Kirish Mehnat va Inson resurslari haqida umumiy tushunchalar

Mehnat resurslari
Mehnatga layoqatli yoshda bo'lgan myehnatga layoqatli aholi hamda myehnatga layoqatli yoshdan tashqari yoshda (pensionyerlar va o'smirlar) mehnat qilayotgan shaxslarning yig'indisi.
Iqtisodiy faol aholi	Iqtisodiy faolligini byelgilash uchun o'rnatilgan yoshda bo'lgan, tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish uchun taklif etiladigan ishchi kuchi: iqtisodiy faoliyatining barcha sohalarida ish bilan band bo'lganlar, ishsizlar va ish kuchini taklif etayotgan boshqa aholi.
Iqtisodiy faol bo'lmagan aholi	Aholi iqtisodiy faolligini byelgilash uchun o'rnatilgan yoshda bo'lgan, ish bilan band bo'lmaganlar, lyekin ish qidirmayotganlar va ishlashga tayyor bo'lmagan.

1.2-jadval.XMT uslubiga ko`ra mehnat resurslar tizimi.⁵
XMT aholi iqtisodiy faolligini belgilash uchun o'rnatilgan yoshda bo'lgan, ish bilan band bo'lmaganlar, lekin ish qidirmayotganlar va ishlashga tayyor emaslarni iqtisodiy faol bo'lmagan aholi tarkibiga kiritadi.
O'zbekiston Respublikasi statistika organlari iqtisodiy faol aholi atamasini 1993 yildan e'tiboran faol qo'llashga kirishgan.Mamlakatda amaldagi qonunchilikka muvofiq, iqtisodiy faol aholi erkaklar uchun 44 yilni (16 yoshdan 60 yoshgacha), ayollar uchun esa 39 yilni (16 yoshdan 55 yoshgacha) tashkil etadi. I va II guruh nogironlar hamda imtiyozli pensiya oluvchilar bundan istisnodir.⁶
O'zbekistonda iqtisodiy faol bo'lmagan aholi tarkibiga mehnat qilishga qobiliyatli va ishsiz deb hisoblanmaydigan shaxslar, shu jumladan:
• ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta'lim olayotgan hamda ish haqiga yoki mehnat daromadiga ega bo'lmagan o'quvchilar va talabalar;
• ishlamayotgan uchinchi guruh nogironlari;
• uy bekalari hamda bolalarni parvarish qilish bilan band bo'lgan ishlamayotgan ayollar;
• ko'char va ko'chmas mulkdan daromad olayotgan ishlamayotgan shaxslar;
• ixtiyoriy ravishda mehnat bilan band bo'lmagan shaxslar kiradi.
Amerikalik iqtisodchi olimlar K.R.Makkonnyell va S.L.Bryular iqtisodiy o'sishga ta'sir ko'rsatuvchi omil sifatida mehnat resurslarining miqdori va sifatini alohida ajratib ko'rsatishadi. Ularning qarashlariga muvofiq mehnat resurslarining miqdori iqtisodiyotda ish bilan band bo'lgan kishilar soni hamda ularning mehnatga layoqatli aholi tarkibidagi ulushi bilan belgilanadi. Mehnat resurslarining sifatini ifodalovchi va mehnat unumdorligiga ta'sir ko'rsatuvchi omillar sifatida esa kishilar salomatligining yaxshilanishi, kasb tayyorgarligi, bilimi va manfaatdorligining o'sishi ko'rsatkichlari keltiriladi.⁷