Kirish ochik usulda kazish tushunchasi

MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………… Ochik usulda kazish tushunchasi……………………… I.Karьerning ishlab chiqarish unumdorligini xisoblash II. Tog‘ jinslarining qazish va yuklash ishlari... III.Ekskavatorlar ish unumdorligini xisoblash ………….. IV. Kar’er yuklarini tashish....................................... V.Xulosa.................................................................................... VI. Foydalanilgan adabiyotlar....................................

TGTU Olmaliq filiali 5311600

Izm

Varaq

№ Hujjat

Imzo

Sana

Tayyorladi

Lit.

Varaq

Varaqlar

Rahbar

Kaf. mudiri.

TGTU Olmaliq filiali 29-16 KPT guruhi

KIRISH

O‘zbekiston dunyodagi juda katta oltin, kumush va boshqa qimmatbaho hamda er bag‘rida kam uchraydigan metallar zaxiralariga ega bo‘lgan davlatlar jumlasiga kiradi.

Hozirgi vaqtda 40 ta qimmatbaho metall konlari qidirib topilgan. Oltinning asosiy zaxiralari oltin konlarining o‘zida – Markaziy Qizilqumda joylashgan bo‘lib, tasdiqlangan zaxiralar bo‘yicha respublikani dunyoda to‘rtinchi o‘ringa olib chiqadi. Muruntov koni dunyodagi gigant konlar jumlasiga kiradi.U Evroosiyo qit’asidagi ruda tarkibida oltin yuqori darajada bo‘lgan eng yirik kondir. Muruntov konining topilishi halqaro geologiya jamoatchiligi tomonidan yigirmanchi asrning ikkinchi yarmida oltin sohasida qilingan eng katta kashfiyot deb e’tirof etildi.

Muruntov koni – juda katta manba bo‘lib, unda har yili millionlab kub metr kon tuprog‘i qazib olinadi.Undan dunyodagi eng sifatli oltin olish mumkin. Bu xolning o‘ziyoq dunyoning oltin qazib oluvchi sanoati uchun noyob namunadir.

Oltin tozalashda affinaj ( eng sof metall olish) jarayonining zamonaviy texnologiyasi joriy etilgan. Bu texnologiya bir qator Bu texnologiya bir qator “ nouxau ” ni o‘z ichiga oladi. Natijada oliy tovar ko‘rinishiga ega bo‘lgan, soflik darajasi

“ to‘rtta to‘qqiz ” ga teng asl oltin olinmoqda . Ana shu oltin O‘zbekistonga ko‘plab xalqaro sovrinlar keltiradi .

So‘ngi yillarda infrastrukturasi yaxshi rivojlangan Samarqand va Toshkent viloyatlarida oltin rudali konlar aniqlandi va qidirib topildi. Dunyoning eng yirik oltin rudali viloyati bo‘lgan Qizilqumda Muruntovdan tashqari Ajbugut , Bulutkon , Balpantov , Aristontov , To‘rboy va boshqa yangi konlar aniqlanib, o‘rganilmoqda.

Qizilqum mintaqasidagi barcha oltin konlarining muxum xususiyati shundan iboratki, rudaning tarkibida oltin ko‘p miqdorda bo‘lib, u ochiq usulda qazib olinadi. Muhandislik tarmoqlari, kommunikatsiyalar ( suv, gaz, elektr energiyasi, temir yo‘l va avtomobilь yo‘llari ) ham mavjud.Respublikada kumush konlari xam bor . Bular Navoiy viloyatidagi Visokovolьtnoe, O‘qjetpes, Kosmonachi konlari va Namangan viloyatidagi oqtepa konidir. Tasdiqlangan zaxiralarning katta miqdori oltin va mis – porfir konlaridir.

Oqtepa koni kumush qazib chiqarish bo‘yicha eng istiqbolli bo‘lib, chet el investitsiyalarini o‘ziga jalb etadigan kondir.

Uchinchi. O‘zbekiston rangli metallar – mis, qo‘rg‘oshin, ruh, volьfram va shu guruhga kiruvchi boshqa metallarning aniqlangan zaxiralariga ega.

Mis rudalari bilan birga rangli metallarning 15 dan ortiq turi, chunonchi, oltin, kumush, molibden, kadmiy, indiy, tellur, selen, reniy, kobalьt, nikelь, osmiy va boshqalar ham qazib olinadi.

Muhimi shundaki, ruda asosan ochiq usulda qazib olinadi.Bu esa konlarning rentabelli ishlashini ta’minlaydi.Ishlab turgan konlar mis va unga yo‘ldosh metallarni 40 – 50 yil, rux va qo‘rg‘oshinni 100 yildan ko‘proq vaqt qazib olishni ta’minlaydi.

Rangli metallar rudalarining zaxiralari asosan Olmaliq ruda maydonida joylashgan.Qalmaqir koni noyob konlardan bo‘lib, u mis – molibden rudalarini qazib chiqarish bo‘yicha chet ellardan ancha ustun turadi. Bu konning rudasini Olmaliq kon – metallurgiya kombinati qayta ishlaydi. Kombinat O‘zbekistondagi eng yirik koxonalardan biridir.

Bundan tashqari, istiqbolli YOshlik1 koni topilgan. Uning mis, molibden, oltin, kumush, reniy, tellur, selen va oltingugurt zaxiralari katta.

Bu konda chet el sarmoyasi ishtirokida mis ishlab chiqaradigan va yo‘ldosh metallarni ajiratib oladigan ishlab chiqarishlar qurilishni amalga oshirish yangi boyitish fabrikasi qurishni talab qiladi. Bu

fabrikani ruda xom ashyosi bilan taьminlash ikki yuz yilga mo‘ljallangan.

Mazkur kon qidirib topilgan zaxiralari, qazib olishning tannarxi, foydali qazilmalarning ajiratib olinishi jihatidan MDH mamlakatlari orasida teng keladigani yo‘qdir.

Qo‘rg‘oshin – rux asosan Jizzax viloyatining Uchquloch va Surxandaryo viloyatining Xondiza konlarida jamlangan.

Xodizadagi konda qo‘rg‘oshin va rux bilan birga mis, kumush, kadmiy, seoen, oltin va indiy bor. Xalqaro bozorda bu metallning mavqei oshgan sari O‘zbekistonda ularni qazib chiqarishni kengaytirish mumkin.

Ishlab turgan korxonalarni texnikaviy va texnoligik qayta jixozlash uchun oz miqdorda investitsiya sarflab, mis rudalarini qayta ishlash chog‘ida ajiratib olinadigan nodir metallarning oliy markalarini olish imkoni mavjud. Ularning tarkibida asosiy metall 99,99 foizni tashkil etadi.

O‘zbekiston Respublikasi bir qator nodir va tarqoq holda uchraydigan metallarni ajiratib olish hamda ishlab chiqarish uchun ishonchli xom ashyo bazasiga ega. Ularning bir qismi, masalan, litiy, mustaqil konlarda jamlangan, boshqalarini mis, polimetallar, uran va boshqa foydali qazilmalar konlaridan yo‘ldosh moddalar sifatida ajiratib olish mumkin.

Selen va tellurdan asosan yarim o‘tkazgichlar, quyosh batareyalari, termogeneratorlar, po‘lat, shishaning maxsus navlarini ishlab chiqarishda foydalaniladi.
O‘zbekiston reniyning noyob zaxiralariga ega. U Olmaliq konlaridagi rudalari bilan bog‘liq.Molibden konsentratidagi reniyning miqdori jihatidan bu rudalar jaxon amaliyotida tengsizdir. Sanoatda reniydan aviatsiya va kosmik texnika uchun o‘tga chidamli qotishmalar, elektron uskunalar, neftni parchalash uchun katalizatorlar ishlab chiqarishda keng foydalaniladi.

Jahonda omiy izotoplari oilasida osmiy 187 bor – yo‘g‘i 1,6 foizni tashkil etadigan tabiy manbalar ( Afrika, SHveysariya, Rossiyada) mavjud. Ayni vaqtda O‘zbekiston konlaridagi tarkibida reniy bo‘lgan mis – molibden rudalarida barqaror izotopning foiz miqdori ancha yuqori.
SHag‘al-tog‘ jinslarining nurashidan xosil bo‘ladigan qattiq qurilish materiali. Paydo bo‘lishiga ko‘ra , daryo, ko‘l, tog‘ va jar toshlariga bo‘linadi. SHakliga ko‘ra, qirrador, tuxuisimon va yassi xillari farqlanadiyu daryo va dengiz shag‘allari toza xamda silliq, tog‘, ko‘l va jar shag‘allari qirrador, turli aralashmalar bilan ifloslangan bo‘ladi. O‘lchamiga qarab, mayda (5-20mm), o‘rtacha (20-40mm) va yirik (40-150mm) toshlarga bo‘linadi. O‘lchami 150mm dan katta bulgan toshdar xarsangtosh deb ataladi. Щag‘allar sso‘l qurilishida, beton quyish ishlarida qo‘llaniladi. Beton quyish uchun eng maqbul xom ashyo qirrali shag‘allar xisoblanadi. Bu toщ ezilgan tosh, kazib olingan xom ashyolardan yoki toshdan yasalgan tosh bloklari ezish orkali ishlab chiqariladi. Tabiiy kuchlar tomonidan tog‘ jinslari vaqti-vaqti bilin chayqatib yuborilganda shag‘alni xosil qilishi mumkin. SHag‘al yoki oxaktosh, sayoz, o‘rta yoki yirik qisimlar. Eng kup talabga ega bo‘lgan shag‘al o‘rta kattalikdagi, kichik va katta bo‘lganlar esa kam talabga ega.

Eng mashxur daryo toshidir, tog‘ toshiga xam talab yaxshi. Aloxida ko‘riniщ-bu muzli shag‘al, u dengiz shag‘allari bilan bir xil xususiyatlarga ega, ammo po‘stloq yuzasi va donalarning bir xil birikmasidir. SHag‘al toshlarning narxi past, shuning uchun beton yoki temir beton konstrusiyalarini ishlab chiqarishda foydalanish tavsiya etiladi, chunki qimmatbaxo qurilish materiallarining narxi kamayadi.

SHag‘alning radioktivligi odatda xaridor bilan qurilish sifatini muxokama qilishning o‘ziga xos xususiyatidir. Maxsulot xar qanday va sertifikat va sanitariya-epidemiologiya xulosalar, maxsus tadqiqotlar bilan tasdiqlangan bo‘lishi kerak, qurilish ishlari, barcha turlari uchun mos bo‘lishi kerak.

Tabiiy ezilgan toshning asosiy xususiyatlari- bu kuch, sovuqqa chidamliligi, xaqiqiy, o‘rtacha va massaviy zichligi, suvni yutish va suv to‘yinganligi, don tarkiblari va donalarning shakli, fraktsiyalar, qo‘shimcha –porloqlikdir. YOpishqoqlik, ifloslantiruvchi moddalar va kimyoviy zararli moddalar, shuningdek boshqa moddalar.....