Kirish. Payvandlash turlarining tasnifi

Ximoya gazlari
Modda holatlaridan biri. Har bir modda temperatura va bosim oʻzgarishiga qarab qattiq, suyuq va gaz holatda boʻladi. Mac, suv qattiq (muz), suyuq (suv) yoki gaz (bugʻ) holatda boʻlishi mumkin. G. molekulalari siqiluvchan, harakatchan, zichligi juda kichik, birbiri bilan tez aralashadi. G. tashqi taʼsir boʻlmaganda idish hajmining hammasini egallaydi. G. molekulalari orasidagi tortishish kuchi qattiq va suyuq jism molekulalarinikidan ancha kichikdir. Normal sharoit (273, 15K temperatura va 1,01 105 Pa bosim)da G. zichligi suyukliklar zichligiga nisbatan 1000 baravar kam yoki gaz molekulalari orasidagi masofa suyuqliklarnikiga nisbatan 10 baravar katta boʻladi. Shunday boʻlsa ham normal sharoitda 1 sm3 gazda 310" dona molekula bor. G. uchta kattalik: bosim (r), hajm (V) va temperatura (T) bilan ifodalanadi. Bu kattaliklar maʼlum boʻlsa, gaz holatini aniqlash mumkin. r, V va T kattaliklarning oʻzgarishi bir-biriga bogʻliq. Holatining oʻzgarishiga qarab, G. har xil xususiyatli boʻladi. Mas, kuchli siqilgan gazning fizik xususiyatlari normal bosimdagi gaznikidan farq qiladi. Normal bosim va temperaturadagi G. holati Klapeyron tenglamasi ifodalanadi Bu tenglamada molekulalarning oʻzaro taʼsir kuchi va xususiy hajmi hisobga olinmagan, shuning uchun bu qonunga boʻysunuvchan G. ideal G. deyiladi. Tabiatda ideal G. yoʻq, lekin normal sharoitdagi va yana ham yuqori temperatura va past bosimdagi G.ga Klapeyron tenglamasini tatbiq qilish mumkin. Bosim juda yuqori va temperatura juda past boʻlgan sharoitda Van-der-Vaals tenglamasi R + -jkW ‘ b) = f RT tatbiq qilinadi. Bunda Pi = -^g — molekulalarning oʻzaro taʼsiridan paydo boʻlgan ichki bosim, — molekulalarning xususiy hajmi; a — berilgan G. uchun oʻzgarmas kattalik. Van-der-Vaals tenglamasiga boʻysunuvchi G. real G. deyiladi. Normal sharoitda G.da issiqlik oʻtkazuvchanlik, diffuziya hodisalari va boshqa ichki hodisalar kuzatiladi. Bu hodisalar molekulalarning doimo tartibsiz harakati va bir-biri bilan toʻqnashuvi natijasidir Normal sharoitda G. oʻzidan elektr toki oʻtkazmaydi, lekin bosim va temperaturaning oʻzgarishi bilan G.ning bu xususiyati oʻzgaradi. Har qaysi real gaz oʻziga xos kritik temperatura (Tk) gacha sovitilganda suyuqlikka aylanadi. Mas, suv uchun Tk=374,2°K, shunda suv bugʻ holatida, kislorod uchun TK=91,14°K, shunda u gaz holatida boʻladi va h.k.

• 
  G.ning barcha turlari moddiy dunyoning ham energetik boshqaruvchisidir, chunki kislorod-azot G. aralashmasi yoqilgʻilarni (ichki energiyasi moʻl moddalar majmuasi) turli sohalarda yoki umuman tabiatda yonishi (vulkanlar harakati, katta oʻrmon hududlarining oʻt olishi va boshqalar) maʼlum darajada planetamizning hozirgi energetik holatini ham boshqarib turadi. G.ning noyob oksidlanish va oksidlash, yoqish va yondirish, portlash va portlatish xossalaridan hayotimizda, xalq xoʻjaligida, texnikada va ulkan hajmdagi loyihalarni amalga oshirishda foydalaniladi. G. chiroklari, lampalari, alangalatkichlari, oʻchoqlari, kavsharlagichlari, yoritkichlari, turbinalari, isitkichlari, dvigatellari, kondensatorlar, sovitgichlar, ochgichlar, turbinali elektr stansiyalar, turbinali avtomobillar, lokomativ turbovozlari, lazerlari va boshqa taraqqiyotning asosiy mohiyatini belgilaydi. Bunda yuqorida keltirilgan aynan G.dan tashqari neftni qayta ishlash, yoʻlakay, tabiiy yonuvchan (metan, etan, propan, butan) G.dan amalda keng foydalaniladi Neftni qayta ishlash G.i neftning termokrekingi yoki haydash mahsulotlarining katalitik krekingi, pirolizi hamda katalitik gidrogenlashdan hosil boʻladi. Neftning tezlik krekingidan hosil boʻladigan G. tarkibi aynan olingan neft turiga, chuqur kimyoviy qayta ishlanganda esa jarayonlar olib borish usullari va sharoitlariga bogʻliq boʻladi Neftni chuqur kimyoviy qayta ishlash jarayonida G. tarkibida toʻyinmagan G. ham hosil boʻladi. Bu G. sanoatda organik va neft-kimyoviy sintezlarda yarim mahsulot yoki monomerlar sifatida koʻp qoʻllaniladi. Respublikamizda Koʻkdumaloq "neft-gazokondensat-gaz" konida yoʻlakay G.dan foydalanish tajribadan oʻtmoqda. Bu G. tarkibida metan — 89%, etan — 0,3%, propan — 0,2%, butanlar — 0,6%, G. kondensati — 6—7% va boshqa G. (N2, CO2, H2S) - 1,2% boʻladi. G. sanoatda keng ishlatiladi. Gazlarning massasini, zichligini va hajmini hisoblash formulalari
  

Bugungi kunda ko'plab turli xil gazlar ma'lum. Biror kishi laboratoriya usullari bilan kimyoviy moddalardan oladi, ba'zilari o'zlari tomonidan hosil bo'ladigan reaktsiyalar natijasida hosil bo'ladi. Va tabiatda qanday gazlar tug'iladi? Tabiiy va tabiiy kelib chiqadigan asosiy gazlar to'rttadir:

• 
  formulasi CH bo'lgan tabiiy gaz₄;
  
• 
  azot, N.₂;
  
• 
  vodorod, H₂;
  
• 
  karbonat angidrid, CO₂.
  

Albatta, boshqalar ham bor - kislorod, vodorod sulfidi, ammiak, inert gazlar, uglerod oksidi. Biroq, yuqorida sanab o'tilganlar odamlar uchun amalda ahamiyatlidir va ular tomonidan turli maqsadlarda, shu jumladan yoqilg'i sifatida ishlatiladi. Tabiiy gaz nima?
Tabiiy gaz - bu tabiat bizga beradigan gaz. Ya'ni, Yerning ichaklaridagi tarkib kimyoviy reaktsiyalar natijasida sanoatda olinadigan miqdordan ancha yuqori va ko'p bo'lgan kishi.
Tabiiy gazni metan deb atash odatda qabul qilinadi, ammo bu butunlay to'g'ri emas. Agar bunday gazning tarkibini fraktsiyalar bo'yicha ko'rib chiqsak, unda siz uning quyidagi tarkibiy tarkibini ko'rishingiz mumkin Tabiiy gaz kimyoviy nuqtai nazardan oddiy chiziqli uglevodorodlar - metan, etan, propan va butan aralashmasidir. Ammo katta hajm metan bo'lganligi sababli, tabiiy gazning umumiy formulasini metan formulasi bilan to'g'ridan-to'g'ri ifoda etish odatiy holdir. Shunday qilib, tabiiy gaz metan -NN kimyoviy formulasi chiqadi₄.

Qolgan tarkibiy qismlar kimyo bo'yicha quyidagi empirik formulalarga ega:

• 
  etan - C₂H₆;
  
• 
  propan - C₃H₈;
  
• 
  butan - C₄H₁₀;
  
• 
  karbonat angidrid - CO₂;
  
• 
  azot - N₂;
  
• 
  vodorod - H₂;
  
• 
  vodorod sulfidi - H₂S.