Kislota-asosli muvozanat. Bufer sistemalar

KISLOTA-ASOSLI MUVOZANAT. BUFER SISTEMALAR

Bufer sistemalar

• Bufer sistemalar deb – kislota yoki ishqor qo’shilganda ham, suyultirilganda ham vodorod ionlarining konsentratsiyasinj yetarlicha darajada o’zgartirmay saqlab turish xossasiga ega bo’lgan sistemalara aytiladi.

Bufer sistemalarning tarkibi

• Bufer sistemalar tarkibi jihatidan ikki asosiy turga bo’linadi
• A) kuchsiz kislota va uning kuchli asos bilan hosil qilgan tuzi : CH3COOH+CH3COONa -atsetatli bufer eritma, H3CO3+NaHCO3 – gidrokarbonatli bufer eritma
• B) kuchsiz ass va uning kuchli kislota bilan hosil qilgan tuzi : NH4OH+NH4Cl ammiakli bufer eritma

• Organizm muhitida pH ko’rsatkichi doimiy saqlashda ko’p asosli fosfat kislotaning nordon tuzlarining aralashmasi – fosfatli bufer sistema eng katta ahamiyatli bufer sistemalardan biri
• Bufer sistemada vodorod ionlarining konsentratsiyasi nafaqat kuchsiz kislota yoki kuchsiz asos konsentratsiyasiga, balki kislota bilan umumiy anion va asos bilan umumiy kationga eka bo’lgan tuz konsentratsiyasiga ham bog’liqdir.

• Bufer aralashmadagi vodorod ionlarining konsentratsiyasi kislota molekulasining ionlanish darajasiga bog’liq.
• Zaruriy pH qiymatli bufer aralshmani tayyorlash uchun tegishli dissotsiatsiya konstantalariga ega bo’lgan kislotalar yoki asoslardan foydalanish shuningdek tarkibiy qismlarning muayyan nisbatlarini tanlab olish kerak.

Bufer sistemalarni suyultirishning pH ga ta’siri

• Oz miqdordagi biologik suyuqliklarni ma’lum hajmgacha suyultirib pH ini aniqlashga to’g’ri kelasi. Shuning uchun bufer sistemalarni suyultirganda ularning reaksiya muhitini saqlab qolish muhim ahamiyatga ega.
• Bufer sistemalarning vodorod ionlarining konsentratsiyasi ba eritma pH ini doimiy saqlab turish xususiyati bufer ta’sir mexanizmi deyiladi.
• Ammiakli bufer sistema – tarkibida kuchsiz asos boxlib, uning kuchli kislota bilan hosil qilgan to’liq dissotsiatsialanadigan ammoniyli tuzidan iborat

Bufer sig'im

• Bufer sig’im -1l Bufer eritmaning pH qiymatini bir birlikka o’zgartirish uchun qo’shilishi kerak bo’lgan kuchli kislota yoki asosning moldadi (millimol) miqdori bilan o’lchanadi

Bufer sistemalarning tibbiyotdagi ahamiyati

• Organizmning H+ionlari konsentratsuyasining ma’lum qiymat chegaralarida saqlay olish qobiliyati kamayganda kislota asos muvozanati buziladi va natijada biosistemalarda atsidoz yoki alkaloz holatlari kuzatiladi
• Respirator yoki nafas atsidozi organizm uchun eng xavfli bo’lgan kislota-asos muvozanatining buzilishiga olib keladi. Uning kelib chiqishiga nafas olsihning bir minutdagi umumiy hajmining kamayishi sabab bo’adi va qator kasalliklar (bronxit, bronxial bug’ma (astma), o’pka emfizemasi va atalektaza, mexanik tabiatli asfiksiya, qon aylanishning susayishi va h.k) natijasida shakllanadi
• Norespirator yoki metabolik atsidoz modda almashinuv jarayonlarining buzilishi hisobiga (qon va to’qimalar organik kislotalarning miqdori ortganda) kelib chiqadi. Metabolik atsidozda hujayralararo suyuqliklardagi asos tabiatli moddalar kamayib ketadi.

Alkaloz

• Respirator yoki nafas alkalozi o’pkalarning giperventilyatsiyasi keskin ortishi hisobiga CO2 ning organizdan tez va ko’p chiqib ketiahi orqali shakllanadi. Buni oqibatida qaltirash, o’tkir va surunkali gepatitlar, jigar komasi qonga ishqoriy moddalar kiritilishi orqali kelib chiqadi
• Noresperator yoki metabolik alkaloz organizmda kislotali moddalarni ko’plab yo’qotilishi hisobiga hosil bo’ladi. Natijada hujayralararo suyuqlilda asos tabiatli moddalarning miqdori ortib ketadi. Metabolik alkalozning kelib chiqishini gipokaliemiyani ( kaliyni kamayib ketishi ) , davolash natijasida ko’p miqdorda kortikosteroid gormonlar va diuretiklardan foydalanish hamda oshqozon shirasining ko’p miqdorda yo’qotilishi ( surunkali qayd qilish ) yoki uning kislotaligining keskin kamayishi sabab bo’lishi mumkin