harakatlar turizmda ziyorotgoh yoki diniy turizm nomini oldi.
Keyinchalik o’tmishdagi o’z ajdodlari qurgan mo’jizakor, mohobatli qurilish inshoatlariga, insoniyatning mashhur sarkardalari qurdirgan qasrlarni ko’rishga intildi. Bu harakatlar hozirda tarixiy obidalar turizmi deb nomlangan.
Shu tariqa turizmning turlari ro’yxati to’lib bordi. Hozirgi turizm sohasi bo’yicha mutaxassislarning fikricha jahondagi turizmning asosiy turlari 20-22 yonalishdan iborat. Yuqoridagi fikrlarni keltirishdan asosiy maqsad turizmdagi maxsus turlar ro’yxatini tuzishdan oldin, turizmdagi asosiy turlarning mohiyatiga to’xtalish zarurati bor. Asosiy turlar bilan maxsus turlar mohiyatini, mazmunini taqqoslash bu turlarni bir-biridan ajratish xususiyatlarini, sabablarini tushuntirib berish imkoniyatini yaratadi.
Turizmning asosiy turlari. Ko’pchilik turizm sohasiga iqtisoslashgan olimlarning fikricha, turizmdagi tur turistning ma’lum bir qiziqish ob’ekti turistik resurs- makoni hisoblanadi. A. Yu. Aleksandrova (2008 y) fikricha turizmdagi maxsus turlar quyidagilardan iborat:
1. Shahar turizmi
2. Ishchanlik turizmi
3. Qishloq turizmi
4. Ekologik turizmi
5. Sport turizmi
6. Ziyorotgoh turizmi
Ushbu turlarni tahlil qilganda sport turizmi to’rtta turga ajratiladi.
 Tog’ sport chang’i turizmi
 Golf turizmi
 Dliv turizmi
 Ekstrimal holatlardagi turizm
Turizm bugungi kunda tez rivojlanayotgan va daromadi bo’yicha yetakchi sohalardan biri hisoblanadi. So’nggi yillarda turizm jahon eksportida o’zining ulkan hissasiga ega bo’ldi va butunjahon yalpi ichki mahsulotining 11%ini tashkil qilmoqda. So’nggi 40 yil davomida boshqa mamlakatlarga tashrif buyuruvchi turistlar soni 20 martaga turizmdan keluvchi daromad 60 martaga oshdi va xalqaro turizmdan olinuvchi daromad 400 mlrd dollarga etdi. Xususan, O`zbеkistоnda erishilayotgan muvaffaqiyatlar zaminida iqtisоdiyotni libеrallashtirishni chuqurlashtirish, mamlakatni mоdеrnizatsiyalash, barcha sоhalarni, хususan, hizmat ko`rsatish sоhasining еtakchi tarmоqlaridan biri bo`lgan turizmni ham barqarоr rivоjlantirish yotibdi. Rеspublika Prеzidеnti I.A.Karimоv ta'kidlaganidеk "Barchamizga ayonki, хizmat ko`rsatish sоhasi iqtisоdiyotimizni barqarоr rivоjlantirishning eng muhim manbai va оmili hisоblanadi. Jahоn tajribasi bugun aynan ushbu sоha yalpi ichki mahsulоtni shakllantirish, ahоli bandligini ta'minlash, оdamlarning farоvоnligini оshirishda еtakchi o`rin tutishini ko`rsatmоqda"[1]. Darhaqiqat, hоzirgi kunda hizmat ko`rsatish tarmоg`ining muhim tarkibiy qismi bo`lgan turizm sоhasini jadal sur'atlarda rivоjlantirish mamlakatimiz iqtisоdiyotining ustuvоr yo`nalishlaridan biri hisоblanadi. Turizm dunyo tamaddumining bosh gultoji bo`lib, hozirgi kunda sayohat insoniyat maqsadlarining asosini tashkil qilib kelmoqda. Ayniqsa, milliy turizmning rivojlantirish istiqbollari, O`zbekistonda turizm industriyasining jahon bozoridagi mavqeini oshirishga ko`maklashadi. Fikrimizning isboti sifatida bugungi kunda turizm sohasida katta yutuqlarga erishilayotganligi, tez sur’atlar bilan o`sib borayotganligi, yangidan – yangi mehmonxonalarning barpo etilayotganligi, ishchi o`rinlari sonining ko`payishi, malakali mutaxassislarning ortib borishi, turistlar oqimining yildan – yilga ko`payayotganligini ta’kidlab o`tishimiz joiz deb hisoblaymiz. Albatta O`zbekistonning qulay iqlim sharoitlari va o`ziga xos landshaftini inobatga olganda sport va ekologik turizmning rivojlanishi uchun barcha asoslar mavjud. Farg'ona vodiysi va Toshkent viloyati ajoyib tog' tizimlari, gullagan vodiylar va ajoyib tog' daryolariga boy. Tog'ning toza havosi, yil davomida quyoshli kunlarning ko`pligi, ajoyib tog' manzaralari nafaqat O`zbekiston fuqarolarining, balki Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston kabi qo`shni mamlakatlarning aholisi ham tashrif buyuruvchi turizm obyektlariga aylanishiga imkon beradi. O`zbekiston hududida mineral suvlarning turli xil turlari keng tarqalgan, mamlakatdagi 300 dan ortiq shifobaxsh yer osti mineral suv manbalariga ko`plab odam tashrif buyuradi. Hozirgi kunda bu manbalardan 121 tasi faoliyat yuritmoqda. Chimyon va To`rtko`l kabi tog' – chang'i sportini rivojlantirish mumkin bo`lgan bir qancha tog' maskanlari mavjud. Baland qorli tog'lar, alpinizm, speleoturizm, daryo turizmi kabi turli tog' turizmi turlarini amalga oshirish imkonini beradi. Shifobaxsh giyohlarning ko`pligi turli xil ekologik turlar, turli giyohlar va o`simliklar yig'ish uchun turlarni tashkil etishga imkoniyat yaratadi. Bu esa ko`plab chet ellik turistlar orasida qiziqish uyg'otadi. Turizmning hozirgi holatini baholar ekanmiz, shuni qayd etish muhimki, O`zbekistonda infratuzilmaning rivojlanish darajasi chet ellik turistlarning ehtiyojlarini to`liq qondira olmayapti. Infratuzilmaning rivojlanmaganligiga raqobat va takomillashishni rag'batlantirish imkonini bermagan avvalgi ma'muriy-buyruqbozlik tizimi sababchi hisoblanadi. Infratuzilma yetarlicha rivojlanmagan taqdirda turistlar oqimini ko`paytirish va shunga mos ravishda valyuta tushumini ko`paytirish mumkin emas. Bundan kelib chiqqan holda infratuzilmaning ahvoli turizmning rivojlanishi va mamlakat imidjini shakllantirishga bevosita ta'sir ko`rsatadi. Avvalo, shuni alohida qayd etish lozimki, O`zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishmaguncha turizmga yetarlicha e'tibor qaratilmagan. Respublikaning turistik salohiyati to`g'risda obyektiv ma'lumotlar va reklama umuman bo`lmagan. Turizm, xizmat ko`rsatish va ko`ngilocharlik infratuzilmasi rivojlanmagan, turistlarga xizmat ko`rsatish darajasi past bo`lib, jahonning yetakchi turistik korxonalari bilan aloqalar bo’lmagan desa ham bo’ladi. Hozirda O`zbekiston hududida turizm infratuzilmasi bir tekisda taqsimlanmagan. Toshkent shahri va viloyatida respublika turizm salohiyatining 36 % qismi jamlangan. Yirik infratuzilma salohiyatiga to`rt viloyat (Toshkent, Samarqand, Buxoro va Xorazm) va Toshkent shahri ega, Farg'ona vodiysi 19% turizm infratuzilmasiga ega. O`zbеkistоnda iqtisоdchi оlimlaridan M.Pardaеv, R.Atabaеv, I.S.Tuхliеv, F.X.Kudratоv, N.Tuхliеv, T.Abdullaеva, A.S.Sоliеv, M.R.Usmоnоv, M.M.Muхammеdоv, D.K.Usmanоva, M.Хоshimоv, A.Nоrchaеv, B.Turaеv, О.Х.Хamidоv, A.A.Eshtaеvlar turizm sоhasida ilmiy-tadqiqоt ishlari оlib bоrganlar[2]. Turizm iqtisodiyotning tarkibiy qismi sifatida turistlar qabul qiluvchi mamlakatga daromadni keltiradi, yuqori valyuta tushumini ta'minlaydi, aholini ish bilan bandlik darajasini oshiradi. Turistlarga xizmat qilish uchun mehmonxona kerak bo`ladi. Bu yerda ular ovqatlanishi lozim. Turli tomoshalarga kiradilar va ularda qatnashadilar. Ko`p hollarda agar ular xorijiy turistlar bo`lsa, valyuta tushumining ko`payishini ta'minlaydi. Turizm nafaqat iqtisodiy, balki muhim ijtimoiy soha hamdir. Buning iqtisodiy samaradorligi bilan birga ma'naviy, ruhiy va intellektual ahamiyati ham juda katta. Shu tufayli ushbu sohaga davlat alohida e'tibor berib, ma'lum imtiyozlar ham belgilaydi. Odamlar bu imtiyozlardan faqat turist bo`lganliklari uchun foydalanadilar. Bu ham turizmning o`ziga xos xususiyati va katta ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatidan dalolat beradi. Imtiyozlar turistlarning bojxona postlaridan o`tishda, soliq to`lashda, chetga chiqishda pasportiga ruxsat berishlarida, avia va temir yo`l transportlariga chiptalar olishda, ularni rasmiylashtirishlarda namoyon bo`ladi. Turizmning mahalliy aholi uchun ham katta foydasi bor. Ular ish bilan ta'minlanadi, turli millat, elat va xalq vakillari bilan muloqotda bo`ladilar va ularning turli an'ana va qadriyatlari bilan tanishadilar, doimiy daromad olib turish imkoniyati ega bo`ladilar, mahsulotlarni sotish imkoniyatiga ega bo`ladilar, mahalliy aholi imkon qadar o`zlarining an'ana va qadriyatlarini namoyish qilish uchun uni saqlab qoladilar va unitilganlarini tiklaydilar, mehmon kutishning jozibador an'analarini tiklash bilan birga mehmondorchilik an'anlarini takomillashtirib boradilar. Oxir oqibatda mahalliy aholining dunyoqarashi, madaniy saviyasi ham mutassil o`sib boradilar. Turizmning rivojlanishi davlat uchun ham juda foydalidir. Xususan u turizmni rivojlantirish evaziga o`z iqtisodiyotining yuksalishiga erishadi, davlat byudjetiga tushumlarning ko`payishini ta'minlaydi, tabiiy resurslarni asrab-avaylashga erishadi, mamlakatning ijtimoiy barqarorligini ta'minlashga harakat qiladi va unga erishadi, xalqlararo aloqalarga erishadi, madaniy aloqalar kengayadi, valyuta tushumi ko`payadi va h.k. Turizm mahalliy aholi hayotiga ijobiy hamda salbiy ta'sir ko`rsatishi mumkin.

XULOSA
Xulosa qilib aytganda mamlakatimizda turizm industriyasini yanada rivojlantirish, xizmat ko‘rsatish sifati va samaradorligini oshirish, yurtimizga kelayotgan xorijlik sayyohlar oqimini ko‘paytirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining “Turizm to‘g‘risida”gi qonuni, Prezidentimizning 2016-yil 2-dekabrdagi "O‘zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi farmoni bu borada muhim dasturilamal bo‘lmoqda.
Mazkur hujjatlar ijrosiga Qashqadaryo viloyatida ham alohida e’tibor qaratilib, hududda turizmni yanada rivojlantirishning yaxlit konsepsiyasini ishlab chiqish, hududlarda yangi turizm mahsulotlari yaratish va uni jahon bozorida targ‘ib qilish borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Soha rivojida xalqaro tajribadan keng foydalanish, hududlarda yangi turizm yo‘nalishlari tashkil etish va ularni pasportlashtirish, ichki va tashqi turizm bo‘yicha milliy va hududiy dasturlar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi.
– Viloyatimizda turizmni rivojlantirish uchun yuksak salohiyat mavjud, – deydi O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi Qashqadaryo viloyati vakolatli vakili Otabek Olimjonov. – Boy madaniy merosga ega hududda muqaddas qadamjolar, qadimiy obidalar va ekoturizmni rivojlantirish uchun qulay manzillar ko‘p. Viloyatda hududiy turistik mahsulotlarni xorij bozoriga chiqarish, tabiiy va tarixiy-madaniy manzillar bo‘yicha yangi sayyohlik yo‘nalishlari ishlab chiqish, turistik xizmatlar sifatini yanada yaxshilash doimiy e’tiborda.
Shahrisabz shahrining tarixiy markazida barpo etilgan zamonaviy uy-joylar hunarmandlar va tadbirkorlarga uzoq muddatli imtiyozli kredit asosida berilmoqda. Ikki qavatli bunday uy-joylarning birinchi qavatida hunarmandlik mahsulotlari sotiladigan savdo majmualari, ikkinchi qavatida uy-mehmonxonalari tashkil etilayotir.
Turizmni yanada rivojlantirish uchun ko‘plab istiqbolli loyihalarni amalga oshirish rejalashtirilgan. "Shahrisabz vino-aroq” aksiyadorlik jamiyati bilan hamkorlikda Kitob tumani tokzorlarida oliy navli uzum mahsuloti bo‘lgan vino degustatsiyasini tashkil qilish orqali agroturizmni rivojlantirish, ekstremal turizm sohasida Muborak tumanidagi cho‘llarda kvadrotsikllarda safar uyushtirish, tarixiy-madaniy turizm bo‘yicha Shahrisabz shahri markazida “Zafarli yurish” va “Shoh bazmi” teatrlashtirilgan tomoshalarini muntazam tashkil etish, uloq-ko‘pkari musobaqalarini Kitob tumanining Qaynar qishlog‘ida yil davomida muntazam o‘tkazish loyihalari shular jumlasidandir. 2017-yilning avgust oyida o‘tkazilishi rejalashtirilgan "Hunarmandlar festivali” ham viloyatda turizmni rivojlantirishga xizmat qiladi.