|
Tiykarǵı (kapital ) tegislew. Jer tegislew usılınıń eń kóp miynet talap etetuǵın túri tiykarǵı tegislew bolıp tabıladı. Bul usıl tiykarınan jańa jerlerdi ózlestiriwde qollanıladı.
Tiykarǵı tegislewde suwǵarıw uchastkası sırtınıń tábiy kórinisi pútkilley ózgeredi, qıyalıq bolsa suwǵarıw texnikasına maslawtriladi. Sol sebepli, bunda kútá úlken kólem degi topıraq jumısların orınlawǵa tuwrı keledi.
Tiykarǵı (kapital ) tegislew jumısı arnawlı joybar -karta tiykarında alıp barıladı. Joybar quramına joba kórinisinde yamasa qatar profiller kórinisinde, arnawlı jumıs sızılmaları, sonıń menen birge, jumıs kólemin esaplaw qaydnomalari, sxemalar kórinisindegi túrli qosımsha materiallar hám soǵan uqsawlar kiredi.
Tegislew waqtında topıraqtıń ústki (ónimli) qatlamın ılajı bolǵanınsha saqlap qalıwǵa, yaǵniy onı júdá tereń jaylarǵa keltirip to'kmaslikka umtılıw kerek. Keri jaǵdayda uchastka topıraǵınıń ónimliligi azayıp ketedi hám jerden mol ónim alıp bolmaydı.
Bólek tegislew. Bólek tegislewde suwǵarıw uchastkası topografikalıq maydanınıń xarakteri ózgermeydi. Bólek tegislew jumısları proekt-kartaǵa tiykarınan alıp barıladı. Bunda jerdiń tábiy qıyalıǵı bólek ózgertiriledi, bólek tek dúnkiler, oylı-shuqırlar, kereksiz eski kanallar, jollar tegislenedi. Bólek tegislew menen suwǵarıwǵa jetkilikli dárejede sharayat tuwdırıw múmkin bolmaǵan haldaǵana tiykarǵı tegislew jumısları etiledi.
Ámeldegi tegislew. Tiykarǵı (kapital ) tegislengen uchastka sırtında waqıt ótiwi menen jer aydaw, suwǵarıw hám basqa dıyxanshılıq jumısları tasirida o'nqir- shuqirlar payda boladı. Topıraqqa qayta islewde payda bolǵan mine sol tómen - biyikliklerdi joytıw - ámeldegi tegislew dep ataladı. Xojalıqtaǵı uchastkalar jılda bir ret, álbette ámeldegi tegisleniwi kerek. Ámeldegi tegislew xojalıqtıń óz kúshi hám mashinaları menen atqarıladı. Hár jılı súdigardan keyin yamasa egiw aldından qarıq hám pushtalar, qarıqlar, ayırım dúnkiler tegislenedi. Tegislew jumısları kóz menen shamalap alıp barıladı. Kishi kólem degi topıraq jumısları atqarıladı. Tegislewde jeńil texnikadan hám qol kúshi den paydalanıladı. Bunda jumıs hyech qanday proektsiz, dalachilik brigadasidiń brigadiri yamasa xojalıq gidrotexnigi baslıqlıǵında alıp barıladı.
Ámeldegi tegislewde uzın bazalı tegislegish júdá qol keledi: bul mashina uchastka júzin mexanik túrde tep-tegis etip ketedi.
Egiw aldından topıraqqa qayta islew: Qatlamdı yumshatib, topıraqta ızǵar saqlaw ; jumsaq qatlam payda etiw; Tuqimlardıń qiyg'os kógerip shıǵıwı ushın sharayat jaratıw ; otaqlarǵa qarsı gúres.
Respublikamızdaǵı aldıńǵı xojalıqlar tájiriybesine kóre, Jerdi egin egiwge tayarlawda hár bir agrotexnikalıqa ilajın xojalıqtıń topıraq - ıqlım sharayatın esapqa alǵan halda ámelge asırıw kerek. Jerdi egin egiw aldından islew súdigardı burǵalawdan baslanadı. Baronalanganda daladiń maydanı tegislenedi, ósip shıǵıp atırǵan bir jıllıq otaqlar joytıladı, kesekler maydalanadı, payda bolǵan qatlam yumshatiladi hám ızǵar puwlanıwınıń aldın aladı.
Jerdi egin egiwden aldın islewdi jer jetilmesden aldın baslap jiberiw de úlken zálel keltiredi, sebebi jawınnan keyin topıraqta qalıń qatlam payda boladı, onıń maydan bólegi niǵizlawadi. Sol sebepli topıraqtıń jetilgenligine itıbar beriw, báhárde súdigardıń 8-10 sm tereńliktegi topıraǵı jetiliwi menen Jerdi isley baslaw kerek. Respublikamizdiń túrli topıraq -ıqlım sharayatına bul múddet shama menen qo'yidagi dáwirlerde tuwrı keledi: Surxandaryo, Qashqadárya hám Buxara wálayatlarında - fevral ayınıń birinshi yarımı yamasa mart ayınıń birinshi bes kunligi; Ferǵana oypatlıqsı (Andijan, Namangan hám Ferǵana wálayatlarında ) mart ayınıń birinshi yarımı ; Sirdaryo, Jizzaq, Tashkent hám Samarqand wálayatlarında mart ayınıń ekinshi yarımı ; Xorezm hám Qaraqalpog'iston respublikasında mart ayınıń úshinshi un kunligi yamasa aprel ayınıń birinshi bes kunligi, báhár qanday keliwine qaray bul múddetler azmaz ózgeriwi múmkin.
Jerdi egin egiw aldından islew usılları súdigardıń jaǵdayına hám jerge qısqı suwǵarıw beriw hám de topıraqtıń kebirin juwıw múddetine qaray belgilenedi. Qısqı suwǵarıw berilmaydigan, kebiri juwılmaytuǵın jerlerdi egin egiwge tayarlaw ushın bir eki ret baronalanadi, keyininen mola bostiriladi. Ot basqan jerlerde yumshatgichlar hám kultivatorlardan paydalanilgani maqul. Bunda olarǵa keń ótkir g'ozpanjalar ornatıw kerek, sebebi ot jaqsılaw qırqıladı.
Súdigar serkesak bolsa, jaqsılap usaqlaw hám organikalıq -mineral tóginlerdi aralastırıw ushın disklı baronalardan paydalanıw jaqsı nátiyje beredi. Lekin túbirpoyali otaqlar tarqalǵan maydanlarda bul usıldan paydalanıp bolmaydı.
Qısqı suwǵarıw beriletuǵın, topıraǵı shor hám gúzgı súdigardan yamasa tiykarǵı aydawdan keyin kebiri juwılǵan jerlerdi shigit egiwge tayarlawda arnawlı qosımsha jumıslar atqarıladı, yaǵniy báhárde qarıq, sheller hám basqa bálent- oypatlar tegislenedi, keyininen qısqı suwǵarıw beriw ushın qarıq hám qarıqlar alınadı.
Topıraqtıń mexanik quramına qaray, qarıqlar arqalı gektarına 1000 -1500 m esabında suw beriledi. Jer jetiliwi menen qarıqlar tegislenedi hám atız eki izbe-iz jalǵanǵan baronada bir ótiwde bóylamasına yamasa keseine baronalanadi. Shigit egiwge shekem Jerdi jaqsı jumsatiw ushın chizel-kultivator, kultivator hám disklı baronalardan paydalanıladı. Shigit egiw aldından súdigar taǵı baronalanadi, keyininen mola bostirilib, keyin shigit egiledi. Kebiri juwılǵan jerler de egin egiwge sol tártipte tayarlanadı.
Báhárde Jerdi sayızlaw sonda da qayta aydawǵa jol quymaslik kerek. Eger qısqı suwǵarıw berilgende yamasa topıraq kebiri juwılǵannan keyin jer júdá niǵizlasip, otaq basqan bolsa, plugdiń ag'dargichlarini alıp qoyıp jumsatiw múmkin.
Kóklemde aydaladigan jerlerdi ılajı bolǵanınsha waqtınan burın jer jetiliwi menenoq islewge kirisiw kerek. Sonday etilgende, topıraq de ızǵar kóbirek toplandı, egiw dáwirindegi qıyınshılıqlar jónge salıw etiledi, egiw kompaniyası qısqa hám qolay múddetlerde ótkeriledi. Jer báhárde aydalǵanda asıǵıslıq menen diskalash hám burǵalaw kerek. Keri jaǵdayda topıraqtaǵı ızǵar tez bug'lanib ketedi.
Ósiw dáwirdiń baslarında g'o'za jaqsı rawajlanıwı, keyinirek ǵórekler jetiliwini taminlash ushın azotli hám fosforli tóginlerdiń bir bólegin báhárde Jerdi egin egiwge tayarlaw waqtında salıw paydalı bolıp tabıladı. Tógin kultivator hám chizelga ornatılǵan tóginlagichlarda solinadi. Tógin agregat soposhkalari menen 14-16 sm tereńlikke salınıp yamasa jer maydanına sepilib, keyininen onı 8-10 sm tereńlikte chizel yamasa disk menen yumshatib, topıraqqa aralastırıw hám ko'mish da múmkin.
Jerdi egin egilgennen baslap tap ónimi jiynastırıp alinǵansha waqıtında sapalı etip islew olardan joqarı ónim jetistiriwde tiykarǵı ilaj esaplanadı. Sebebi bul ilajlar sebepli ósimliklerdiń ósiwi hám rawajlanıwı ushın arnawlı bir sharayat jaratıladı.
Jerdiń qatıp qalıwına hám otaqlardıń ósip rawajlanıwına jol qoymaw ushın eginlerdiń qatar arasına qayta islewdi erte baslaw kerek. Eginlerdiń qatar aralarına qayta islew múddeti hám tereńligi topıraqtıń jaǵdayına. otaqlar menen pataslanganligiga hám hawa rayı sharo-itiga qaray belgilenedi.
Kultivatsiya qılıwda kultivatordiń eki shetindegi pıshaq 6 -8 sm, ortasındaǵı g'ozpanja bolsa 10 -12 sm tereńlikte isletiledi. G'o'za qatar aralarınıń qanday keńlikte (60 yamasa 90 sm) bolıwınan qaramastan kultivatsiya qılıwda 8-10 sm keńlikte qorǵaw zonası qaldıriladi. Keyingi kultivatsiyada yumshatuvchi jumıs shólkemleriniń shetidegisi 8-10 sm, ortadaǵısın bolsa 14-16 sm tereńlikte isletiledi. Ekinshi, úshinshi hám keyingi kultivatsiyalarda qorǵaw zonası 10 -12 sm ge shekem keńeytiriledi.
Hár galgi suwǵarıwdan keyin jer jetiliwi menen kultivatsiya ótkeriw kerek. Bul ızǵarlıqtı saqlawdı támiyinleydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
