Кириш. Нефт ва газнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти

2.2. Mazutni visbrekinglash jarayoninig tehnologik tizimi
Visbreking orqali homashyoning qovushqoqligiga nisbatan pasaytirilgan suyuq qozonhona yoqilg’isi ishlab–chiqarish uchun (I variant), yohud gidrokreking va katalitik kreking qurilmalari hom–ashyosi bo’lgan gazoyl ishlab-chiqarishni ko’paytirish uchun (II variant) o’tkaziladi. Har ikkala variantda ham engil yon mahsulotlar gaz va benzin fraktsiyalari hisoblanib, odatda ularni chiqishi 3 va 8 % dan oshmaydi.
Visbreking qurilmasi kompleks qurilmalar tarkibida bir sektsiya ko’rinishida kiradi, masalan: neftni atmosferali haydash → atmosferali mazut visbrekingi gazoyl fraktsiyasi uchun visbreking mazutni vakuumli haydash → gazoyllarini ajralishi → kerosin chiqish miqdorini oshirish maqsadida gazoyl aralashmalarini termik krekinglash.
Gudronlarni krekinglash jarayoni 460 – 500⁰C temperatura, 1,4-3,5 MPa bosim sharoitida o’tkaziladi. Visbreking jarayoni issiqlik yutilish (endotermik) reakciyasi bilan kechadi.
Visbreking benzin fraktsiyalari, oktan soni 58 dan 68 (motor usulida qo’ndirmasiz (prisadkasiz)) oralig’ida bo’ladi. Benzin va kerosin fraktsiyalarda oltingugurt miqdori homashyodagiga nisbatan kam bo’ladi, bu fraktsiyalarni tozalashga to’g’ri keladi.

2.3. Ogir neft mahsulotlarini destruktiv haydash jarayonning tehnologik sxemasi
Mazutni destruktiv haydash jarayonidan maqsad katalitik kreking qurilmalari uchun homashyo bo’lgan–gazoyl fraktsiyalari miqdorini ko’paytirishdir.Jarayon muhimligi shundaki, homashyo termik parchalanishi bilan uning smolali qoldiqlari bug’latgich (isparitel) da koladi. Destruktiv haydash vaqtida benzin va kerosin fraktsiyalari asosan zmeevikli pechda hosil bo’lsa, gazoyl fraktsiyalari past bosimlarda va 420 – 425⁰C da ishlovchi bug’latgichda hosil bo’ladi. Krekinglanadigan suyuqlikning bug’latgichda bo’lish davomiyligi tahminan 1,5 soatni tashkil etadi. Xomashyoni pechdan chiqishdagi temperaturasi 460 – 475⁰C ga teng.
2.4. Қолдиқ нефт махсулотини термик крекинглаш технологик жараёнининг баёни.
Xomashyoni bir karrali o’tkazishdagi uzluksiz ishlovchi qurilma tarkibiga qizdirish pechi va bug’latgichni o’z ichiga oluvchi yuqori temperaturali sektsiya va fraktsiyalash, hamda sovutish sektsiyalari kiradi. Qurilma quyidagi rasmda keltirilgan.
Neftni haydash qurilmasidan kelayotgan mazut 8-nasos yordamida 6 va 5 issiqlik almashtirgichlar orqali 2-zmeevikli pechga beriladi. Mazut zmeevikli konvekcion quvurlari bo’ylab o’tib, radiant qismi quvurlariga tushadi. Radiant qism quvurlar ikkinchi qatori bo’ylab qizdirilgan bug’ kiritiladi. Aralashma zmeevikni radiant qismidan chiqib, 3-bug’latgichni pastki qismidan beriladi, bu erda ham aralashma berilayotgan qismni pastidan qizdirilgan suv bug’i beriladi. Bug’latgich hajmi suyuqlikni bo’lish davomiyligi va u orqali suv bug’ini haydash uchun etarlidir.
Bug’latgichdan 4-porshenli nasos yordamida chiqariladigan og’ir qoldiqni qovushqoqligini kamaytirish maqsadida 2-nasos yordamida suyultiruvchi qo’shimcha qo’shiladi. Suyultiruvchi qo’shimcha sifatida qurilmadan olinayotgan dizel fraktsiyasidan oz miqdorda qo’shiladi.

Rasm Mazutni destruktiv haydash qurilmasi tnhnologik sxemasi: 1-quvurli pech; 2, 8-bug’latkich; 4-porshenli nasos; 5, 6- issiqlik almashtirgichlar; 7-sovitkich; 9-rektifikatsion kolonna; 10-bug’latuvchi kolonna.
Bug’latgich yuqorisidan chiquvchi tarkibida oz miqdorda kreking gaz bo’lgan aralashma bug’lari 5-issiqlik almashtirgichda issiqlik tashuvchilar hisoblanadi, bu erdan uglevodorod kondensati, gazlar va bug’lar 9-rektifikatsion kolonna pastki tarelkasidan beriladi. Bu kolonnani 6 va 7- tarelkalar oralig’ida ichki tub joylashtirilgan. Aralashma bug’lari 6- tarelkaga etganda, 6-issiqlik almashtirgichga yuboriladi. Bu erda hosil bo’lgan suyuq flegma 5-tarelkaga oqib tushadi, bug’lari esa 7-tarelka ostidan kiritiladi, kolonnadagi tarelkalarni umumiy soni 15 ta.
Kolonna pastki mahsuloti boshlang’ich qaynash temperaturasi 340⁰С atrofidagi gazoyl fraktsiyasi hisoblanadi. Dizel yoqilg’isi fraktsiyasi 10-bug’latish kolonnasi orqali chiqariladi.