|
Iqtisodiyotni boshqarish funksiyasi. Milliy daromadning davlat ixtiyoridagi hajmining ortishi, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish imkoniyatini beradi. Bugungi kunga kelib bozor iqtisodiyoti munosabatlari rivojlangan mamlakatlarda davlatning iqtisodiyotga aralashuv xarajatlari byudjet xarajatlarining umumiy summasini 20-25 foizini tashkil etmoqda.
Byudjet mexanizmlari orqali iqtisodiyotni tartibga solish davlat ixtiyoriga kelib tushadigan pul mablag‘larini manyovrlashtirish orqali amalga oshiriladi. Bunday manyovrlashti-rishga, byudjetni amalga
opshrishda daromadlarni xarajatlarining aniq turlari bilan
biriktirilmaganligi, yani davlat ixtiyoriga kelib tushadigan mablag‘larning umumlashtirilipsh va turli xil yo‘nalishlarga ishlatish mumkinligi imkon beradi.
Ko‘pgina iqtisodchi olimlarning fikricha, davlatni iqtisodiyogga aralashishi iqtisodiy rivojlanishda muxim omillardan biri bo‘lib
hisoblanadi. Iqtisodiy soxaga ajratilgan byudjet mablag‘lari ichida
markazlashgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari muhim rol o‘ynaddi va katta salmoqni egallaydi. Bu turdagi xarajatlarni sarflashdan ko‘zlangan asosiy maqsad-iqtisodiy o‘sishning talab hajmiga va ichki bozorni shakllantirishga ta’sir o‘tkazshpdan iborat.
Davlatning iqtisodiyotga aralashuvining asosiy yo‘nalishlaridan biri ilmiy-texnikaviy rivojlanishga ko‘maklashuvidir. Bu sohaning
rivojlanishi ko‘pgina iqgisodiy va ijtimoiy muammolarni hal qilishda yordam beradi va iqtisodiyotda muhim o‘zgarishlarga olib keladi. YAngi soxalarning paydo bo‘li-shini, iqtisodiy samaradorlikni o‘sishini, sohalararo bandlikning to‘g‘ri taqsimlanishini, moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish o‘rtasidagi munosabatning kuchayishini ta’minlaydi.
Iqtisodiy sohani rivojlantirish uchun sarflanadigan xarajatlar ichida ishlab chiqarish va ijtimoiy soxa infratuzilmalaini
moliyalashtirish ham salmoqli o‘ringa ega. Moddiy ishlab chiqarish
infratuzilmasiga barcha turdagi transport tashkilotlari va transportsozlik sohalari (avtoyo‘llar, yaortlar, aerodromlar), aloqa tizimi (telefon, telegraf), elektr, gaz, suv inshoatlari va boshqalar kiradi. Ijtimoiy infratuzilmaga meditsina va o‘quv muassasalari, sport va madaniy tadbirlar kiradi. Rivojlangan mamlakatlarda ijtimoiy
infratuzilmaga eng ko‘p mablag‘
ajratadigan davlatlar
qatoriga AQSH,
Germaniya, YAponiya kiradi. Bunga misol sifatida AQSHda yo‘l qurilishi
uchun byudjetdan sezilarli darajada yirik ajratmalar ko‘rsatish mumkin.
qilinishini
Iqtisodiy xarajatlardan yana biri ekologik muammolarni bartaraf
etish, atrof muxit va tabiat resursyaarini saqlash uchun qilinayotgan
xarajatlardir. Bu turdagi xarajatlarni byudjetdan moliyalashtirishda AQSH oldingi o‘rinlarda turadi,
Iqtisodiy xarajatlarning muhim ko‘rinishlaridan biri
subsidiyalar xisoblanadi. Subsidiyalar davlat yordamiga muhtoj bo‘lgan
alohida xo‘jalik va tarmoqlarga beriladi. Agarda davlatning o‘z
korxonalariga, infratuzilmaga, ilmiy izlanishlarga yo‘naltirilgan xarajatlari iqtisodiyotga bilvosita ta’sir o‘tkazsa, subsidiyalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir o‘tkazadi. Subsidiyalar turli xil ko‘rinishda
bo‘ladi: zararni qoplash uchun (dotatsiyalar), eksportni sug‘urtalash,
narxlarning muvozanatini ushlab turish xarajatlari va boshqalar.
Iqtisodiy soha xarajatlariga Davlat byudjetidan mahalliy
hokimiyatlarga beriladigan subsidiyalarni
ham
qo‘shish mumkin.
Bunday
subsidiyalar rivojlangan mamlakatlarda mahalliy byudjet daromadlarining 20-25 foizini tashkil qiladi. Bu turdagi yordamni ajratish bo‘yicha Buyuk Britaniya, AQSH, Fransiya davlatlari oldingi o‘rinlarda turadi.
Ijtimoiy funksiya. Bugungn kunda jamiyat ishlab chiqarishi rivojlanishining asosiy xarakatlantiruvchi kuchi sifatida inson omiliga asosiy e’tibor berilar ekan, bu o‘z-o‘zidan ijtimoiy xarajatlarni ortishini shart qilib qo‘ymoqda.
Jamiyatda noishlab chiqarish soxalarni mablag‘ bilan ta’minlash,
yani moliyalashtirish byudjet orqali amalga oshiriladi. Maktabgacha tarbiya muassasalari, barcha turdagi maktablar, oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari, sog‘liqni saqlash va sport muassasalari barcha mamlakatlarda bevosita byudjet bilan aloqador muassasadir. Bundan tashqari, byudjetdan moliyalashtiriladigan organlarga davlat boshqaruv organlari, sud, prokuratura, ilmiy tekshirish muassasalari va mamlakat mudofaasi kiradi.
O‘zbekisgon Respublikasida ijtamoiy-madaniy tadbir xarajatlari
tarkibida maorif sohasiga qilinadigan xarajatlari salmoqli o‘rinni
egallaydi. Umumta’lim va maxsus maktablarda islohotlarni amalga oshirish uchun respublikamiz raxbariyati alohida e’tibor bermoqda. Xalq
ta’limi xodimlarining ish oshirilmoqda.
haqi darajasini oshirish dasturi amalga
Mustaqillikka erishilgandan so‘ng, O‘zbekistonda oliy va o‘rta
maxsus ta’lim tizimini
qayta
qurish natijasida oliy o‘quv yurti
binolarini kapital ta’mirlash xarajatlari miqdori, o‘quv binolari yotoqxonasini jihozlash, o‘quvchilar va talabalar o‘rtasida ommaviy-
madaniy sport ishlarini va boshqa tadbirlarni amalga opshrish xarajatlari miqdori o‘sdi.
SHifoxonalarni, ambulatoriya-poliklinikalarni, zamonaviy diagnostika markazlarini va meditsina boshqaruv muassasalarini qurishga, yangi uskunalari bilan jihozlashga katta mablag‘ ajratilmoqda.
Iqtisodiyotni to‘g‘ri nisbatda rivojlanishida, mamlakat axolisi
ehtiyojlarshsh talab darajasida qondirishda, turmush tarzini ko‘tarishda
ilmiy texnika progressini joriy etishda, fan va madaniyatni rivojlantirishda, mamlakat mudofaasini saqlashda byudjetning ahamiyati ortmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
