Kiritgan dastlabki kunlardan boshlab ijtimoiy yo‘naltiriligan

2.2. 2003 YIL-2005 YILNING BIRINCHI CHORAGIDA

O‘ZBEKISTON BYUDJETI
O‘zbekiston 2003 yilda ichki yalpi mahsulot o‘sishining yuksak sur’atlariga erishgan.
Mamlakatning tashqi savdo balansi mustahkamlangan.
Soliq byudjet sohasida taraqqiyotga erishilgan.

Ayniqsa
qishloq
xo‘jaligi sektorida xususiylashtirish jarayoni

chuqurlashishi iqtisodiy o‘sish uchun asos yaratmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining 2005 yilning birinchi choragidagi asosiy ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat bo‘ldi.

Makroiqtisodiy stabillik va iqtisodiy o‘sishning tezlashuvi. YAIM o‘sish sur’ati o‘tgan yilning shu davridagi kabi ko‘rsatkichda saqlanib

qoldi hamda prognozdagi 4,5% o‘rniga 4,8% ni tashkil etdi.

Iqtisodiy o‘sish asosan, sanoatda (108,3%),
qishloq
xo‘jaligi(106,6%),

chakana savdo sohasida(108,7%), xizmat ko‘rsatish sohasida(114,2%) tovar va mahsulotlar ishlab chiqarish orqali erishildi.
Natijada davlat byudjetining daromadli tarmoq qismi 2005 yilning birinchi choragi davomida 724,8 mlrd. so‘mga, yoki prognozga nisbatan 103% ga bajarildi. Davlat byudjeti profitsit bilan bajarildi.
2005 yilning yanvar-mart oylari davomida O‘zbekistonda YAIM o‘tgan
yilning SHu davriga nisbatan 4,8% ga o‘sdi.¹ Bu haqda 21 aprel kuni
Vazirlar Mahkamasida bo‘lib o‘tgan yig‘ilishi chog‘ida xabar berildi. Inflyasiya darajasi 2,2 foizdan oshmadi va prognoz parametrlari doirasida bo‘ldi.
Iqtisodiy o‘sish 4,8 foizni, shu jumladan sanoatda – 8,3 foizni, qishloq
xo‘jaligida – 6,6 foizni, iste’mol tovarlari ishlab chiqarishda – 16,4

¹ WWW.UZREPORT

foizni, xizmat ko‘rsatishda 14,2 foizni tashkil etdi. Tashqi savdo aylanmasining o‘sishi 110 foizni, tashqi savdo aylanmasining sal’dosi – 362,5 million AQSH dollarini tashkil etdi. Davlat byudjeti profitsit bilan ijro etildi. Aholining bankka omonat
qo‘yishdan manfaatdorligi oshmoqda. Omonatlar hajmi 72 mlrd. so‘mga
ko‘paydi. Yilning birinchi choragida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning
investitsiya faolligi oldingi yillarning shu davridagiga qaraganda ancha
yuqori bo‘ldi–4,2 foizni tashkil etdi.
Hozir yurtimizda 117 mingdan ziyod fermer xo‘jaligi faoliyat ko‘satmoqda. Birinchi chorakda zarar ko‘rib ishlayotgan va past rentabelli 445 shirkat xo‘jaligi negizida 22,7 ming yangi fermer xo‘jaliklari tuzildi.
2004 yil O‘zbekistonning yalpi ichki mahsuloti(YAIM)ning o‘sish ko‘rsatkichi oxirgi bir necha yil ichidagi eng yuqorisi bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirining o‘ribosari Sobir Hasanovning O‘zbekiston-Koreya biznes-forumida xabar berishicha, o‘tgan yili mamlakatning YAIM 7,7% ga o‘sgan. Kichik va xususiy korxonalarning YAIM dagi ulushi 35% dan iborat bo‘ldi.
S.Hasanov shuningdek hisobot davridagi inflyasiya darajasi 3,7 % ni
tashkil etgani, byudjet defitsiti 0,4% dan oshgani yo‘q. Mamlakatning

eksport
hajmi 34%ga oshdi
hamda savdodagi ijobiy saldo 1,27 mlrd.

AQSH dollaridan iborat bo‘ldi.

Hisobot davridagi sanoat ishlab chiarish 9%ga, mahsulotlari 10%ga o‘sdi.
qishloq
xo‘jaligi

“Mehr va muruvvat yili” dasturi ijrosini ta’minlash borasida

byudjet mablag‘lari
hisobiga 28,8 mlrd. so‘m,
homiylar mablag‘lari

hisobiga 12,5 mlrd. so‘m o‘zlashtirildi. Jumladan, Dastur doirasida ko‘p bolali, kam ta’minlangan oilalarga jami 4,1 mlrd. so‘m, ijtimoiy soha ob’ektlarini kapital ta’mirlash va ular moddiy-texnika bazasini
mustahkamlash ishlariga 5,6 mlrd. so‘m mablag‘ sarflandi.
Istiqbolli yo‘nalishlar bo‘yicha 2005 yil quyidagi ko‘rsatkichlarga

erishish rejalashtirilgan:

SHahar
hududiy ichki mahsulot
hajmini izchil o‘sishini ta’minlash, unda

kichik va o‘rta biznes sub’ektlari ulushini 51% ga etkazish, sanoatda
mahsulot ishlab chiqarish hajmining 1,0 trln. so‘mga etkazib, o‘sish
sur’ati 108,0% darajasida ta’minlash. Is’temol tovarlari ishlab
chiqarish hajmi esa 426,0 mlrd. so‘mni tashkil etdi va o‘sish sur’ati
104,5% ga teng bo‘ldi.

2005 yilda 185,1 mlrd. so‘m tushumi rejalashtirilmoqda.
hajmida mahalliy byudjetga daromadlar

Joriy yilning 9 oyi davomida inflyasiya darajasi barqaror turdi
va hisobot davrida 0,3 foizni tashkil etdi.
2004 yilning uchinchi choragida iqtisodiyotning real sektori tarmoqlari jadal rivojlandi, bu esa umumiy iqtisodiy o‘sishga olib keldi. 9 oy yakunlariga ko‘ra, yalpi ichki mahsulot 8,8 foiz o‘sdi, bu 2003 yilning tegishli davri darajasidan 2,2 marta va joriy yilning birinchi yarim yilligiga nisbatan 2,7 foiz ko‘pdir.

Ishlab chiqarish
hajmi sanoatda (10,2 foiz),
qishloq
xo‘jaligida (14,2

foiz), aholiga pullik xizmat ko‘rsatish (13,9 foiz), qurilishda (2,6 foiz) ko‘paydi.
Real tarmoqda tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishning o‘sishi, maqsadli fiskal siyosatning amalga oshirilishi, shuningdek, soliq
yig‘ishni oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarning ko‘rilishi davlat
byudjeti daromadlarining prognoz ko‘rsatkichlarini soliqlar bo‘yicha 103,1 foiz, bojxona to‘lovlari bo‘yicha 102,9 foiz bajarish imkonini berdi.
Respublika yo‘l jamg‘armasini Moliya vazirligi tasarrufiga o‘tkazish va moliyaviy intizomni mustahkamlashnatijasida yo‘l jamg‘armasiga tushgan daromad 119,6 mlrd. so‘mni yoki prognoz ko‘rsatkichlarining 108,8 foizini

tashkil etdi. Pensiya jamg‘armasiga daromad tushishi 522,5 mlrd. so‘mni yoki prognoz ko‘rsatkichlarining 100,4 foizini tashkil etdi.¹
“Mehr va muruvvat yili” hududiy dasturining 2004 yil davomida
Toshkent shahrida aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash uchun davlat
byudjetidan o‘tgan yilga nisbatan 1,21 barobar ko‘p miqdorda, ya’ni 4 mln.

so‘mdan ko‘proq
mablag‘
sarflandi.

SHu yilning 10 oyi davomida bolani 2 yoshga to‘lguncha parvarish qilgani
uchun moliya va mehnat boshqarmalari tomonidan 1 mln. 994,6 ming so‘m, voyaga etmagan bolasi bo‘lgan ehtiyojmand oilalarga 2 mln. 442,0 ming so‘m hamda kam ta’minlanganoilalarga moddiy yordam pullari uchun 925,5 ming so‘m byudjet mablag‘i sarflandi.

¹ WWW.UZREPORT

2004 yilda barqaror iqtisodiy o‘sish, inflyasiya darajasining pasayishi, iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish, eksport imkoniyatlarining kengayishi ta’minlandi va bular davlat byudjeti ijrosining bajarilishiga ijobiy ta’sir etdi.
Joriy yilning to‘qqiz oyida davlat byudjeti daromadlari o‘tgan yilning SHu davriga nisbatan 4,4 foizga o‘sib, tasdiqlangan ko‘rsatkichlarning ortig‘i bilan bajarilishiga erishildi. Natijada

aholini ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlash xarajatlari
qo‘shimcha 10

milliard so‘mdan ortdi.
Jumladan, Maktab ta’limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturini amalga oshirishga, sog‘liqni saqlash, sport va oilalarga ijtimoiy nafaqalarni moliyalashtirishga alohida e’tibor qaratiladi. Bu esa o‘z navbatida byudjet tashkilotlari xodimlarining ish haqi, stipendiya va ijtimoiy nafaqalarni inflyasiya darajasidan yuqori miqdorlarda oshirish imkonini beradi.
SHu bilan birga iqtisodiyot zimmasidagi soliq yukini izchillik bilan
kamaytirish, soliq solish tartibini soddalashtirish ishlari jadal
davom ettiriladi.
Xususan, yuridik shaxslardan olinadigan daromad (foyda) solig‘i 18 foizdan 15 foizga kamaytirilsa, xususiy tadbirkorlik va ishlab chiqarishni davlat tomonidan rag‘batlantirish maqsadida mikrofirma
va kichik korxonalar uchun yagona soliq stavkasini o‘n uchdan o‘n ikki
foizga pasaytirish ko‘zda tutilayotir. SHuningdek, eksport qiluvchi
korxonalar ishlab chiqargan jami mahsulot hajmidagi eksport

ulushiga
qarab daromad soliq
stavkasi pasaytirib boriladi.

2005 yilda davlat byudjeti taqchilligi yalpi ichki mahsulotga nisbatan bir foiz miqdorida bo‘lishi rejalashtirilgan va u noinflyasiyaviy
manbalar hisobidan moliyalashtiriladi.
Davlat byudjeti taqchilligi 34,8 mlrd. so‘mni tashkil etib, YAIMga

nisbatan 0,4 foiz dan oshmadi va to‘lig‘icha davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan tushumlar (16,8 mlrd. so‘m) va boshqa

noinflyasion manbalar
hisobiga
qoplandi.

Davlat soliq qo‘mitasi bo‘yicha tushumlar 1639,6 mlrd. so‘mni tashkil etib, belgilangan ko‘rsatkichlar 101,2 fozga, Davlat bojxona qo‘mitasi bo‘yicha tushumlar 292,0 mlrd. so‘mga teng bo‘lib, reja 102,2 foizga bajarildi.

Korxonalar foydasiga soliq
va yagona soliq
bo‘yicha byudjet

daromadlari bultur 2002 yildagiga nisbatan 1,2 marta ortib, 297,2 mlrd. so‘mdan ziyod bo‘ldi.
Jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliqqa kelsak, 2003 yilda ushbu soliq turi bo‘yicha tushumlar 288,3 mlrd. so‘mni yoki jami byudjet daromadlarning 12,3 foizini tashkil etdi. 2002 yilda ushbu
ko‘rsatkich 12,4 foizni tashkil qilganligini inobatga oladigan

bo‘lsak, bu
holat soliq
stavkalarining pasaytirilishi va soliqqa

tortish chegaralarining sezilarli darajada kengaytirilishi tufayli

ana shu soliq ko‘rsatmadi.
turi bo‘yicha daromadlar miqdoriga deyarli ta’sir

O‘z navbatida tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yuridik va
jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliq bo‘yicha tushumlar
31,4 mlrd. so‘mni tashkil etdi. Bojxona bojlari bo‘yicha byudjet daromadlari 2002 yildagiga nisbatan 1,4 barobar ko‘payib, 41,0 mlrd. so‘mni tashkil etdi. Jismoniy shaxslar tomonidan to‘lanadigan yagona bojxona to‘lovi bo‘yicha byudjetga 45,1 mlrd. so‘m tushdi. Bu 2002 yildagi tushumga nisbatan 1,9 marta ko‘p, demakdir.
Mahalliy byudjetlar daromadlarining reja ko‘rsatkichi 937,9 mlrd.

so‘m bo‘lgani
holda,
haqiqatda 962,4 mlrd. so‘mni tashkil etib,

belgilangan reja 102,6 foizga bajarildi. Avval aytib o‘tganimizdek,
barcha hududlar bo‘yicha belgilangan reja ko‘rsatkichlari uddalandi.

Jumladan, to‘lig‘icha mahalliy byudjetlarga tushadigan infratuzilmani rivojlantirish solig‘idan 40,7 mlrd. so‘m, jismoniy
shaxslar tomonidan iste’mol qilinadigan benzin va boshqa yoqilg‘i
uchun soliq bo‘yicha 38,3 mlrd. so‘m miqdorida daromad yig‘ildi.
Iqtisodiyotga jami soliq yukining real darjasini kuzatsak, byudjet
daromadlarining YAIM hajmiga bo‘lgan nisbati 2002 yildagi 25,0
foizdan 2003 yilda 24,2 foizgacha pasaydi. Davlat maqsadli jamg‘armalari daromadlara rejasi 104,9 foizga bajarilib, tushumlar 816,1 mlrd. so‘mni tashkil etdi. SHundan pensiya jamg‘rmasi daromadlari 601,6 mlrd. so‘mga etib, pensiyalarni to‘liq va o‘z vaqtida moliyalashtirish ta’minlandi.
Davlat byudjeti xarajatlari tarkibiga to‘xtalib, avvalambor,
ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash
harajatlarining etakchi o‘rni yanada kuchayganligini alohida aytib o‘tish lozim.
Jumladan, ijtimoiy soha xarajatlari 912,6 mlrd. so`mni, ijtimoiy himoya va turmush farovonligini oshirish tadbirlari xarajatlari esa 183,2 mlrd. so‘mdan oshib, byudjet jami xarajatlarining 46,1 foizini tashkil etdi. (2002 yilda 45,5 foiz) Bunda kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish bilan
bog‘liq xarajatlarni va umuman, maorif tizimini ustuvor
moliyalashtirish Davlat byudjeti siyosatining bosh mezoni bo‘ldi.
Kelajak investitsiyasi hisoblangan maorif sohasining 2003 yilda
barcha turdagi xarajatlariga ajratilgan mablag‘ 792,3 mlrd. so‘mni yoki
jami byudjet harajatlarining 33,3 foizini tashkil etdi, shundan

536,4 mlrd. so‘m yoki moliyalashtirildi
qariyb 86,1 foizi mahalliy byudjetlardan

O‘z navbatida akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarini qurish
va ta’mirlash uchun 169,3 mlrd. so‘m kapital mablag‘ yo‘naltirib, 4825 o‘quvchiga mo‘ljallangan 6 ta akademik litsey va 89039 o‘rinli 135 ta

kasb-hunar kolleji ishga tushirildi.
2003 yilda kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv-laboratoriya va ishlab chiqarish asbob-uskunalarni xarid qilish uchun 12,3 mlrd. so‘m, maktab mebellari uchun 5,0 mlrd. so‘m bolalar bog‘chasi mebellari uchun 0,7
mlrd. so‘m hamda umumta’lim uchun 9,8 mlrd. so‘m ajratildi.
Maorif tizimi muassasalari moddiy-texnika bazasini mustahkamlash

bilan bir
qatorda o‘qituvchi va pedagoglarning ish
haqlarini

oshirishga
ham e’tibor
qaratildi. Xususan, akademik litsey, kasb-

hunar kollejlari va maktab hamda oliy o‘quv yurtlari o‘qituvchilari
o‘rtacha maoshlari 2003 yil davomida 1,2 baravar oshdi. Davlat byudjeti xarajatlarining yana bir yirik yo‘nalishi bo‘lgan soo‘liqni saqlash sohasiga 2003 yilda 228,7 mlrd. so‘m ajratildi va SHundan 88,0 foizi mahalliy byudjetlardan moliyalashtirildi.
Sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish Davlat dasturi doirasida
“SHoshilinch tez tibbiy yordam” respublika markazining qayta

ta’mirlanishiga byudjetidan ajratildi.
qo‘shimcha 678,2 mln. so‘m mablag‘

Davlat byudjetidan iqtisodiyotga ajratilgan jami xarajatlar 286,5 mlrd. so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, shundan 186,6 mlrd. so‘mi (65,1 foiz) suv xo‘jaligining ekspluatasiya xarajatlariga yo‘naltirildi. O‘z

navbatida
qishloq
xo‘jaligi ekinlarini zararkunandalardan, chorva

mollarini kasalliklardan himoyalashni ta’minlash va veterinariya

xizmatlarini saqlash va dori-darmonlar xarid 2003 yilda 8,7 mlrd. so‘m ajratildi.
qilish maqsadlariga