|
Кислотный дождь
KISLOTALI YOMG’IRLAR: Reja: 1. Kislotali yomg`ir nima 2. Kislotali yomg`ir hosil bo`lishi 3. Xulosa 4. Foydalanilgan adabiyotlar
“Kislotali yomg’ir“ iborasini ma’lum bo’lganiga
100 yildan oshdi, undan birinchi bo’lib, ingliz tadqiqotchisi Robert Angus Smit 1882 yilda chop etgan “Havo va yomg’ir: kimyoviy iqlimning boshlanishi” nomli kitobida foydalangan edi.
Kislotali yomg’irlar - (to’g’riroq aytganda,
kislotali yog’inlar, chunki zararli moddalar yomg’ir,
qor,do’l ko’rinishidagi yog’inlar bilan kelib tushadi) yetarli darajada ekologik, iqtisodiy va estetik
zarar yetkazadi.
Dunyo hamjamiyatining fikri
Kislotali yomg’irlar muammosi muhim voqea sifatida Nazariy va amaliy kimyo xalqaro ittifoqini 1975 yilda Madrid shahrida bo’lgan ХХVIII bosh assambleyasida ko’rib chiqilgan.
1983 yilda “Uzoq masofalarda havoning transhududiy idloslanishi haqida konvensiya“ kuchga kirgan, unda aytilishicha, davlatlar havo muhitini ifloslanishini chegaralashi va asta sekin kamaytirishga erishishlari talab etiladi.
Atmosfera havosini ifloslanishdan muhofaza qilish muammosi O’zbekiston Respublikasining atrof muhit muhofazasi qonunida ham o’z aksini
Kislotali yomg’rlarni hosil bo’lish sabablari Kislotali yomg’rlarni hosil bo’lish sabablari
Mineral o’g’itlar
Yoqilg’i yonishi
Samolyot yoqilg’isi
Neftni qayta ishlash
Avtotransport
Kislotali yomg’irlarni hosil bo’lish sabablari
Yiliga yer atmosferasiga 200 mil.tonna qattiq zarralar(chang, saja va b.), oltingugurt (IV) oksid (SO2), 700 mln. t uglerod (II) oksid (CO2), 150 mln. t azot oksidlari (NOx), jami 1 mlrd. t zararli moddalarni tashkil etadi.
Kislotali yomg’irlar kelib chiqishining asosiy manbalari bu oltingugirt va azot birikmalari hisoblanadi.
Oltingugurt
Ko’pchilik
antropogen
tashlamalarda
oltingugurt (IV)
oksidi va sulfatlar miqdori boshqa moddalarga nisbatan ko’proqni
tashkil etadi.
qayta ishlash,
Sulfatlar neftni
sement va gips,
sulfat kislota ishlab chiqarish rabi sanoat jarayonlarida yoqilg’I yonishida ajralib chiqadi. Tabiiy
tuproqdan va
manbalardan –
o’simliklarni hayot
faoliyati
mahsulotlarida
oltingugurt
saqlovchi birikmalar muhim rol o’ynaydi.
Oltingugurt
Vulqonlar harakatga kelganda oltingugurt (IV) oksid ko’p miqdorda ajralib chiqadi, kam miqdorda vodorod sulfid, sulfatlar aerozollar va qattiq zarralar ko’rinishida atmosferaga ajralib chiqadi. Yil mobaynida dunyo bo’yicha vulqonlar harakati natijasida 4-16 mln. t oltingugurt birikmalari ajralib chiqadi ( SO2 ga hisoblaganda) .
Azot oksidlarining tabiiy manbalari bu mamaqaldiroq zaryadi va chaqmoqlar, shu bilan birga biogen moddalardir. Uchuvchan organik moddalar oltingugurt va azot oksidlaridan farqi atmosferaga asosan tabiiy manbalardan ( umumiy miqdorning 65 % ni tashkil etadi ) kelib qo`shiladi. Ularning asosiy manbasi o`simliklar bo`lib ularning hayot faoliyati natijasida murakkab organik birikmalar bor.
Tabiatda kislotali yomg’irlar oqibatlari
Kislotali yomg’irlarning yog’ishi natijasida ekotizimlarda muvozanat buziladi, qishloq xo’jaligi ekinlarining hosildorligi va
tuproqning oziqlanish xossasi yomonlashadi.
Kislotali yomg’irlarning texnikaga ta’siri
Korroziya natijasida metal qurulmalar
yemriladi.
Kislotali yomg’irlarni tarixiy yodgorliklarga ta’siri
Kislotali yog’inlar marmar tosh va
ohak toshli qurulmalarni
yemiradi.
Kuzatish yog'ingarchilik va ularning namunalarini olish usulini o'rganish ham qiziqish uyg'otadi yog'ingarchilikni meteorologik baholash nuqtai nazaridan va ularni og'ir metallar, sulfatlar, nitratlar, kislotalilik va boshqalar tarkibini keyingi tahlil qilish nuqtai nazaridan. Suyuq yog'ingarchilikni (yomg'ir suvi) yig'ish huni (odatda diametri kamida 20 sm) va o'lchovdan iborat oddiy yomg'ir o'lchagich yordamida amalga oshiriladi silindr. Yomg'ir suvi mumkin boshqa idishlarda (chelaklar, kimyoviy idishlar) to'planadi.
Qattiq yog'ingarchilikdan (qordan) namuna olish odatda yadrolarni kesish usuli bilan amalga oshiriladi - silindrsimon qor namunalari, yordamida chuqur silindrsimon narsalar quvurlar, metall silindr bankalar va diametri 100 mm dan ortiq bo`lmasligi kerak
Xulosa
Kislotali yomg’irlar va havo ifloslanishining inson salomatligiga zararli ta'siri tufayli oltingugurt va azot chiqindilarini kamaytirish bo'yicha qator choralar ko'rilmoqda. Shunisi e'tiborga loyiqki, hozirgi paytda ko'plab hukumatlar energiya ishlab chiqaruvchilardan tutun chiqindilarini atmosferaga chiqarilishidan oldin tuzoqlarni tozalash bilan tozalashni va katalitik konvertorlar yordamida avtomobil chiqindilarini kamaytirishni talab qilmoqdalar.
Foydalanilagan adabiyotlar
Baratov P. — Tabiatni muhofaza qilish. Toshkent: Oʻqituvchi, 1991.
Cherneva N.M., Bilova A.M. «Ekologiya» «Prosveopenie».M. 1988
http://www.eko_prakt.ru
http://fayllar.org
Do'stlaringiz bilan baham: |
